عطارقصه پرداز؛ شاعری که ۸۵۰ قصه سرود

عطار نیشابوری، خالق «هفت شهر عشق» از اواخر قرن ششم تا اوایل قرن هفتم هجری زندگی می کرد. داستان زندگی وی که طی حمله مغول به قتل رسید، با افسانه‌ها آمیخته شده است از جمله این که در ملاقات با درویشی که به دکان عطاری او آمده بود، متحول شد و راه عرفان را در پیش گرفت. به گفته استاد فروزانفر، عطار راویِ ۸۵۰ داستان در چهار مثنوی است که در ادامه چهار داستان مشهورش را مرور می‌کنیم.

شیخ صنعان

یکی از جذاب‌ترین داستان‌های عطار، داستان «شیخ صنعان» در «منطق‌الطیر» است. این داستان طولانی، روایت عشق شیخ صنعان به یک دختر ترساست که تا به حال توسط چند هنرمند اقتباس شده. ‌آشناترین این اقتباس‌ها، اپرای عروسکی«عشق» بهروز غریب‌پور و سریال «میوه ممنوعه» حسن فتحی است که برداشتی آزاد از این داستان عطار است. نمایشنامه‌های «شیخ صنعان» نوشته محمدحسین میمندی و «پیر سمعان» نوشته سعید پورصمیمی هم از این داستان تاثیر پذیرفته اند.

زن پارسا

اولین حکایتِ «الهی‌نامه» عطار، داستان زن پارسایی است که همسرش به سفر حج می‌رود و او با مشکلات زیادی رو‌به‌رو می‌شود تا خود را از گناه حفظ کند. از این داستان مشهور، چند اثر نمایشی اقتباس شده از جمله در فیلم «مردی بدون سایه» که در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر به نمایش در آمد و فیلم‌نامه «پرده نئی» بهرام بیضایی که کارشناسان ادبیات آن را نمونه مناسبی از اقتباس ادبی می‌دانند.

طوطی و بازرگان

شاید شما هم با شنیدن داستان مشهور «طوطی و بازرگان» به یاد مولوی بیفتید اما باید بگوییم اصل این داستان ابتدا در «اسرارنامه» عطار آمده و مولوی در دفتر اول مثنوی به آن شاخ و برگ بیشتری داده است. در داستان عطار، یک حکیم هندی به چین می‌رود و یک طوطی در قفس را می‌بیند که با دیدن مرد هندی از او درخواست کمک می‌کند. متاسفانه اقتباس شایسته‌ای از این داستان نشده است.

ابراهیم ادهم

عطار در نثر هم یک استاد تمام است. «تذکرة الاولیا» اثر منثور اوست که دربردارنده شرح احوال و آثار عارفان است و جملات قصارش توسط اهل ذوق دست به دست می‌شوند. یکی از حکایت‌های مشهور تذکرة الاولیا، حکایتی درباره ابراهیم ادهم است. وی زمانی که حاکم بلخ بوده، متحول می‌شود و در راه عرفان قدم برمی‌دارد. این روزها اهالی ادب بی‌صبرانه منتظر جدیدترین تصحیح این اثر از سوی استاد شفیعی کدکنی هستند.