تاثیر فیلترینگ بر روند شهروند – خبرنگاری و گردش آزاد اطلاعات چیست؟

ماجرای تلگرام و فیلتر شدنش‌ به داستانی کشدار بین مدافعان و مخالفانش تبدیل شده است. در میان همین اخبار، چند روز پیش جسته و گریخته خبرهایی از کند شدن تلگرام به گوش رسید. دیگر فیلم‌ها و عکس‌ها به سادگی دانلود نمی‌شوند. گرچه این اتفاق تاثیرات گوناگونی در زمینه اقتصاد و موضوعات فرهنگی خواهد داشت اما نکته قابل تامل تاثیر این اتفاق بر ماجرای اطلاع‌رسانی و شهروند - خبرنگاری است که تلگرام به دلیل کاربران زیادش نقش بسیار مهمی در آن دارد.

ششم اردیبهشت، شرکت ارتباطات زیرساخت در راستای شفافیت ساختارمند که آن را راهبردی اساسی در وزارت ارتباطات می‌داند، طبق ابلاغیه‌ای اعلام کرد مجوز قانونی صادره آن مرکز در سال ۱۳۹۵ در خصوص استقرار سرورهای شبکه توزیع محتوای پیام رسان تلگرام(CDN) در ایران لغو و باطل اعلام شده است. بنابراین ترافیک این پیام‌رسان تنها از طریق «ارتباطات بین الملل کشور» راهیابی خواهد شد و اجرای این ابلاغیه ممکن است کاهش کیفیت استفاده از این پیام‌رسان را در پی داشته باشد به همین دلیل در برخی اپراتورها و شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنت، در چند روز اخیر عکس‌ها و فیلم‌ها در تلگرام دانلود نمی‌شود و این امر تنها با استفاده از فیلترشکن میسر است.

شهروند – خبرنگاران با فیلترینگ هم زنده می‌مانند

در شرایطی که بخش مهمی از خبرها با استفاده از فیلم و عکس و محتوای تصویری منتشر می‌شود کند شدن شبکه‌های اجتماعی چه تاثیری بر روند شهروند – خبرنگاری و گردش آزاد اطلاعات خواهد داشت؟ علی گرانمایه‌پور، استاد علوم ارتباطات و روزنامه نگاری به «ابتکار» می‌گوید: یک نکته را به موافقان و مخالفان فیلترینگ تلگرام بگویم، امروز عصر تکنولوژی‌های متنوع، پیچیده و تکنولوژی‌های چند منظوره است.

من با قاطعیت می‌گویم حتی اگر تلگرام در ایران فیلتر شود، هیچ اتفاقی برای شهروند – خبرنگار نمی‌افتد. چون رسانه‌های بسیاری به عنوان جایگزین وجود دارند، مثل توییتر، فیسبوک و .... هنوز ارتباطات اینترنتی وجود دارد.زمانی که اینترنت قطع شود و امکان ارتباطات راه دور از مردم گرفته شود و تمام کانال‌های ارتباطی مسدود شود، شاید شهروند – خبرنگاری و بسیاری موارد دیگر کارکردشان را از دست بدهند که حتی این احتمال هم بسیار ضعیف است.

تبلیغات بسیاری برای استفاده کاربران ایرانی از شبکه‌های مجازی داخلی صورت می‌گیرد. اما یکی از نکاتی که باعث عدم اقبال کاربران می‌شود، امکان رصد شدن یا مدیریت محتوا در این شبکه‌های اجتماعی است. با این وجود آیا روند اطلاع‌رسانی مختل نخواهد شد؟ گرانمایه‌پور می‌گوید: تنها تلگرام منتقل‌کننده دغدغه‌های شهروند – خبرنگاران نیست. در شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور کاملا نقش شهروند – خبرنگاران کاملا مشخص است. در بسیاری از سایت‌های خبری هم همینطور، چه فیلتر شوند چه خیر. پیام‌رسان‌های جایگزین برای تلگرام مثل واتس‌اپ، توییتر، فیسبوک، گوگل‌پلاس، اینستاگرام و ... هنوز وجود دارند. شما در اینستاگرام ببینید که شهروند – خبرنگاران چه می‌کنند. قابلیت پخش زنده بسیار به این بخش کمک می‌کند.

او با تاکید بر بی‌فایده‌ خواندن فیلترینگ تلگرام می‌افزاید: به‌زودی شبکه‌های پیام‌رسان دیگری جایگزین تلگرام خواهد شد که غیرقابل فیلتر است. مسئولان به روزی بیندیشند که پیام‌رسان‌های موبایلی با رمزنویسی متفاوتی وارد شود که غیر قابل فیلتر است و مطمئن باشید که حتی شاید پاول دورف، مدیر رسمی تلگرام، نسخه‌ای از این اپلیکیشن را برای ایرانیان طراحی کند که دیگر قابل فیلتر نباشد. نگرش موجود، نگرش محدودی به تکنولوژی است، نمی‌توان تکنولوژی را در قالب ایدئولوژی محدود کرد. تکنولوژی‌های عصر جدید غیرقابل فیلتر شدن است. به نظر من برای شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنت فکری بکنند و آن روزی را ببینند که اینترنت رایگان وارد شود و شرکت‌هایی مثل گوگل، ماکروسافت، یاهو و شرکت‌های ارائه‌کننده تلفن همراه اینترنت را هم همراه تلفن به کاربر بفروشند و آن زمان است که سازمان اقتصادی وزارت ارتباطات دچار چالش خواهد شد.

مردم به مطبوعات باز نمی‌گردند

در چند سال اخیر شاهد بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌های داخلی اعم از صدا و سیما و برخی از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها هستیم و برای کسب خبر به شبکه‌های مجازی روی آورده‌اند. در صورتی که شبکه‌های اجتماعی فیلتر شوند یا کاربران نتوانند به سادگی از آنها استفاده کنند، آیا مخاطبان به سوی رسانه‌های داخلی باز‌می‌گردند؟ گرانمایه‌پور می‌گوید:بعید می‌دانم با فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی یا اختلال در آنها مردم به سوی مطبوعات بازگردند. مردم خاطره خوبی از مطبوعات ندارند، از هر جناح و گروهی که باشند.

مطبوعات متاسفانه با چند چالش روبه‌رو است که به نظر من حتی با فیلترینگ و بسته شدن کل اینترنت هم مردم به سمت آنها برنمی‌گردند. مطبوعات دچار کلیشه‌نویسی شده اند و تیترهایش هم همین‌طور است. از سوی دیگر مطبوعات ما از مطالب با محتوا مثل نقد و گزارش‌های جدی خالی شده‌اند. همچنین قیمت آنها بالا رفته است. مردم برای روزنامه ۵ هزار تومان نمی‌پردارند. وقتی می‌توان با همین مبلغ تلفن همراه را شارژ کرد و به محتوای بیشتری دسترسی داشت، چرا باید به سراغ مطبوعات بروند؟

اختلال در گردش اطلاعات برای جامعه هزینه دارد

امید علی مسعودی، عضو هیات علمی دانشگاه سوره با بیان اینکه وسایل ارتباط جمعی تنها وسیله‌ای برای ارتباط هستند، درباره امکان ایجاد خلل در روند اطلاع‌رسانی و خبررسانی در صورت فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی به «ابتکار» می‌گوید: شبکه‌های اجتماعی رسانه هستند و قصد دارند ارتباطات را در جامعه انبوه آسان کنند. ابزار به ذات خودشان عیب و نقصی ندارند، از شیوه استفاده ما وسیله‌ای خوب و بد می‌شوند. به طور مثال اگر کسی با یک چاقوی قصابی کسی را کشت آیا باید بگوییم دیگر کسی از چاقوی قصابی استفاده نکند؟ نمی‌توانیم به دلیل اتفاقی که در شبکه مجازی رخ داده، ارتباطات انسانی را کند کنیم چون مشابه این شبکه‌های اجتماعی زیاد هستند.

به طور مثال اگر ببینند شبکه سروش ضعف‌هایی دارد، کاربران در عرصه عرضه و تقاضا به دنبال جایگزین بهتری خواهند بود، چون همه به دنبال داشتن سهمی در گردش آزاد اطلاعات هستند. ما قبلا همچنین تجربه‌ای داشتیم.قبلا هم زمانی که شبکه پیام‌رسان کند شد مردم به سمت تلگرام آمدند، فردا ممکن است برنامه بهتری به نسبت تلگرام عرضه شود و بنابراین از آن استقبال شود. به نظر من باید نوع دیگری به پیام‌رسان‌های اجتماعی نگاه کنیم. هرگونه اختلال در گردش اطلاعات قطعا هزینه‌هایی برای جامعه خواهد داشت.

او ادامه می‌دهد: البته هر جامعه‌ای نیازمند امنیت است. نمی‌توان اجازه داد در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی، نظیر آنچه در فیسبوک اتفاق افتاد، اطلاعات کاربران ما مورد سوءاستفاده قرار بگیرد و حریم شخصی افراد مورد تعرض قرار بگیرند. بنابراین ممکن است مجبور به اعمال برخی محدودیت‌های موقت شویم، البته نه به صورت دائم و نه به این صورت که نتوان از آن استفاده کرد. مسئولان باید سواد رسانه‌ای جامعه را ارتقا دهند تا مردم تصمیم بگیرند برای حفظ امنیت‌شان از چه ابزاری استفاده کنند اما اختلال ایجاد کردن در کار یک شبکه اجتماعی موفق لزوما به معنی استقبال افراد از شبکه اجتماعی بومی نیست.

فاطمه امین‌الرعایا