فحاشی در فضای مجازی البته ماجرای جدیدی نیست و از زمان تأسیس اینترنت و راه‌اندازی فضای مجازی در کشور وجود داشته است. البته برخی می‌گویند فحاشی در فضای مجازی از زمانیکه ایرانی‌ها به صفحه «لیونل مسی» بازیکن آرژانتینی حمله کردند به سر زبان‌ها افتاده است. همان زمانیکه در جام جهانی ۲۰۱۴، مسی در دقیقه ۹۰ گل پیروزی آرژانتین را وارد دروازه کرد و حجم وسیعی از فحش‌ها و هتاکی‌های ایرانی‌ها را خرید و بعد از آن هم تعداد فحاش‌ها بیشتر شد. البته، در این میان می‌توان سلبریتی‌هایی را هم پیدا کرد که از فحش و ناسزا شنیدن استقبال می‌کنند.
به طوری که بتازگی یکی از سلبریتی‌ها در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌ها گفت: «اگر هنوز هم برخی در صفحه اینستاگرام به من فحش می‌دهند من خوشحالم. چون هنوز هم به من توجه می‌کنند و حداقل بی‌اعتنا از کنارم نمی‌گذرند.»
«حمید ضیایی پرور» مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تأکید می‌کند که فضای مجازی آیینه‌ای از فضای واقعی در جامعه است و نمی‌توان گفت که فحاشی، خشونت، دزدی، ثروت و بزهکاری در فضای واقعی وجود ندارد اما در فضای مجازی پر است.
او فحاشی در فضای مجازی را ناشی از تئوری ارتباطی «انبوه خلق» می‌داند و می‌گوید: به علت اینکه هویت افراد در این فضا مشخص نیست و افراد بندرت همدیگر را می‌شناسند. برخی بدون اینکه شناخته شوند شروع به فحاشی می‌کنند. به طور مثال، ممکن است حتی یک استاد دانشگاه هم با پنهان کردن هویت خود به دیگران بددهنی کند. درصورتیکه در دنیای واقعی فرد مؤدب تری باشد.
این کارشناس ارتباطات معتقد است، فحاشی در فضای مجازی درست مشابه ورزشگاه‌ها است. همان‌طور که برخی با رفتن به ورزشگاه هیجان زده می‌شوند و مانند بقیه شروع به فحاشی می‌کنند در فضای مجازی هم به همین صورت است.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اینکه چرا بعد از هر موجی مردم شروع به فحاشی علیه سلبریتی‌ها می‌کنند، می‌گوید: زمانیکه مردم به صفحات سلبریتی‌ها می‌روند و مشاهده می‌کنند که برخی نسبت به آنها فحاشی می‌کنند به طور ناخودآگاه شروع به پرخاش می‌کنند و به نوعی تحت تأثیر جمعیت قرار می‌گیرند.
ضیایی پرور رویکرد سلبی نسبت به فضای مجازی را مهمترین علت کاهش سواد رسانه‌ای در کشور می‌داند و می‌گوید: ما چون سال‌ها است (نزدیک دو دهه) نسبت به فضای مجازی رویکرد سلبی داشتیم به سمت افزایش سواد رسانه‌ای مردم و کاربران نرفتیم و به جوان‌ها آموزش ندادیم که بدرستی از این فضا استفاده کنند.
او تأکید می‌کند: به عقیده من تعداد جرایم خشونت‌ها و فحاشی‌ها در فضای مجازی بیشتر از فضای واقعی نیست و خشونتی هم اگر در این فضا وجود دارد به علت نبود آموزش استفاده درست از آن است. سؤال من این است که آیا مردم می‌توانند براحتی در برخی از مناطق تهران راه بروند و احساس امنیت کنند؟ آیا در این مدت به آنها فحاشی نمی‌شود؟
ضیایی پرور ادامه می‌دهد: مسلم است که مردم از احساس امنیت کافی در فضای واقعی برخوردار نیستند. این درحالی است که اغلب کسانی که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند طبقات متوسط به بالای جامعه هستند و همین موضوع باعث می‌شود تا ما فضای مجازی پاکیزه و امن تری نسبت به فضای واقعی داشته باشیم.
تخلیه انرژی مردم در فضای مجازی
با وجود اینکه این فضا محدودیت‌های خاص خودش را دارد اما کارشناسان معتقدند آزادی در آن بیشتر از فضای واقعی است. به‌همین علت هم آنهایی که بیشتر احساس محدودیت می‌کنند وقت بیشتری را در فضای مجازی می‌گذرانند. ضیایی پرور نیز به همین نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: به‌دلیل اینکه در واقعیت و رسانه‌ها امکان تخلیه انرژی مردم وجود ندارد، در فضای مجازی احساس راحتی بیشتری می‌کنند.
او فعال‌تر بودن زنان در فضای مجازی نسبت به مردان را هم ناشی از محدودیت‌های فضای واقعی می‌داند و ادامه می‌دهد: زنان تلاش می‌کنند اغلب محدودیت‌های خود را با فعالیت در فضای مجازی جبران کنند و به همین علت در این فضا نسبت به مردان فعال‌تر هستند.
آماری از خشونت در فضای مجازی نداریم
در حال حاضر هیچ آماری از میزان خشونت و فحاشی در فضای مجازی در دسترس نیست و هیچ تحقیق جامعی در این زمینه انجام نشده است. ضیایی پرور هم تأکید می‌کند: «زمانیکه تعداد گوشی‌های هوشمند کشور بر اساس حدس و گمان است چطور می‌توان توقع داشت که آماری در مورد خشونت‌های فضای مجازی وجود داشته باشد؟
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، زندگی لاکچری‌ها در فضای مجازی را بازتاب همان دور دور کردن در خیابان‌ها می‌داند و می‌گوید: دور دور کردن سال‌ها است که در فضای واقعی وجود داشته و در حال حاضر به‌عنوان یک ابزار جدید برای لاکچری بازی خیلی‌ها تبدیل شده است. به همین علت این ماجرا اتفاق تازه‌ای نیست.
فاصله‌ها، فاصله می‌سازند
متخصصان حوزه سلامت روان اعتقاد دارند، ماهیت فضای مجازی باعث شده افرادی که در ارتباطات واقعی و نزدیک مؤدب و موجه هستند به فردی خشن و فحاش در فضای مجازی تبدیل می‌شوند. به طوری که دکتر فرنوش صفوی‌فر، روانپزشک هم در گفت‌و‌گو با «ایران» به متفاوت بودن رفتار مردم در فضای مجازی نسبت به واقعی تأکید می‌کند و می‌گوید: مطالعات نشان می‌دهد که رفتار اکثر انسان‌ها در فضای مجازی با رفتار معمول آنها در فضای اجتماعی یا واقعی تفاوت دارد.
به گفته این روانپزشک، مطالعات نشان می‌دهد این فضا کم و بیش روی همه افراد، درجاتی از چنین تغییر رفتاری را به جا می‌گذارد.
در دسترس بودن، امکان انتقال مستقیم، بلاواسطه و بلافاصله پیام از ویژگی‌های ماهیت فضای مجازی است که باعث بروز تکانه و هیجان در افراد می‌شود.
یکی دیگر از دلایلی که احتمال فحاشی در فضای مجازی را افزایش می‌دهد، لایک‌ها، کامنت‌ها و ریتوئیت‌هاست. صفوی فر هم به نبود نهادها و قوانین نظارتی تأکید می‌کند و می‌گوید: «این اتفاق باعث شده برخی با فحاشی یا شایعه‌سازی و دروغ‌پردازی به خاطر جمع کردن لایک و کامنت دست به هر کاری بزنند.
او ادامه می‌دهد: افراد در فضای مجازی، تمرکزی بر فضای ذهنی خود، انتقال نظرات به‌صورت متن به جای صحبت کردن ندارند و همین باعث می‌شود به جای تصمیم‌های توأم با درنگ و تحلیل موقعیت، دست به رفتارهای تکانشی بزنند.
آموزش و فرهنگ‌سازی راهکاری است که همه صاحبنظران آن را به‌عنوان راه حل عبور از این بحران عنوان می‌کنند. به طوری که این روانپزشک تأکید می‌کند: محور اصلی پیشگیری و مراقبت از اقدامات آسیب‌زا در فضای مجازی، آموزش و فرهنگ‌سازی است. این امر بویژه برای نوجوانان و جوانان ضروری است چون آنها در آغاز راه ارتباطات اجتماعی گسترده خود هستند و بتازگی با این حجم از هیجانات و عواطف در فضای عمومی مواجه می‌شوند.
او البته، چند راهکار برای پیشگیری از رفتارهای مخرب در فضای مجازی هم ارائه می‌دهد و می‌گوید: همه باید با خصوصیات این فضا آشنایی پیدا کنند، محدودیت‌های آن را بشناسند و بدون آنکه از محتوای مطلبی آگاهی و از صحت آن اطمینان داشته باشند، آن را بازنشر نکنند.
- 16
- 3
