علائم، تشخیص و درمان بیماری سلیاک

سلیاک

سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک را می توان یک اختلال خودایمنی معرفی کرد، در این بیماری فرد به گلوتن حساسی دارد در نتیجه بعد از مصرف مواد دارای این پروتئین مانند جو، گندم و چاودار؛ سیستم ایمنی به کار می افتد و به سلول های روده حمله می کند. جذب مواد از طریق پوشش سطحی روده صورت می گیرد، بعد از تخریب سلول های این لایه کاهش جذب سطحی دور از انتظار نیست در نتیجه این موضوع بخش اعظمی از موادمغذی از قبیل؛ ویتامین‌ها، پروتئین، کربوهیدرات‌ها و چربی بدون جذب از بدن دفع می شوند.  

برخی افراد ممکن است زمینه ابتلا به سلیاک را داشته باشند، در نتیجه بیشتر در معرض خطر هستند، برای مثال بیمارانی که با اختلالات خودایمنی دیابت و روماتیسم مفصلی درگیر هستند، باید مراقبت بیشتری از خود داشته باشند. 

از طرفی وجود سندرم ترنز و سندرم داون هم می تواند پیش زمینه ای برای سلیاک باشد. در برخی از موارد مشاهده شده است که بعد از گذراندن یک دوره پراسترس، جراحی، زایمان یا ابتلا به عفونت و... این بیماری خود را نشان داده است. 

آمار شیوع این بیماری اینگونه است: از هر ۲۵۰ نفر یک نفر به سلیاک مبتلا می شود و از میان ده بیماری تنها یکی از آنها تشخیص داده می شود و از بیماری خود اطلاع دارد.

برخی از این بیماران؛ مشکل خفیفی دارند به طوری که علائمی برایشان بروز نخواهد کرد یا حداقل علائم خفیف خواهند داشت. تخمین زده می شود که ۱ میلیون نفر در امریکا و حدود ۳ الی ۴ میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا باشند. 

سلیاک و تخریب پرزهای روده ای

علائم بیماری سلیاک:

سلیاک زمنیه وراثتی دارد و می تواند در سنین مختلف ایجاد شود، به همین دلیل علائم ناشی از سلیاک در هر گروه سنی به شکلی متفاوت بروز می کند. به طورکلی می توان علائم زیر را به سلیاک نسبت داد:

علائم گوارشی شامل موارد زیر می باشد:

- اسهال

- تهوع و استفراغ

- دفع مدفوع کدر و بدبو

- ورم در ناحیه شکم

- کم خونی

- عدم توانایی در جذب موادمغذی

- عدم رشد کافی در نوزادان

- ضعف در مینای دندان

- کاهش وزن

- کوتاه قد شدن

- برقراری 

- ایجاد علائم عصبی

- بیش فعالی

- اختلال در تمرکز

- توانایی اندک در یادگیری

- تشنج

علائمی که سلیاک در بزرگسالان ایجاد می کند شامل موارد زیر می باشد:

- علائم گوارشی

- کاهش وزن

- ایجاد نفخ در معده و روده

- خستگی زیاد

- اسهال و دردهای شکمی

- حالت تهوع و استفراغ

- علائم عصبی

- یبوست

- ایجاد اختلال در تعادل فرد

- بی حس شدن دست و پاها

- مبتلا شدن به اختلالات شناختی

سایر علائم سلیاک:

- کاهش تراکم استخوانی و پوکی استخوان

- نرمی استخوان

- خارش در پوست

- سردرد

- دردهای مفصلی

- کم خونی

- خارش و تاول های پوستی

- زخم در دهان

زخم و تاول های پوستی ناشی از سلیاک

بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می شود؟

باید توجه کرد هر فردی که به دردهای شکمی، نفخ و اسهال مبتلا می شود صرفا سلیاک ندارد. برای شناسایی بیماران اصلی باید آزمایشات لازم و آندوسکپی انجام شود. در صورتی که فرد به سلیاک مشکوک باشد ابتدا از او آزمایش خون می گیرند، در صورتی که جواب تست طبیعی باشد، دیگر نیازی به سایر آزمایش ها نیست. 

در برخی موارد پزشک حدس میزند علائم بیماری مربوط به سلیاک یا اختلالی مشابه است به همین دلیل آندوسکپی و بیوپسی (نمونه برداری از بافت روده کوچک) را برای فرد تجویز می کند. تمامی آزمایشات زمانی باید انجام شوند که فرد رژیم غذایی معمولی حاوی گلوتن دارد، تا زمانی که دوره آزمایشات تکمیل نشده اند؛ رژیم غذائی فرد نباید محدود شود زیرا در نتیجه واقعی تاثیر دارد. 

انجام آزمایش خون:

تست خون برای تشخیص آنتی بادی های مخصوص سلیاک گرفته می شود. افرادی که در معرض خطر سلیاک هستند اما علائمی ندارند مانند خانواده های بیماران سلیاکی؛ نیز از این آزمایش استفاده می کنند. آزمایش بزاق یا مدفوع از نظر سنجش آنتی بادی نامناسب هستند. 

آندوسکپی:

در صورتی که پزشک بخواهد جواب قطعی به فرد بیمار دهد باید از روده کوچک او از طریق اندوسکپی نمونه برداری کند، اندوسکپی یک لوله انعطاف پذیر است که از طریق دهان وارد معده و ابتدای روده باریک می شود. بیوپسی یا نمونه برداری از دیواره روده کوچک صورت می گیرد و آن را برای بررسی دقیق زیر میکروسکوپ قرار می دهند. این عمل با استفاده از تجویز داروی آرامش بخش صورت می گیرد.

اندوسکپی برای تشخیص سلیاک

راه های درمان بیماری سلیاک:

سلیاک مانند بسیاری از بیماری ها خود ایمنی درمان قطعی ندارد، تنها به فرد توصیه می شود که رژیم غذایی بدون گلوتن را در نظر داشته باشد. گلوتن در موادغذایی بسیاری وجود دارد که پزشک فرد او را از خوردن این مواد منع می کند. مهم ترین غذاهایی که باید از وعده های روزانه بیماران حذف شوند شامل موارد زیر می باشد:

- آرد سمولینا

- نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی

- برخی از داروها

- مالت جو و چاودار

باید توجه داشت که غذاهای مختلفی به صورت بسته بندی و فرآوری شده عرضه می شوند بنابراین دانستن اجزای سازنده آنها تا حدودی سخت است. بهترین راه قبل از مصرف اینگونه مواد خواندن اطلاعات روی بسته های موادغذایی است، در کنار این موضوع باید با پزشک هم مشورت کرد زیرا برخی از کارخانه ها اطلاعات را کاملا دقیق و با جزئیات روی محصولات خود نمی آورند.

دقت به این موضوع زمانی اهمیت پیدا می کند که برخی افراد بدون اطلاع از بیماری خود و عدم رعایت رژیم غذایی بیماری سلیاک آسیب های گسترده ای به سلول های روده خود وارد می کنند. به طورکلی دارویی در خصوص این بیماری تجویز نمی شود اما اگر پزشک شاهد کم خونی یا کاهش وزن شدید بیمار باشد؛ مکمل‌های غذایی مثل آهن، فولات، روی و ویتامین دی را تجویز می کند.

از طرفی در صورت وارد شدن آسیب های شدید روده کوچک و التهاب آن باید از استروئیدها برای بهبود التهاب کمک گرفت و نشانه های بیماری را کاهش داد. 

در طول درمان این بیماری فرد باید مرتبا با پزشک خود در ارتباط باشد تا تشخیص دهند بدن بیمار تا چه اندازه به حذف گلوتن پاسخ می دهد. بهبود بیماری به شرایط فردی هم بستگی دارد، نشان داده شده است که در سنین پایین تر دوره بهبود کوتاه تر است ولی درمان بزرگسالان تاچندسال هم طول کشیده است.

برنامه غذایی مناسب برای سلیاک

سلیاک درمان نشده و عوارض آن:

در صورتی که این اختلال درمان نشود می تواند علائم زیر را به دنبال داشته باشد:

- فقر آهن و کم خونی

- کاهش استحکام دندانی و شروع زودهنگام پوسیدگی آن

- سقط جنین و نازایی

- کمبود های ویتامین و مواد معدنی

- بدخیمی در دستگاه گوارش

- زوال عقلی، میگرن عصبی و حمله های صرعی

تظاهر پوستی هرپتی فرم:

این نوع از اختلال نشانه ای از سلیاک است که به صورت تاول یا برآمدگی های خارش دار با شکل قرینه در آرنج، زانو، شانه و نشیمنگاه ایجاد می شود. در ایجاد این مشکل عوامل ژنتیکی و حساسیت به نقش دارند. این بیماری می تواند همه گروه های سنی را درگیر کند اما غالبا برای اولین بار در ۳۰ تا ۴۰ سالگی بیمار دیده می شود. 

با مصرف گلوتن توسط فرد بیمار؛ سیستم ایمنی او در روده باریک نوعی آنتی بادی تولید می کند، این ماده وارد گردش خون می شود و زیر رگ های خونی زیر پوست جمع می شود. با افزایش واکنش های ایمنی بدن بیمار برجستگی های دانه دار پوستی هرپتی فرمیس ایجاد می شوند. این بیماری را غالبا با اگزما اشتباه می گیرند، علائم هرپتی فرم با رعایت رژیم فاقد گلوتن رفع می شوند اما در صورت لزوم باید دارو مصرف شود. 

کرون و کولیت اولسراتیو:

افرادی که مبتلا به سلیاک می شوند با احتمال بیشتری به بیماری های التهابی روده (کرون و کولیت اوسراتیو) مبتلا خواهند شد. این بیماری منجر به ایجاد زخم های در روده بزرگ می شوند. این اختلال از طریق کولونوسکوپی تشخیص داده می شود.

کرون و کولیت در اثر سلیاک درمان نشده

افزایش رشد باکتری های روده باریک:

به طورکلی تعدادی باکتری در روده باریک زندگی می کنند، اما افزایش رشد باکتری ها وضعیتی که شبیه باکتری های موجود در روده بزرگ هستند؛ با استفاده از تست هیدروژن تنفسی تشخیص داده می شود.

نارسایی پانکراس:

در صورتی که پانکراس قادر نباشد آنزیم های گوارشی لازم برای هضم مواد غذایی را ترشح کند این وضعیت ایجاد می شود. با اندازه گیری آنزیم ها می توان نارسایی پانکراس را تشخیص داد.

عدم تحمل سایر مواد غذایی:

بیماران مبتلا به سلیاک ممکن است عدم تحمل به لاکتوز و فروکتوز را نیز تجربه کنند.

گردآوری: بخش سلامت سرپوش