چطور باید از پزشکان به دلیل قصور پزشکی شکایت کرد؟

در کنار اخبار مرتبط با پیشرفت های پزشکی و نوآوری های جدید این عرصه، اخبار مرتبط با تخلفات و جرائم پزشکی هم از آن طور مطالبی هستند که همیشه مورد اقبال افکار عمومی قرار داشته و این پرسش مطرح بوده که تخلفات و جرائم پزشکی به چه رفتارهایی اطلاق می شود و نحوه شکایت و پیگیری آنها چطور است؟

نحوه رسیدگی به تخلفات انتظامی و جرائم پزشکان

چناچه اقدامات پزشكان و پیراپزشكان خارج از ضوابط فنی و رعایت موازین علمی و پزشكی باشد و در نتیجه آن ضرر و زیانی متوجه بیماران شود، میتوان از راه‌های زیر پیگیری کرد؛

تخلفات انتظامی

مرجع تشخیص این امر سازمان نظام پزشكی است و به علت تخصصی بودن موضوع از نظرات كارشناسی متخصصان مربوطه استفاده خواهد شد. چنانچه تخلف پزشكان متضمن یكی از عناوین مجرمانه نباشد فقط بعنوان تخلف انتظامی با آن برخورد خواهد شد. رعایت نکردن موازین شرعی و قانونی و مقررات صنفی و حرفه ای و شغلی و سهل انگاری در انجام وظایف قانونی توسط شاغلان حرف پزشکی و وابسته به پزشکی، تخلف به حساب می آید و متخلفان باتوجه به شدت و ضعف عمل ارتکابی و تعدد و تکرار آن، حسب مورد به مجازات زیر محکوم میشوند:

- تذکر یا توبیخ شفاهی درحضور هیئت مدیره نظام پزشکی محل.

- اخطار یا توبیخ کتبی با درج در پرونده نظام پزشکی محل.

- توبیخ کتبی با درج در پرونده نظام پزشکی و نشریه نظام پزشکی محل یا الصاق رای در تابلو اعلانات نظام پزشکی محل.

- محرومیت از اشتغال به حرفه های پزشکی و وابسته از ۳ ماه تا ۱ سال در محل ارتکاب تخلف.

- محرومیت از اشتغال به حرفه های پزشکی و وابسته از ۳ ماه تا ۱ سال در تمام کشور.

- محرومیت از اشتغال به حرفه های پزشکی از بیش از ۱ سال تا ۵ سال در تمام کشور.

- محرومیت دایم از اشتغال به حرفه های پزشکی و وابسته در تمام کشور.

تخلف انتظامی مواردی مثل: عدم رعایت نرخ مصوب تعرفه های پزشكی، ارایه داروهای مشابه به جای داروی اصلی، برخورد نامناسب كادر پزشكی با بیماران، عدم پذیرش بیماران اورژانسی توسط مراكز درمانی، نداشتن امكانات ضروری پزشكی را شامل می شود که مجازات ها نیز از نوع انتظامی است.

جرائم پزشكی

كه مرجع احراز جرم و تعیین مجازات آن بر عهده مراجع قضایی اعم از داد‌سرا و دادگاه های كیفری است. البته در این مورد هم به لحاظ تخصصی بودن موضوع، از نظریات كارشناسی سازمان پزشكی قانونی و سازمان نظام پزشكی استفاده می شود، ولی تعیین تقصیر و یا قصور كادر پزشكی و یا بیگناهی آنان در نهایت بر عهده قاضی صادر كننده رای است. چنانچه تخلف پزشكان و كادر پزشكی متضمن یكی از عناوین مجرمانه مثل قتل یا ضرب و جرح و نقص عضو اعم از عمدی یا غیرعمدی و سقط جنین (Abortion) بر خلاف ضوابط و مثل آن باشد، با مرتكب آن برابر مجازات های مندرج در قوانین جزایی بالاخص قانون مجازات اسلامی برخورد خواهد شد، كه حسب مورد مجازات هایی مثل حبس و جزای نقدی و پرداخت دیه وحتی محرومیت از اشتغال به حرفه پزشکی را در بر خواهد داشت.مراجع صالح برای رسیدگی جرائم پزشکی به شرح زیر است؛

۱: دادگاه های عمومی

در این دادگاه ها میتوان از جنبه جزایی و یا حقوقی نسبت به عملی که پزشک مرتکب آن شده است شکایت کرد؛ به عبارت دیگر، هر عملی که در قوانین مدنی و یا جزایی کشور قابلیت پیگیری قضایی داشته باشد در صلاحیت این دادگاه هاست. با وجود این، با توجه به اینکه اقدامات پزشکی از زمره مسائل تخصصی به حساب می آید که نیاز به نظریات و دیدگاه کارشناسانه دارد، قوه قضاییه اقدام به تخصیص یک داد‌سرا بطور ویژه به جرایم پزشکی و دارویی کرده است.

۲: دادسرای جرائم پزشکی

شهر تهران دادسراهای مختلفی دارد که برخی از آن ها به امور ویژه اختصاص یافته اند؛ من جمله دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پزشکی است که مردم میتوانند برای رسیدگی به مشکلات و پرونده های قضایی خود در رابطه با قصور و تخلفات پزشکی در هر سطحی به آن جا مراجعه کنند.

روند رسیدگی به پرونده های مطرح در این داد‌سرا اینگونه است که بعد از طرح و ارجاع موضوع به کمیسیون های پزشکی، پرونده بررسی می شود و در صورتی که قصور کادر درمانی تشخیص داده شود، مراتب قصور به شعبه رسیدگی کننده ارسال و به دنبال آن پزشک و تیم پزشکی برای ادای توضیحات احضار میشوند و در نهایت داد‌سرا با اخذ تصمیم مقتضی یا قانع می شود که قصوری رخ نداده است و قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر می کند و یا این که ادعای شاکی را قریب به واقع می بیند و با صدور کیفرخواست پرونده را به دادگاه ارسال می کند و دادگاه عمومی جزایی نیز بر اساس محتویات پرونده، نظریه کارشناس و دفاعیات هردو طرف اقدام به صدور رای می نماید.

۳: شورای حل اختلاف (ویژه امور بهداشت)

از ابتدای سال ۸۹ و بعد از گذشت یک سال و نیم از تصویب دستورالعمل تشکیل شوراهای حل اختلاف ویژه امور پزشکی (مصوب ۱۳۸۶/۶/۳۱) در بسياري از استانها شوراهای حل اختلاف ویژه رسیدگی به امور بهداشتی و پزشکی شروع به فعالیت نمودند.در تهران نیز مجتمع شماره ۲۹ شورای حل اختلاف به امور بهداشتی و پزشکی تخصیص یافته است.

اعضای شوراهای ویژه از میان کارشناسان و متخصصان صاحب صلاحیت در رشته های مرتبط پزشکی با تائید و معرفی سازمان نظام پزشکی و با رعایت آئین نامه اجرایی ماده ۱۳۴ قانون برنامه چهارم توسعه برای سه سال انتخاب شده و علاوه بر شرایط عمومی می بایست فاقد محکومیت کیفری یا انتظامی قطعی باشند.

رسیدگی و حل و فصل اختلافات اعضای جامعه پزشکی با یکدیگر و همچنین اختلافات جامعه پزشکی با سایر اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی در صورتیکه مبلغ خواسته یا محکوم به کم تر از ۵میلیون تومان باشد و یا در صورتیکه هر دوطرف در مورد ارجاع پرونده به شورا توافق داشته باشند، در صلاحیت شورای حل اختلاف است.

در عمل عمده پرونده های مرتبط با دندانپزشکی و یا پرونده هایی که پیش بینی می شود دیه ای که متهم به آن محکوم خواهد شد کم تر از ۵ میلیون تومان است به شورای حل اختلاف جهت رسیدگی ارجاع می شود.

۴: سازمان تعزیرات 

قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی مصوب ۱۳۶۷/۱۲/۲۳ مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی از تخلفات زيادي نام برده است که مهمترین تخلفات موضوع آن عبارتند از:

الف- ایجاد موسسه پزشکی غیر مجاز توسط اشخاص فاقد صلاحیت

ب- ایجاد موسسه پزشکی توسط متخصصین فاقد پروانه

ج- پرهیز بیمارستان ها ازپذیرش وارائه خدمات اولیه لازم به بیماران اورژانسی

و …

رسیدگی به این تخلفات در حیطه صلاحیت سازمان تعزیرات است ولی باید دقت کرد، مستندا به ماده (۳) از قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی مصوب ۱۳۳۴/۳/۲۹ و اصلاحات بعدی در صورتی که موسسه پزشکی توسط افرادی ایجاد شده باشد که تخصص لازم را دارند ولی نسبت به کسب مجوزهای لازم اقدامی نکرده اند موضوع در صلاحیت دادسرای انتظامی سازمان نظام پزشکی قرار می گیرد.

سازو کار رسیدگی به تخلفات پزشکی در نظام پزشکی

رسیدگی در سازمان نظام پزشكی پس از طرح شكایت توسط مریض یا خانواده او یا اعلام گزارش تخلف توسط بازرسان سازمان یا سایر مراجع قانونی با ارجاع موضوع به شورای حل اختلاف تخصصی مستقر در نظام پزشكی آغاز شده، چنانچه این شورا موفق به سازش و مصالحه شد، مسئله مختومه خواهد شد و در غیر اینصورت، پرونده به دادسرای انتظامی ارجاع داده می شود. در معیت هیأت بدوی انتظامی، اعضای دادسرا مرکب از دادستان و تعداد موردنیاز دادیار به تشخیص شورای عالی انتظامی با رای اعضای هیئت مدیره و حکم ریاست سازمان انتخاب می شوند.

دادیاران باید حداقل ۵ سال سابقه اشتغال به حِرَف پزشکی یا در یکی از حِرَف پزشکی وابسته و دادستان حداقل ۷ سال سابقه اشتغال به حِرَف پزشکی داشته باشند.

مدت ماموریت اعضای داد‌سرا تا پایان دوره هیئت مدیره است. همچنین دادستان میتواند یکی از دادیاران را بعنوان معاون اول خود انتخاب کند تا از طرف او وظایف محوله را انجام دهد. بعلاوه، دادسرای انتظامی درموارد ذیل مکلف به شروع رسیدگی است؛

الف- شکایت شاکی ذی نفع یا سرپرست و یا نمایندگان قانونی بیمار.

ب- اعلام تخلف از مراجع قضایی- اداری.

ج- اعلام تخلف از سوی هیئت مدیره، شورای عالی و ریاست سازمان.

د- شکایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.

هـ- درمورد تخلفات مشهودی که بنظر اعضای داد‌سرا و هیات های انتظامی پزشکی رسیده است.

و- ارجاع از طرف هیأت بدوی انتظامی پزشکی.

داد‌سرا بعد از وصول شکایت با اقدامات مقتضی اعم از تحقیق از شاکی، ملاحظه مدارک و سوابق مربوطه و استعلام از مطلعان و انجام معاینات و آزمایشات مورد لزوم و جلب نظر کارشناسی، موضوع را مورد رسیدگی قرار خواهد داد. در صورتی که عقیده به تعقیب داشته باشد، بعد از جلب موافقت دادستان یا معاون اول، کیفرخواست تنظیم و پرونده را جهت رسیدگی به هیات بدوی انتظامی ارسال می کند. این هیات پس ازملاحظه مدارك و أخذ نظركارشناسی مبادرت به صدور رای می کند.

در مراكز استان ها هم هیات های تجدید نظرانتظامی مستقرهستند كه رسیدگی به اعتراض از آرای صادره از هیئت های بدوی را برعهده دارند. البته باید توجه داشت كه مرجع صالح رسیدگی به تخلفات پزشكان اعم از عمومی و متخصصان، آزمایشگاه ها، رادیولوژی ها، داروخانه ها (داروسازان)، دندانپزشكان و ماماها و لیسانسیه های پروانه دارپزشكی، سازمان نظام پزشكی و رسیدگی به تخلفات پرستاران در سازمان نظام پرستاری و رسیدگی به تخلفات دامپزشكان در سازمان نظام دامپزشكی به عمل می آید.

بنابراین بطور خلاصه میتوان گفت، تخلفات پزشکی مواردی هستند که پزشک بر خلاف قوانین و مقررات وضع شده صنفی رفتار می کند مثل سهل انگاری در انجام وظیفه و یا افشای اسرار ولی جرائم پزشکی مواردی هستند که در قانون مجازات اسلامی قانونگذار برای آن مجازات در نظر گرفته است ولی فردی که مرتکب آن می شود پزشک و یا جز تیم پزشکی است. رسیدگی به تخلفات پزشکی در صلاحیت دادسرای انتظامی پزشکی و رسیدگی به جرائم در حیطه صلاحیت محاکم عمومی دادگستری است. رسیدگی به تخلفات پزشکی توسط هیات های بدوی انتظامی، مانع رسیدگی توسط محاکم قضایی نمی شود، چون امکان دارد پزشک اقدام به عملی نماید که واجد وصف مجرمانه باشد و چون چنین امری بالتبع تخلف نیز به حساب می آید، محاکم دادگستری و هیات های بدوی انتظامی هر کدام میتوانند جداگانه به موضوع رسیدگی کنند.

به عبارت خیلی ساده تر مردم در صورتی که مشکلی در روند درمان یا اقدامات پزشکی پیدا کنند، چه ناشی از جراحی های مختلف زیبایی باشد مثل جراحی بینی (Nose) یا گونه یا لیپوساکشن و چه از اقدامات غیر جراحی مثل استفاده از لیرز، یا فرآیندهای دندانپزشکی و یا استفاده از خدمات زیبایی پوست میتوانند به یکی از این مراجع مراجعه کنند؛

۱. دادسرای ویژه امور پزشکی که از این طریق میتوانند دیه، و خسارات وارد شده را مطالبه کرده و اگر پزشک مرتکب قصور شده باشد مجازات او را هم از دادگاه بخواهند.

۲. شورای حل اختلاف که در واقع به پرونده هایی که دیه درخواستی در آن ها کم تر از ۵ میلیون تومان میباشد رسیدگی می کند.

۳. دادسرای انتظامی سازمان نظام پزشکی که نتیجه آن برخورد انتظامی با پزشک خواهد بود که طیف وسیعی از اقدامات از توبیخ کتبی تا لغو پروانه طبابت به شکل دائمی را در بر می گیرد.

باز هم باید تأکید کرد که در اکثر موارد میتوان هم به سازمان نظام پزشکی و هم به محاکم دادگستری به شکل هم زمان مراجعه کرد و هیچ یک مانعی برای صلاحیت دیگری محسوب نمی شود.