تعقیبات نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا چیست؟

تعقیبات ویژه برای هر نماز از زبان معصومین روایت گردیده است

تعقیبات نماز

برخی از تعقیبات نماز که خواندنشان، پس از هر نمازی مستحب است؛ در زمره ی تعقیبات مشترک قرار دارند. دعاها و ذکرهایی برای هر یک از نمازهای روزانه توصیه شده است. از مشهورترین تعقیبات می توان به تسبیحات حضرت زهرا، آیه الکرسی و سجده شکر اشاره کرد. نخستین کسی که در این زمینه از عبارت« تعقیبات» استفاده کرد؛ امام صادق ( ع) بود.

۱. برخی از تعقیبات نماز صبح

بر تعقیب نماز صبح، بیشتر از تعقیبات نمازهای دیگر، تأکید شده است و در فضیلت آن، احادیث فراوانى وارد شده است ولى هر کس به فراخور حالش با توجه به توانش، این تعقیبات را به جاى مى آورد. در تعقیب نماز صبح، دعاها، ذکرها و آیاتى وارد شده که در ادامه به شرح آنها پرداخته ایم:

>> روایت« شیخ صدوق» به سند معتبر از امام باقر( علیه السلام ) اینگونه است:هر کس هفتاد مرتبه استغفار، بعد از نماز صبح به جا آورد و بگوید:اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَأَتُوبُ إلَیْهِ؛ در نزد خداوند، امرزیده است.

>>« شیخ صدوق»، روایتی را به سند صحیح از امیر مؤمنان( علیه السلام ) در خصوص تعقیبات نماز صبح بیان کردند:هر کس یازده مرتبه سوره« توحید» را پس از نماز صبح بخواند؛ با وجود تلاش شیطان، مرتکب گناهى در آن روز نمى شود.

>> مرحوم« شیخ کلینى» درخصوص فضیلت تعقیبات نماز صبح به سند صحیح از امام صادق ( علیه السلام ) چنین روایت نمود:هر کس، صد مرتبه ذکر زیر را بعد از نماز صبح بگوید:

ما شاءَ اللّهُ کانَ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیم،

خداوند، تمام خواسته هایش را محقّق سازد. هیچ جنبش و نیرویى، مگر با کمک خداوند بلندمرتبه نیست و هیچ ناگوارى در آن روز نمى بیند. این روایت در کتب دعا توسط مرحوم« شیخ طوسى» و بزرگان دیگر، ذکر شده است.

>> امام باقر( علیه السلام ) درباره ی فضائل تعقیبات نماز صبح می فرماید:هر کس پس از طلوع فجر، هفت مرتبه سوره« قدر» را بخواند، هفتاد صف از فرشتگان بر او درود مى فرستند و براى او هفتاد مرتبه طلب رحمت مى کنند.

>> روایت امام موسى کاظم( علیه السلام ) چنین است که مردى در نزد او از شغل و حرفه اش شکایت کرد و گفت:دست به هر کارى مى زنم؛ بی سود و ثمر است و هیچ حاجتى از من، مستجاب نمى شود( و همه درها به رویم بسته شده است). امام( علیه السلام ) در جواب به این مرد، فرمود:ده مرتبه ذکر زیر را پس از نماز صبح بگو:

سُبْحانَ اللّهِ الْعَظیمِ وَبِحَمْدِهِ، اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ.

پاک و منزه است خداوند با عظمت و او را ستایش مى کنم. از خدا طلب بخشش مى کنم و از فضلش مى طلبم.

آن مرد مى گوید:این کار را در مدّت زمان اندکى بطور مداوم انجام دادم تا مشکلاتم حل شد.

۲. تعقیبات نماز ظهر

> تعقیبات نماز ظهر را به طریق زیر به جا آورید:

لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَظیمُ الْحَلیمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَریمُ، اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ،

نیست معبودى جز خداى بزرگ بردبار، نیست معبودى جز خدا پروردگار عرش، ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ، وَعَزآئِمَ مَغْفِرَتِکَ، وَالْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ، وَالسَّلامَةَ مِنْ کُلِّ اِثْم،

بار خدایا از تو مى خواهم آنچه باعث رحمت و وسایل حتمى مغفرت توست و بهره اى از هر نیکى و سلامتى از هر گناهى

اَللّهُمَّ لاتَدَعْ لى ذَنْباً اِلاَّغَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً اِلاَّ فَرَّجْتَهُ، وَلا سُقْماً اِلاَّ شَفَیْتَهُ،

بار خدایا هیچ گناهى برایم مگذار جز آن که آنرا بیامرزى و هیچ اندوهى جز این که برطرف کنى و هیچ دردى جز آن که شفا دهى

وَ لا عَیْباً اِلاَّ سَتَرْتَهُ، وَلا رِزْقاً اِلاَّ بَسَطْتَهُ، وَلا خَوْفاً اِلاَّ امَنْتَهُ، وَلا سُوءً اِلاَّ صَرَفْتَهُ،

و هیچ عیبى جز آن که بپوشانى و هیچ رزقى جز آن که فراوانش کنى و هیچ ترسى جز آن که امانش بخشى و هیچ بدى جز آن که بگردانیش

وَ لا حاجَةً هِىَ لَکَ رِضاً وَلِىَ فیها صَلاحٌ اِلاَّقَضَیْتَها، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ.

و هیچ حاجتى که در آن خشنودى تو و صلاح کار من باشد جز آن که برآورده اش کنى اى مهربانترین مهربانان اجابت فرما اى پروردگار جهانیان.

> و همینطور، این دعا را تلاوت کنید:

اَللّهُمَّ اِنْ عَظُمَتْ ذُنُوبى فَاَنْتَ اَعْظَمُ، وَاِنْ کَبُرَ تَفْریطى فَاَنْتَ اَکْبَرُ، وَاِنْ دامَ بُخْلى فَاَنْتَ اَجْوَدُ،

بار خدایا اگر گناهانم بزرگ است پس تو بزرگ تر از آنهایى و اگر کوتاهیم زیاد است باز هم تو بزرگترى و اگر بخل من ادامه دارد پس تو سخى ترى

اَللّهُمَّ اغْفِرْ[ لى] عَظیمَ ذُنُوبى بِعَظیمِ عَفْوِکَ، وَکَثیرَ تَفْریطى بِظاهِرِ کَرَمِکَ، وَاقْمَعْ بُخْلى بِفَضْلِ جُودِکَ،

بار خدایا بزرگى گناهانم را به بزرگى عفو خود ببخش و زیاد کوتاهى کردنم را به کرم آشکارت بیامرز و بخل مرا به زیادى بخششت ریشه کن ساز

اَللّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَاَتُوبُ اِلَیْکَ.

خدایا هر نعمتى که داریم از توست معبودى جز تو نیست از تو آمرزش خواهم و به سوى تو بازگردم.

> روایت امام صادق ( علیه السلام ) درباره ی تعقیبات نماز به این شرح میباشد :امیر مؤمنان( علیه السلام )، دعای زیر را پس از نماز ظهر مى خواند:

اَللّهُمَّ اِنّى اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ، وَاَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّد عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ،

خدایا به تو تقرّب جویم به وسیله جود و کرمت و تقرّب جویم به تو به وسیله محمّد بنده و رسول تو

وَاَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ، وَاَنْبِیآئِکَ الْمُرْسَلینَ، وَبِکَ

و تقرّب جویم به تو به فرشتگان مقرّبت و پیمبران مرسلت و به خودت

اللّهُمَّ اَنْتَ الْغَنِىُّ عَنّى، وَبِىَ الْفاقَةُ اِلَیْکَ، اَنْتَ الْغَنِىُّ وَاَنَا الْفَقیرُ اِلَیْکَ،

خدایا تو از من بى نیازى ولى من بدرگاهت نیازمندم و بى نیاز مطلق تویى ولى من محتاج توام

اَقَلْتَنى عَثْرَتى، وَسَتَرْتَ عَلَىَّ ذُ نُوبى، فَاقْضِ الْیَوْمَ حاجَتى،

لغزشم را نادیده گرفتى و گناهانم را بر من پوشاندى پس در این روز حاجتم را برآور

وَلا تُعَذِّبْنى بِقَبیحِ ما تَعْلَمُ مِنّى، بَلْ عَفْوُکَ وَجُودُکَ یَسَعُنى

و معذبم مکن به خاطر کارهاى زشتى که از من مى دانى بلکه گذشت و جود تو فرایم گیرد

آن حضرت در سجده این دعا را مى خواند:

یا اَهْلَ التَّقْوى وَیا اَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، یا بَرُّ یا رَحیمُ، اَنْتَ اَبَرُّ بى مِنْ اَبى وَاُمّى وَمِنْ جَمیعِ الْخَلائِقِ،

اى شایسته پرهیزکارى و اى شایسته امرزش اى نیکوکار اى مهربان تو نیک رفتارترى نسبت به من از پدر و مادرم و از همه خلایق

اِقْبَلْنى بِقَضآءِ حاجَتى، مُجاباً دُعائى، مَرْحُوماً صَوْتى، قَدْ کَشَفْتَ اَنْواعَ الْبَلاءِ عَنّى.

بازم گردان با حاجت روا و دعاى مستجاب و آوازى که مورد مهرت قرار گرفته و انواع بلا را از من دور کرده باشى.

۳. تعقیبات نماز عصر

- اَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ، ذُوالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ،

آمرزش خواهم از خدایى که معبودى جز او نیست زنده و پاینده وبخشاینده و مهربان و داراى جلال و بزرگوارى است،

وَاَسْئَلُهُ اَنْ یَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبْد ذَلیل خاضِع، فَقیر بآئِس، مِسْکین مُسْتَکین مُسْتَجیر،

از او خواهم توبه ام را بپذیرد توبه بنده اى خوار فروتن نیازمند پریشان بی نوا درمانده پناهنده

لا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَلا ضَرّاً، وَلا مَوْتاً وَلا حَیاةً وَلا نُشُوراً.

آن که مالک هیچ یک از سود و زیان و مرگ و زندگى و رستاخیزى براى خود نیست.

- اَللّهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْس لا تَشْبَعُ، وَمِنْ قَلْب لا یَخْشَعُ،

بار خدایا به تو پناه مى برم از نفسى که( از خواهش) سیر نشود و از دلى که خشوع ندارد

وَمِنْ عِلْم لا یَنْفَعُ، وَمِنْ صَلاة لا تُرْفَعُ، وَمِنْ دُعآء لا یُسْمَعُ،

و از دانشى که سود ندهد و از نمازى که بالا نرود و از دعایى که شنیده نشود

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ، وَالْفَرَجَ بَعْدَ الْکَرْبِ، وَالرَّخآءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ،

خدایا از تو خواستارم آسانى پس از دشوارى را و گشایش پس از گرفتارى و فراوانى پس از سختى

اَللّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَاَتُوبُ اَلِیْکَ.

بار خدایا هر نعمتى که ما داریم از آن تو است که معبودى جز تو نیست از تو امرزش خواهم و بسوى تو بازگشت کنم.

تعقیبات نماز دارای آثار دنیوی و اخروی فراوانی می باشد

- روایت امام صادق ( علیه السلام ) درباره ی تعقیبات نماز اینست که هر کس هفتاد مرتبه استغفار را پس از نماز عصر به جا آورد، هفتصد گناهش نزد خداوند امرزیده میشود.

۴. تعقیبات نماز مغرب

شیخ در« مصباح المتهجّد» درباره ی تعقیبات نماز مغرب مى گوید:

ذکر زیر را بعد از نماز مغرب و ذکر تسبیحات حضرت زهرا( علیها السلام) بگویىد:

* اِنَّ اللهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ، یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلیماً،

همانا خدا و فرشتگانش بر پیغمبر درود فرستند اى کسانى که ایمان آورده اید درود فرستید بر او و سلام کنید سلام کاملى

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد النَّبِىِّ، وَعَلى ذُرِّیَّتِهِ وَصَلِّ عَلى اَهلِ بَیْتِهِ.

خدایا درود فرست بر محمّد پیامبر( گرامى خود) و بر نژادش و بر خاندانش.

* سپس هفت مرتبه بگویید:

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.

به نام خداى بخشاینده مهربان و هیچ جنبش و هیچ نیرویى نیست جز به خداى والاى بزرگ.

* سه مرتبه بگویىد:

اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى یَفْعَلُ مایَشآءُ، وَلا یَفْعَلُ مایَشآءُ غَیْرُهُ.

ستایش خاص خدایى است که آنچه خواهد مى کند ولى غیر او آنچه را خواهد نتواند انجام دهد.

* در آخر بگویید:

سُبْحانَکَ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اِغْفِرْ لى ذُنُوبى کُلَّها جَمیعاً، فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ کُلَّها اِلاَّ اَنْتَ.

منزهى تو معبودى جز تو نیست گناهان مرا به تمامى هر چه هست بیامرز زیرا تمامى گناهان را( کسى) جز تو نیامرزد.

* آنگاه نافله مغرب که چهار رکعت است( هر دو رکعت به یک سلام) را بخوانید و هیچ حرفی در بین نماز مغرب و نافله آن، نزنید.

مرحوم« شیخ طوسى» نقل کرده که سوره« قل یا ایّها الکافرون» را در رکعت اوّل، پس از حمد بخوانید و سوره« قل هو اللّه احد» در رکعت دوم، و سوره اى دلخواه در دو رکعت بعدى بخوانید و بنابر روایتى از امام حسن عسکرى( علیه السلام )، ایشان آیات نخستین تا آیه ششم( و هو علیم بذات الصّدور) سوره حدید را در رکعت سوم پس از حمد می خواند و این آیه از سوره حشر را،« لو أنزلنا هذا القرآن على جبل» تا آخر سوره در رکعت چهارم پس از خواندن حمد، تلاوت مى کرد.

مستحب است که هفت مرتبه ذکر زیر را در سجده آخر نوافل هر شب، مخصوصاً در شب جمعه بخوانید:

اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ، وَاسْمِکَ الْعَظیمِ، وَمُلْکِکَ الْقَدیمِ،

خدایا از تو مى خواهم به ذات بزرگوارت و نام بزرگت و سلطنت ازلیت که درود فرستى

اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ، وَاَنْ تَغْفِرَ لى ذَنْبِىَ الْعَظیمَ، اِنَّهُ لایَغْفِرُ الْعَظیمَ اِلاَّ الْعَظیمُ.

بر محمّد و خاندانش و بیامرزى گناه بزرگ مرا زیرا که بزرگ را جز بزرگ نیامرزد.

* این تعقیبات، پس از انجام نافله نیز وارد شده است:

الف) ما شآءَ اللهُ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ، اَسْتَغْفِرُ اللهَ( ده مرتبه)

آنچه خدا خواهد نیرویى نیست جز به خدا از خدا امرزش خواهم

ب) اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مُوجِباتِ رَحْمَتِکَ، وَعَزآئِمَ مَغْفِرَتِکَ، وَالنَّجاةَ مِنَ النّارِ

خدایا از تو خواهم آنچه موجب رحمت و وسایل حتمى امرزش توست و رهایى از آتش دوزخ

وَ مِنْ کُلِّ بِلِیَّة، وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَالرِّضْوانِ فى دارِ السَّلامِ، وَجِوارِ نَبِیِّکَ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَآلِهِ السَّلامُ،

و از هر بلا و گرفتارى و رسیدن به بهشت و خشنودى تو را در منزلگاه سلامتى و همسایگى پیغمبرت محمّد که بر او و آلش سلام باد،

اَللّهُمَّ ما بِنا مِنْ نِعْمَة فَمِنْکَ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اَسْتَغْفِرُکَ وَاَتُوبُ اِلَیْکَ.

خدایا هر نعمتى که ما داریم از توست معبودى جز تو نیست از تو آمرزش خواهم و به سویت توبه کنم.

* پس از این که نوافل و تعقیبات را خواندید؛ سجده شکر بجا آورید، یعنی سه نرتبه بگویید:شُکْراً شُکْراً شُکْراً.

۵. تعقیبات نماز عشا

آیات و اذکار زیر در تعقیب نماز عشا وارد شده است:

>> هفت مرتبه سوره قدر را بخوانید.

>> آنگاه دعای زیر را بخوانید:

اَللّهُمَّ رَبَّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَما اَظَلَّتْ، وَرَبَّ الاَْرَضینَ السَّبْعِ وَما اَقَلَّتْ،

خدایا اى پروردگار هفت آسمان و آنچه بر آن سایه افکنده و پروردگار هفت زمین و آنچه که بر

وَرَبَّ الشَّیاطینِ وَما اَضَلَّتْ، وَرَبَّ الرِّیاحِ وَما ذَرَتْ،

پشت خود حمل نموده و پروردگار شیاطین و هرکه را گمراه کرده اند و پروردگار بادها و هرچه را پراکنده کنند اى خدا پروردگار

اَللّهُمَّ رَبَّ کُلِّ شَىْء، وَاِلهَ کُلِّ شَىْء، وَمَلیکَ کُلِّ شَىْء،

هر چیز و معبود هر چیز و مالک هرچیز تویى خداى تواناى بر

اَنْتَ اللّهُ الْمُقْتَدِرُ عَلى کُلِّ شَىْء، اَنْتَ اللهُ الاَْوَّلُ فَلا شَىْءَ قَبْلَکَ، وَاَنْتَ الاْخِرُ فَلا شَىْءَ بَعْدَکَ،

هر چیز تویى خداى نخست که چیزى پیش از تو نبود و تویى خداى پایان که چیزى پس ازتو نخواهد بود

وَاَنْتَ الظّاهِرُ فَلا شَىْءَ فَوْقَکَ، وَاَنْتَ الْباطِنُ فَلا شَىْءَ دُونَکَ،

و تویى آشکار که نیست چیزى فوق تو و تویى درون که نیست چیزى بعد از تو اى پروردگار

رَبَّ جَبْرَئیلَ وَمیکائیلَ وَاِسْرافیلَ، وَالِهَ اِبْراهیمَ] وَاِسْمعیلَ[، وَاِسْحقَ وَیَعْقُوبَ] وَالأَسْباطِ[

جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و خداى ابراهیم و اسماعیل و اسحاق

اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ، وَاَنْ تَوَلاّنى بِرَحْمَتِکَ،

و یعقوب و اسباط از تو خواهم که درود فرستى بر محمّد وآل محمّد و مرا

وَلا تُسَلِّطَ عَلَىَّ اَحَداً مِنْ خَلْقِکَ مِمِّنْ لا طاقَةَ لى بِهِ،

به رحمت خویش سرپرستى کنى و مسلط مگردانى بر من هیچ کس از خلقت را از آن کسانى که من طاقت مقابله شان ندارم

اَللّهُمَّ اِلَیْکَ فَحَبِّبْنى، وَفِى النّاسِ فَعَزِّزْنى، وَمِنْ شَرِّ الشَّیاطینِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ فَسَلِّمْنى،

خدایا من به تو دوستى ورزم پس دوستم دار و در میان مردم عزیزم گردان و از شر شیاطین جن

یا رَبَّ الْعالَمینَ، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ.

و انس محفوظم بدار اى پروردگار جهانیان و درود فرست بر محمّد و آلش

سپس حوائج خود را از خدا طلب کنید.

>> در این زمان باید سجده شکر به جا آورىد.

>> سپس خواندن نماز وتیره( نماز نافله عشا ) در آخر، سفارش شده است.

امام صادق (ع) اولین کسی بود که از عبارت تعقیبات استفاده کرد

گردآوری: بخش مذهبی سرپوش