اعمال ماه رمضان چیست و چه فضایلی دارد؟

ماه رمضان نسبت به ماه‌های دیگر فضیلت و کرامت‌های بسیاری دارد

اعمال ماه رمضان

فضیلت و کرامت های ماه رمضان نسبت به ماه های دیگر، بیشتر است. رسول خدا بي صبرانه منتظر رسیدن ماه رمضان بودند و تمام شب های این ماه پر فضیلت را شب زنده داری و عبادت می کردند. اعمال مستحبی ماه رمضان از فضایل بسیاری برخوردار است و افراد روزه دار میتوانند ثواب روزه خود را با انجام چنین کارهایی، چندین برابر کنند.

فضیلت اعمال مستحبی ماه رمضان

رسول خدا( ص) می فرماید:« اگر کسی یک آیه از قرآن را در این ماه، تلاوت کند؛ ثوابش مثل کسی است که یک مرتبه قرآن را در غیر ماه رمضان، ختم کرده باشد.»

حضرت علی( ع) به نقل از پیامبر خاتم( ص) فرمود:« هیچ مؤمنی به حساب خدا، ماه رمضان را روزه نمی گیرد، مگر آن که هفت خصلت توسط خدای تبارک و تعالی، برای او لازم شود. هرچه حرام در پیکرش باشد محو و ذوب گرداند. رحمت خدای عزوجل، شامل حالش می شود. شخص روزه دار ، خطای پدرش حضرت آدم را می پوشاند. لحظات جان دادنش توسط خداوند، اسان می گردد. گرسنگی و تشنگی روز قیامت به سراغش نمی آید. خدای عزوجل به او خوراکی های لذیذ بهشتی می دهد و همچنین به او، برائت و بیزاری از آتش دوزخ را عطا میکند.( پرسش کننده در این حدیث مفصل، عالم یهودی بود) که عرض کرد راست گفتی ای محمد.»

اعمال زیادی در مفاتیح الجنان در مورد اعمال ماه مبارک رمضان ذکر شده است اما بطور کلی اعمال ذیل در ماه رمضان وارد شده است:

> دعای پیامبر( ص) هنگام رویت هلال ماه رمضان:

در زمان رویت هلال ماه رمضان، رسول خدا ( ص) رو به قبله می ایستاد و پس از بلند کردن دست های مبارکش می‏گفت:« اللهم اهله علینا بالامن و الایمان، و السلامة و الاسلام، و العافیة المجللة و الرزق الواسع و دفع الاسقام، اللهم ارزقنا صیامه و قیامه و تلاوة القرآن فیه، و سلمه لنا، و تسلمه منا و سلمنا فیه‏»

پروردگارا! این ماه را بر ما نو گردان به امن و امان، و سلامتی و اسلام، و تندرستی شایان تشکر، و روزی فراخ، و بر طرف ساختن دردها و ناملایمات، پروردگارا! روزی کن ما را روزه و قیام برای عبادت، و تلاوت قرآن در این ماه، خداوندا! ماه رمضان را برای ما سالم و تمام گردان، و او را از ما سالم بدار، و ما را در این ماه سالم و تندرست فرما.

در مورد اعمال ماه مبارک رمضان در مفاتیح الجنان اعمال زیادی ذکر شده است

طبق روایتی از حضرت صادق( ع) در زمان دیدن هلال ماه بگویید:

« اللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدِ افْتَرضْتَ عَلَیْنا صِیامَهُ، وَأَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ. اللّهُمَّ أَعِنَّا عَلَی صِیامِهِ، وَتَقَبَّلْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فِیهِ، وَسَلِّمْنا مِنْهُ، وَسَلِّمْهُ لَنا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَةٍ، إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، یَا رَحْمنُ یَا رَحِیمُ.»

خدایا، ماه رمضان وارد شد و تو روزه ی آن را بر ما واجب کرده ای و قرآن را در آن برای هدایت و دلایلی روشن از هدایت وسیله ی تشخیص حق از باطل فرستادی. خدایا، ما را بر روزه اش یاری کن و آن را از ما بپذیر و ما را در آن و از آن سالم بدار و آن را برای ما سالم گردان، در آسانی و تندرستی از سوی خویش، همانا تو بر هر چیز توانایی، ای بخشنده، ای مهربان.

> خواندن نمازهای مخصوص ماه مبارک رمضان:

در شب های ماه رمضان، هزار رکعت نماز به شرح زیر بخوانید:

در شب های دهه اول و دوم ماه رمضان، ۲۰ رکعت نماز دو رکعتی بخوانید؛ به اینصورت که« هشت رکعت» آن را پس از نماز مغرب و« ۱۲ رکعت» دیگرش را بعد از نماز عشا به جا آورید. سپس« ۳۰ رکعت» نماز در شب های دهه آخر ماه بخوانید، به این صورت که باید« هشت رکعت» آنرا پس از نماز مغرب و« ۲۲ رکعت» دیگرش را بعد از نماز عشا به جا آورید که جمعا« ۷۰۰ رکعت» می شود. همچنین« ۳۰۰ رکعت» دیگر را در شب های قدر بخوانید:یعنی شب نوزدهم، ۱۰۰ رکعت و شب بیست و یکم، ۱۰۰ رکعت و شب بیست و سوم نیز ۱۰۰ رکعت نماز بخوانید تا هزار رکعت شود.

> روزه:

یکی از اعمال واجب بر مؤمنین، روزه گرفتن می باشد. روزه، روح و روان انسان را تربیت میکند. البته، روزه صرفا برای بدن اسان نمی باشد بلکه زبان، چشم، نفس، قلب، روح و سر انسان نیز باید روزه بگیرد. درواقع به محافظت و نگهداری زبان از دروغ و غیبت و تهمت و ... روزه زبان می گویند.

وقتی که چشم از نگاه کردن به مناظر ممنوعه و حرام، خودداری کند؛ به چنین حالتی روزه چشم میگویند. روزه گوش به زمانی گفته میشود که به سخنان لغو و بیهوده و غیبت و… گوش ندهید. به ترک آرزوها و آمال دنیوی و ترک شهوات نفسانی، روزه نفس می گویند. به تخلیه قلب از محبت دنیا و زینت های آن، روزه قلب اطلاق میشود. وقتی که روحتان از آرزوی نعمت های اخروی تخلیه شود؛ به این شرایط، روزه روح می گویند. روزه سر به قطع نمودن از غیرخدا و باز داشتن روح و روان از غیر او گفته میشود. پیامبر اکرم ( ص) می فرمایند:« روزه دربرابر آتش به عنوان یک سپر محسوب میشود. روزه گرفتن موجب تندرستی شما میشود. هر چیزی، زکاتی دارد و زکات بدن ها روزه داری می باشد.»

> قرائت قرآن در ماه رمضان:

ماه رمضان برطبق احادیثی، بهار قرآن تلقی میشود. فرموده ی امام صادق ( ع)، چنین است:« با قرآن به استقبال قرآن بروید. کسی که در ماه مبارک رمضان، یک آیه از قرآن را بخواند مثل کسی است که یک مرتبه قرآن را در ماه های دیگر، ختم کزده است.»

> دعا و استغفار در ماه مبارک رمضان:

از ماه رمضان به عنوان ماه دعا و استغفار یاد میشود. امام زین العابدین ( ع) صرفا به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر در این ماه مشغول بود، چون طبق فرموده پیامبر( ص):« دعای روزه دار ردّ نمی شود.»

> خواندن ادعیه مخصوص ماه مبارک رمضان:

در هرروز از ماه مبارک رمضان، ادعیه مخصوص این ماه( مثل دعای یا علی یا عظیم… و دعای اللهم ادخل علی… و دعای افتتاح و دعای سحر و دعای افطار و...) را برای تعقیبات نماز بخوانید.

> غسل:

یکی از فضایل ماه مبارک رمضان، غسل کردن می باشد.

> افطاری دادن:

افطار در ایام رمضان، یکی از لحظات بسیار معنوی است. خداوند در هرروز از ماه رمضان، هزار هزار کس یعنی یک میلیون نفر را از آتش جهنم نجات می دهد. ضمناً افطاری دادن به روزه داران، از دیگر اعمال پسندیده و خوب ماه رمضان به شمار می رود؛ به این صورت که از امام صادق ( ع) شده است:کسی که در ماه رمضان، افطاری بدهد؛ به مانند کسی است که ۳۰ بنده مؤمن را ازاد کرده باشد.

روزه یکی از اعمال ماه رمضان واز واجبات بر مؤمنین است

> ادعیه مخصوص سحر:

از دیگر لحظات پر معنوی ایام رمضان، بعد از افطار می توان به سحر اشاره کرد که دارای ادعیه و اعمال خاصی می باشد. خواندن نماز شب و نافله، دعا و استغفار و… بنابر حدیثی( حق تعالی و ملائکه بر آنها که در سحرها استغفار می کنند و سحری می خورند، صلوات می فرستند) از اعمال سحر به شمار می رود.

> دیگر اعمال ماه مبارک رمضان:

برخی از دیگر اعمال ماه مبارک رمضان، شامل نیکی در حق مؤمنان، رسیدگی به درماندگان و مستحقان، صله رحم، صدقه و انفاق، صلوات بر پیامبر( ص)، قرائت قرآن و ادعیه، خواندن نمازهای واجب و مستحبی، دعا در حق مؤمنان و گذشتگان، استغفار، یتیم نوازی و… می باشد.

> دعای وداع با رمضان:

دعایی از ابوبصیر به نقل از امام صادق ( ع) با موضوع خداحافظی با ماه رمضان آمده است که به آن دعای وداع با رمضان می گویند. خواسته ی امام از خدا اینست که وداع با این ماه، آخرین وداع نباشد.

اللَّهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ وَ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ فَأَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ وَ كَلِمَاتِكَ التَّامَّةِ إِنْ كَانَ بَقِيَ عَلَيَّ ذَنْبٌ لَمْ تَغْفِرْهُ لِي أَوْ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِي عَلَيْهِ أَوْ تُقَايِسَنِي بِهِ أَنْ لا يَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّيْلَةِ أَوْ يَتَصَرَّمَ هَذَا الشَّهْرُ إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَهُ لِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ بِمَحَامِدِكَ كُلِّهَا أَوَّلِهَا وَ آخِرِهَا مَا قُلْتَ لِنَفْسِكَ مِنْهَا وَ مَا قَالَ الْخَلائِقُ الْحَامِدُونَ الْمُجْتَهِدُونَ الْمَعْدُودُونَ [الْمُعَدِّدُونَ ] الْمُوَفِّرُونَ [الْمُؤْثِرُونَ ] ذِكْرَكَ وَ الشُّكْرَ لَكَ الَّذِينَ أَعَنْتَهُمْ عَلَى أَدَاءِ حَقِّكَ مِنْ أَصْنَافِ خَلْقِكَ مِنَ الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ وَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ أَصْنَافِ النَّاطِقِينَ وَ الْمُسَبِّحِينَ لَكَ مِنْ جَمِيعِ الْعَالَمِينَ،

خدایا تو در کتاب فرو فرستاده ات فرمودی: «ماه رمضان که در آن قرآن نازل شده» ، و این است ماه رمضان که گذشت، به جلوه کریمت، و کلمات کاملت، از تو می خواهم، اگر بر من گناهی باقى مانده، که نیامرزیده اى، یا مى خواهى بر آن عذابم کنى، یا به آن مرا بسنجى، اینکه سپیده امشب طلوع نکند، یا این ماه بگذرد، مگر اینکه آن گناه را از من آمرزیده باشى، اى مهربان ترین مهربانان، خدایا تو را ستایش به همه ستایش هایت آغاز و انجام آن، چه آن ستایش هایى که براى خود گفتى، و چه آنچه آفریدگان ستایش کننده و کوشنده و شمارنده و فراوان بجا آورنده ذکر و سپاست گفته اند، آنان که بر اداى حقّت، یارى شان نمودى، از گروه های آفریدگانت: از فرشتگان مقرّب، و پیامبران، و رسولان، و طبقات گویندگان، و تسبیح کنندگان حضرتت، از همه جهانیان.

عَلَى أَنَّكَ بَلَّغْتَنَا شَهْرَ رَمَضَانَ وَ عَلَيْنَا مِنْ نِعَمِكَ وَ عِنْدَنَا مِنْ قِسَمِكَ وَ إِحْسَانِكَ وَ تَظَاهُرِ امْتِنَانِكَ فَبِذَلِكَ لَكَ مُنْتَهَى الْحَمْدِ الْخَالِدِ الدَّائِمِ الرَّاكِدِ الْمُخَلَّدِ السَّرْمَدِ الَّذِي لا يَنْفَدُ طُولَ الْأَبَدِ جَلَّ ثَنَاؤُكَ أَعَنْتَنَا عَلَيْهِ حَتَّى قَضَيْتَ عَنَّا صِيَامَهُ وَ قِيَامَهُ مِنْ صَلاةٍ وَ مَا كَانَ مِنَّا فِيهِ مِنْ بِرٍّ أَوْ شُكْرٍ أَوْ ذِكْرٍ اللَّهُمَّ فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا بِأَحْسَنِ قَبُولِكَ وَ تَجَاوُزِكَ وَ عَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ وَ غُفْرَانِكَ وَ حَقِيقَةِ رِضْوَانِكَ حَتَّى تُظَفِّرَنَا [تُظْفِرَنَا] فِيهِ بِكُلِّ خَيْرٍ مَطْلُوبٍ وَ جَزِيلِ عَطَاءٍ مَوْهُوبٍ وَ تُوقِيَنَا فِيهِ مِنْ كُلِّ مَرْهُوبٍ أَوْ بَلاءٍ مَجْلُوبٍ أَوْ ذَنْبٍ مَكْسُوبٍ.

آرى ستایش مى کنم بر اینکه ما را به ماه رمضان رساندى، و حال آنکه نعمت هایت بر عهده ما بود، و بهره ها و احسانت، و نیکی هاى پى در پى ات پیش ما بود، به این خاطر تنها براى تو است آخرین حدّ ستایش، ستایشى جاودان، همواره، پایدار، همیشگى، بى نهایت، تا در ابدیت پایانى نداشته باشد، بزرگ است ثنایت، ما را بر انجام تکالیف ماه رمضان یاری دادى تا از ما روزه و به پا داشتن نمازش را گذراندى، و نیز آنچه از ما در آن انجام گرفته، از کار نیک و سپاس و ذکر، خدایا آن را از ما به نیکوترین پذیرش، و گذشت و عفو و چشم پوشى و آمرزش و خشنودى ات بپذیر، تا جایى که ما را در این ماه، به هر خیر خواسته و شایان عطاى بخشیده شده برسانى، و از هر امر هراسناک و بلاى فرود آمده و گناه پیشه شده نگاه دارى.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِعَظِيمِ مَا سَأَلَكَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِكَ مِنْ كَرِيمِ أَسْمَائِكَ وَ جَمِيلِ ثَنَائِكَ وَ خَاصَّةِ دُعَائِكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ شَهْرَنَا هَذَا أَعْظَمَ شَهْرِ رَمَضَانَ مَرَّ عَلَيْنَا مُنْذُ أَنْزَلْتَنَا إِلَى الدُّنْيَا بَرَكَةً فِي عِصْمَةِ دِينِي وَ خَلاصِ نَفْسِي وَ قَضَاءِ حَوَائِجِي وَ تُشَفِّعَنِي فِي مَسَائِلِي وَ تَمَامِ النِّعْمَةِ عَلَيَّ وَ صَرْفِ السُّوءِ عَنِّي وَ لِبَاسِ الْعَافِيَةِ لِي فِيهِ وَ أَنْ تَجْعَلَنِي بِرَحْمَتِكَ مِمَّنْ خِرْتَ [خُرْتَ ] [ادَّخَرْتَ ] لَهُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا لَهُ خَيْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ فِي أَعْظَمِ الْأَجْرِ وَ كَرَائِمِ الذُّخْرِ وَ حُسْنِ الشُّكْرِ وَ طُولِ الْعُمْرِ وَ دَوَامِ الْيُسْرِ اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ وَ طَوْلِكَ وَ عَفْوِكَ وَ نَعْمَائِكَ وَ جَلالِكَ وَ قَدِيمِ إِحْسَانِكَ وَ امْتِنَانِكَ أَنْ لا تَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنَّا لِشَهْرِ رَمَضَانَ حَتَّى تُبَلِّغَنَاهُ مِنْ قَابِلٍ عَلَى أَحْسَنِ حَالٍ ،

خدایا از تو می خواهم، به حق بزرگترین چیزى که یکى از آفریدگانت از تو خواست، از نام های گرامى ات، و ثناى زیبایت، و دعاى خاصت، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى، و این ماه را بزرگترین ماه رمضانى قرار دهى که بر ما گذشته، از زمانى که ما را به دنیا آوردى تاکنون از جهت برکت در حفظ دینم، و رهایی جانم، و برآمدن حاجتم، و اینکه شفاعتم را در خواسته هایم بپذیرى، و در کامل کردن نعمتت بر من، و برگرداندن پیش آمد بد از من و پوشاندن لباس عافیت به من، و مرا به رحمتت از کسانى قرار دهى، که شب قدر را براى آنان اختیار نمودى، و آن شب را براى آنها بهتر از هزار ماه قرار دادى، در بزرگترین پاداش، و اندوخته هاى با ارزش، و نیکى شکر، و درازى عمر، و پایندگى آسایش، خدایا و از تو مى خواهم به رحمت و بخشش و گذشتت، و نعمت ها و جلالت، و دیرینه احسان و عطایت، اینکه آن را آخرین بهره از ماه رمضان قرار ندهى، تا ما در سال آینده به آن برسانى، آن هم بر پایه بهترین حال،

وَ تُعَرِّفَنِي هِلالَهُ مَعَ النَّاظِرِينَ إِلَيْهِ وَ الْمُعْتَرِفِينَ [وَ الْمُتَعَرِّفِينَ ] لَهُ فِي أَعْفَى عَافِيَتِكَ وَ أَنْعَمِ نِعْمَتِكَ وَ أَوْسَعِ رَحْمَتِكَ وَ أَجْزَلِ قِسَمِكَ يَا رَبِّيَ الَّذِي لَيْسَ لِي رَبٌّ غَيْرُهُ لا يَكُونُ هَذَا الْوَدَاعُ مِنِّي لَهُ وَدَاعَ فَنَاءٍ وَ لا آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِلِقَاءٍ حَتَّى تُرِيَنِيهِ مِنْ قَابِلٍ فِي أَوْسَعِ النِّعَمِ وَ أَفْضَلِ الرَّجَاءِ وَ أَنَا لَكَ عَلَى أَحْسَنِ الْوَفَاءِ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ اللَّهُمَّ اسْمَعْ دُعَائِي وَ ارْحَمْ تَضَرُّعِي وَ تَذَلُّلِي لَكَ وَ اسْتِكَانَتِي وَ تَوَكُّلِي عَلَيْكَ وَ أَنَا لَكَ مُسَلِّمٌ لا أَرْجُو نَجَاحا وَ لا مُعَافَاةً وَ لا تَشْرِيفا وَ لا تَبْلِيغا إِلا بِكَ وَ مِنْكَ وَ امْنُنْ عَلَيَّ جَلَّ ثَنَاؤُكَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُكَ بِتَبْلِيغِي شَهْرَ رَمَضَانَ وَ أَنَا مُعَافًى مِنْ كُلِّ مَكْرُوهٍ وَ مَحْذُورٍ وَ مِنْ جَمِيعِ الْبَوَائِقِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَعَانَنَا عَلَى صِيَامِ هَذَا الشَّهْرِ وَ قِيَامِهِ حَتَّى بَلَّغَنِي آخِرَ لَيْلَةٍ مِنْهُ.

و هلال ماهش را همراه بینندگان به سوى آن و اعتراف کنندگان به آن به من بشناسانی در کامل ترین عافیتت، و خوب ترین نعمتت، و گسترده ترین رحمتت، و برجسته ترین نصیب هایت، اى پروردگارم، که برایم پروردگاری غیر او نیست، این وداع نسبت به ماه رمضان وداع فنا و آخرین بهره من از دیدار نباشد، تا آن را در سال آینده به من بنمایانى، در فراخ ترین نعمت ها، و برترین امیدها، درحالی که من براى تو بر پایه بهترین وفاداری باشم، به درستى که تو شنواى دعایى.

خدایا دعایم را بشنو، و به زارى و خوارى و درماندگى، و توکّلم بر خویش رحم کن، من تسلیم توام، امید به موفقیت و سلامت کامل و شرافت و رسیدن به جایگاه رفیع، جز به تو و از جانب تو ندارم، بر من منّت بنه، اى که ثنایت بزرگ، و نام هایت مقدّس است، به رساندنم به ماه رمضان، و درحالى که از هر ناخوشایند و محذورى، و از همه ناگواری ها سالم باشم، ستایش خداى را که بر روزه این ماه، و بپادارى عبادتش ما را یارى نمود تا مرا به آخرین شب آن رساند.

روزه یکی از اعمال ماه رمضان واز واجبات بر مؤمنین است

اعمال مستحبی در زمان افطار و سحر

بهتر است که روزه دار برای افطار کردن، در ابتدا خرما بخورد. فرموده ی ائمه اطهار( س) اینست که باز کردن روزه با خرما موجب افزایش ثواب اعمال روزه دار تا چهارصد برابر میشود. البته روزه دار میتواند روزه اش را با شیر، حلوا، نبات و نمک افطار کند.

یکی از اعمال مستحبی در زمان افطار اینست که انسان، دعای اللَّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ (خدایا برای تو روزه گرفتم،و بر خوان تو افطار کردم،و بر تو تکیه نمودم.) را بخواند.

بر اساس روایتی، امیر المومنین( ع) در زمان افطار کردن، می فرمودند، بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ[ فَتَقَبَّلْهُ] مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ.

به نام خدا،خدایا برای تو روزه‏گرفتیم،و بر روزی تو افطار کردیم،خدایا از ما بپذیر،که تو شنوا و دانایی

هنگام خوردن لقمه اول خوب است که انسان بگوید، بسم اللهیا واسِعَ المَغفِرَةِ اِغفِرلی. (به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‏اش همیشگی است،ای گسترده آمرزش،مرا بیامرز) گفته شده که روزه دار بر اساس روایاتی، سوره قدر را قبل از افطار بخواند و نیز هنگام افطار، صدقه بدهد.

خوردن سحری از دیگر مستحبات ماه رمضان محسوب میشود و استغفار کردن و دعا نیز در سحرگاه، توصیه شده است.

گرداوری: بخش مذهبی سرپوش