روز ۲۶ مرداد سال ۱۳۶۹، میهن اسلامی شاهد حضور آزادگان سرافرازی بود که پس از سال‌ها اسارت در زندان‌ها و اسارتگاههای مخوف رژیم بعث عراق، قدم به خاک پاک میهن اسلامی خود گذاشتند. ستاد رسیدگی به امور آزادگان که در ۲۲ مرداد ۶۹ به همت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت تشکیل شده بود، به تبادل انبوه اسرا پرداخت. این ستاد با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‌ها، تبادل حدود چهل هزار آزاده را با همین تعداد اسیر عراقی انجام داد.
آزادگان، با ایمان راسخ خود در برابر همه فشارهای جسمی و روحی دشمنان ایستادند و روابط اجتماعی جامعه کوچک اردوگاهی خود را بر پایه اخلاق حسنه بنا نهادند و از شکنجه‌های مزدوران بعث هراسی به دل راه ندادند. آزادگان، صبورتر از سنگ صبور و راضی‌ترین افراد به قضای الهی بودند. اینان سینه‌هایی فراخ‌تر از اقیانوس داشتند که از همه جا و همه کس بریده و به خدا پیوسته بودند، آزاده نامیده شدند چون از قید نفس و نفسانیات رهایی یافته بودند.
امروز یادآور بازگشت غرور آفرین پرستوهای مرد و زنی آزاده است که پس از تحمل سال‌ها شکنجه و دوری از عزیزان خویش، به وطن بازگشتند و به انتظار میلیون‌ها ایرانی پایان دادند. در این روز، شکیبایی مادران، پدران، همسران و فرزندان این آزاد مردان به بار نشست و سال‌های نگرانی و شوق دیدار به پایان رسید و وعده الهی تحقق یافت: "و بشر الصابرین."
نه تنها استقامت آزادگان در اردوگاه‌های دژخیمانه رژیم بعث، بلکه صبر و پایداری خانواده‌های این عزیزان ستودنی است. عرصه پر برکت دفاع مقدس، صحنه حضور مردان و زنان با ایمانی بود که با پیروی از تعالیم عالیه اسلام و تحت رهبری حکیمانه حضرت امام خمینی (ره) توانستند حماسه‌ای به یادماندنی و جاودان از خود به یادگار بگذارند. اینان اگر چه در بازگشت از اسارت، مقتدا و امام خویش را ندیدند، اما با جانشین بر حق وی میعادی همیشگی بستند و بر عهد خویش با خون شهیدان پایبند ماندند.
آزادگان دلاور و سرافراز، با الهام از مکتب انسان ساز اسلام و سیره ائمه اطهار و با درس گرفتن از زندگی انقلابی و حماسه ساز حضرت زینب(س) که اسوه صبر و پایداری بود، توانستند دوران دشوار اسارت را پشت سر نهند و شکوه مقاومت و سرافرازی را بر صحیفه درخشان ایران اسلامی ثبت کنند. بی‌شک سال‌ها محرومیت این سرو قامتان تاریخ باعث شد که آنان امروز بیش از هر فرد دیگری در مسیر سبز موفقیت گام بردارند و الگو، اسوه و افتخار میهن خویش باشند.
روند بازگشت آزادگان
این رویداد دو هفته پس از اشغال نظامی کویت توسط ارتش صدام و ۲ روز پس از آن صورت گرفت که صدام در نامه‌ای به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت ایران بار دیگر عهد نامه ۱۹۷۵ الجزیره را پذیرفت و به شرایط ایران برای پایان جنگ تسلیم شد و از جمله قول عقب نشینی از مرزهای ایران و آزاد سازی اسیران ایرانی را داد.
در ۲۷ تیر ماه ۱۳۶۷ پذیرش قطعنامه ۵۹۸ طی پیامی از طرف امام خمینی (ره) اعلام شده بود. عراق که پذیرش قطعنامه را به منزله ضعف ایران تلقی کرد، با همراهی سازمان منافقین بار دیگر مرزهای ایران را مورد تجاوز قرار داد.
مرصاد عملیاتی بود که در پاسخ به تجاوزگری منافقین در عملیات فروغ جاویدان آنان طراحی شد و متجاوزان را به شکست کشاند. عراق بعد از شکست که باز تاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای داشت، دریافت که در تحلیل دلایل پذیرش قطعنامه از سوی ایران دچار خطا شده است. صدام در ۱۷ مرداد ۶۷ به ناگزیر آتش بس را پذیرفت و اعلام آمادگی کرد که وارد مذاکره شود.
پس از آتش بس و شروع مذاکرات دقیقا ۲ سال طول کشید تا مبادله اسرا بین ایران و عراق به مرحله اجرا درآید، در صورتی که مطابق بند ۳ قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل و بر اساس کنوانسیون سوم ژنو مصوب ۱۲ اوت ۱۹۴۹، پس از مخاصمه جنگ، باید تمام اسرا بدون تاخیر به کشور خود باز گردانده شوند.
شورای امنیت سازمان ملل متحد در ۱۸ مرداد ۶۷ قطعنامه ۶۱۹ را تصویب کرد و به موجب آن گروه ناظران نظامی ایران و عراق و سازمان ملل (یونیماک) که حدود ۴۰۰ نفر از ۲۵ ملیت مختلف تشکیل شده بود در مرزهای ایران و عراق مستقر شدند.
پی گیری‌ها و مذاکرات فیمابین دو کشور دنبال می‌شد تا اینکه در ۲۶ رمضان ۱۴۱۰ برابر با اوایل اردیبهشت ۶۹ صدام، رئیس‌جمهور وقت عراق طی نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور وقت خواستار مذاکرات در راستای صلح شده و پیشنهاد کرد که روز عید فطر ملاقات مستقیم در یک کشور ثالث مثل عربستان انجام گیرد. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت در پاسخ نامه وی نوشت: "ما مصممیم که در راه صلح همانند دوران دفاع، اعتماد مردم ایران را به همراه داشته باشیم" و پیشنهاد داد قبل از تماس روسای دو کشور، نمایندگانی از سوی طرفین در کشوری ثالث وارد مذاکره شوند و در باره آنچه باید انجام گیرد گفتگو کنند تا زمینه تصمیم نهایی را فراهم سازند.
باب مکاتبات باز شد و ادامه یافت تا اینکه در تاریخ ۱۷/۵/۱۳۶۹ ایران طی نامه‌ای بر معاهده ۱۹۷۵ تاکید کرد. رئیس رژیم بعث عراق نیز در پاسخ طی نامه‌ای در ۲۲ مرداد ۶۹ آن را پذیرفت و با تاکید بر اینکه "به هر آنچه می‌خواستید دست یافتید" نوشت: "مبادله فوری و همه جانبه اسرای جنگ به هر تعدادی که در عراق و ایران به سر می‌برند، از طریق مرزهای زمینی و از راه خانقین – قصر شیرین و راه‌های دیگری که مورد توافق قرار می‌گیرد صورت خواهد گرفت و ما آغازگر این اقدام خواهیم بود و از روز جمعه ۲۹ مرداد ۱۳۶۹ به آن مبادرت خواهیم کرد. با این تصمیم، ما دیگر همه چیز روشن شده و بدین ترتیب همه آنچه را که می‌خواستید و بر آن تکیه می‌کردید، تحقق می‌یابد"
اینچنین بود که در تاریخ ۲۶ مرداد ماه اولین گروه اسرای جنگی آزاد شده و به آغوش ملت بازگشتند. تمامی مردم ایران این پیروزی را جشن گرفته و شور و هیجانی در خانواده‌ها و محله‌ها ایجاد شده بود. در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۹ رئیس‌جمهور ایران خطاب به صدام نوشت: "اعلام پذیرش مجدد معاهده ۱۹۷۵ از سوی شما تبدیل آتش بس موجود به صلح دائم و پایدار را هموار ساخت."
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی خود در باره نامه نگاری‌ها با صدام می‌گوید: "مکاتبات حساس و کارگشای اینجانب با صدام دیکتاتور بغداد در فضا و شرایطی خاص از بیم و امید شکل گرفت که نهایتا به آزادی آزادگان انجامید، ضمن آنکه امروز هم وقتی حامیان سابق صدام دوباره آن نامه را می‌خوانند، به خاطر ادبیات خاص آن عرق شرم بر پیشانی خویش می‌بینند."
اسرای سرافراز ایرانی از چند نقطه مرزی با تشریفات وارد کشور شدند و نخستین واکنش آنان بوسه بر خاک ایران و اشک شوق بود. زیارت حرم امام خمینی و همچنین دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای از نخستین برنامه‌ها و اقدامات مشترک آزادگان ایرانی بود.
- 16
- 1
