نگاهی بر روند سلسله ی افشاریان از آغاز تا پایان

سلسله افشاریه سرانجام به دست فتحعلی شاه قاجار منقرض شد

افشاریان

مدت حکومت سلسله افشاریه در ایران از سال های ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰ هجری قمری بود که سرانجام، فتحعلی شاه قاجار، آنرا منقرض کرد. نادرشاه افشار، این سلسله را پس از افول صفوی و حمله افغان ها به ایران به وجود آورد. فتنه های بسیاری در اثر انحطاط سلسله صفوی و تزلزل رخ داده در ارکان قدرت دویست و پنجاه ساله آن در ایران اتفاق افتاد .کشور ایران در زمانیکه نادرشاه، سلسله افشاریه را به وجود آورد با دگرگونی های مختلفی رو به رو شد.

یکی از مهمترین و پرقدرت ترین حکومت های ایرانی که افتخارات بسیاری را برای ایران در طول مدت کوتاه بدست آورد؛ سلسله افشاریان نام داشت. بنابر روایت های مختلف، طول عمر این سلسله بطور دقیق مشخص نشده است ولی این مدت، طبق گفته ی بیشتر مورخان به ۶۰ سال می رسد. در زمان حکومت نادرشاه، سلسله افشاریه روی کار آمد و پایان این سلسله هم زمان با مرگ شاهرخ شاه توسط محمدخان قاجار بود. در این سلسله بزرگ، صرفا ۴ پادشاه به نام های ۱- نادرشاه افشار ۲- علی قلی خان( عادل شاه) ۳- ابراهیم افشار ۳- شاهرخ میرزا حکومت کردند.

قدرتمند ترین دوره این سلسله به زمان حکومت نادرشاه افشار برمی گردد که تمام ایران را با تکیه بر قدرت نظامی خود در اختیار داشت. نادرشاه دارای دو فرزند پسر بود که خودش یکی از آنها را کور کرد و پسر دیگرش هم پس از مدتی پادشاهی فوت کرد. وقتی که فرزندان نادرشاه درگذشتند، برادرزاده اش با نام علی قلی میرزا، خود را به عنوان عادل شاه معرفی کرد ولی تنها مدت کوتاهی از حکومتش را سپری کرده بود که درگذشت. ابراهیم میرزا( یار بسیار وفادار نادر) پس از عادل شاه به حکومت رسید اما قدرت افشاریان در زمان او بسیار کم شد تا این که شاهرخ میرزا به حکومت رسید؛ او در این زمان ، ۱۴ ساله بود. نوه ی نادرشاه که از پسر بزرگش به نام رضاقلی میرزا متولد شده بود؛ شاهرخ نام داشت.

سلیمان سوم که از حاکمان مذهبی مشهد بود؛ او را در سن ۱۵ سالگی کور کرد ولی با این وجود، حکومت، تحت اختیار او بود. کریم خان زند، پس از گذشت یکسال، قدرت را به صورت کامل از او گرفت و آقا محمد خان قاجار پس از گذشت ۴۶ سال، او را به قتل رساند تا این که حکومت افشاریه منقرض شد.

ظهور نادر و آغاز تاریخ افشاریان

یکی از پسران سلطان حسین با نام تهماسب که خود را شاه ایران معرفی میکرد، بر تخت پادشاهی در قزوین نشست. دوران زندگی او مصادف با دوره ی جنگ افراد با یکدیگر برای به دست اوردن بخش های مختلف ایران بود. نادرشاه، توانست قلمرو خود را به عنوان یک فرمانده نظامی تا مرو افزایش داد. بعدها، اقدام به تصرف مشهد کرد. موفقیت های نادرشاه بگونه ای بود که موجب کم رنگ شدن نقش شاه تهماسب در دیدگان ایرانیان شده بود.

بنیانگذار سلسله افشاریه نادرشاه افشار بود

خانواده ی نادرشاه، مشهور نبود و ترکمن های تبعید شده خراسان از اجداد وی به شمار می رفتند. این جنگ جو توانست شجاعت و درایتش را بطور کامل نشان دهد. او به خاطر محبوبیت و توانایی های که داشت، تهماسب را آزار می داد. نادر، پس از تصرف گرگان، پیامی به روس ها فرستاد که گیلان را تخلیه کنند. شرط آنها برای پذیرش چنین پیامی، عدم دخالت عثمانی ها به آن منطقه بود. بنابراین گیلان پس از گذشت ۱۲ سال، آزاد شد. نادرشاه پس از مسلط شدن بر افغان های هرات، موفق شد که اصفهان را ازاد کند ولی بیانگر احیای سلطنت صفویان نبود.

اقدامات نادرشاه

وقتی که نادرشاه، عراق را تصرف کرد؛ همایشی از دانشوران برجسته در نجف را ترتیب داد که این دانشوران از شهرهای گوناگون ایران و نجف، بلخ،  کربلا، افغان، بخارا و دیگر سرزمین های ماوراءالنهر و شیخ عبدالله افندی بن حسین بغدادی( نماینده عثمانی) بودند. او توافقنامه ای به این شرح نوشت که مذهب شیعه باید توسط قضات، دانشوران و افندیان اهل سنت به رسمیت شناخته شود و شیعیان با ایشان در مقام شافعی در مسجدالحرام، شریک شوند و پس از آنها نمازشان را بر طبق آئین خود به جا آورند. سپس دانشوران، این توافقنامه را امضاء کردند. همچنین امیر الحاجی را هر ساله در ایران برای کاروان حج تعيين کند و حاجیان ایرانی به مکه مشرف شوند و با امیر الحاج ایرانی، رفتاری مشابه با رفتار امیران مصر و شام داشته باشند. دولت عثمانی پس از آن متعهد شد تا مراقب کشتیبانان، باجگیران، راهداران و سرشمارگیران خود باشد و حاجیان ایرانی را اکرام کند.

سقوط عصر افشاریه

نادرشاه به کشور هند، لشگرکشی نظامی کرد و پیروز شد. او پس از گذشت مدتی، چندین لشگرکشی دیگر در نقاط مختلف قلمرو خود به منظور سرکوب شورشیان انجام داد و عاقبت به بیماری و تندخویی مبتلا شد. در نتیجه بعضی از افسران ارشد ارتش به خاطر این بی رحمی آزار دهنده ، شبانه به چادرش حمله کردند و او را ترور کردند. از عوامل مؤثر در تغییر شخصیت نادر می توان به قدرت مطلق او و عادت مردم به تحسین و چاپلوسی اغراق‌امیز قهرمانان های محبوبشان اشاره کرد. تاریخ افشاریان در زمانیکه نادر شاه درگذشت؛ افول کرد.

فرهنگ و اعتقادات افشاریه

تشیع در ایران از دوران صفوی، به دین رسمی تبدیل شد و در ابتدا خود نادرشاه نیز یک شیعه بود؛ اما وقتی که قدرت را بدست آورد؛ به سنی گری رو آورد. براساس باور و عقیده ی او، تشیع در میان ایران و عثمانی، درگیری بوجود می آورد و ارتش وی را نیروهای سنی و شیعه( و همچنین گروهی از مسیحیان) تشکیل داده بودند.  نادر معتقد بود که ایران باید به دینی گرایش پیدا کند که مقبولیت آن در بین سنی ها بیشتر باشد و درگیری بوجود نیاید. او بر این اساس، تصمیم گرفت تا مذهب جعفری را تبدیل به دین رسمی ایران کند. همچنین بسیاری از احکام شیعه از نظر نادرشاه، ممنوع اعلام شد که یکی از این احکام، دشنام دادن به سه خلیفه اول بود که نوعی توهین در میان سنی ها محسوب میشد.

نظر قطعی ای دربارهٔ دین مورد قبول نادرشاه وجود ندارد. بنابر نوشته ی یکی از پزشکان شخصی نادرشاه به نام ژوسه، تشخیص دین مورد قبول نادرشاه، بسیار سخت است و برطبق باور بعضی از دوستانش، او به هیچ دینی معتقد نیست. نادر، تقاضایی از قسطنطنیه در جریان مذاکرات صلح با عثمانی داشت؛ به این شرح که ایرانیان با به رسمیت شناختن مذهب جعفری بعنوان مذهب پنجم اسلام، بتوانند به حج بروند. با وجود رد این درخواست توسط باب عالی، آنان اجازه دادند که حجاج ایرانی به مکه سفر کنند.

نادرشاه امید داشت که محبوبیت سلسله صفوی با تضعیف تشیع، در میان مردم کاهش می یابد. حتی در زمان حمایت بالاترین مقام مذهبِ تشیع از صفویان، شاه دستور خفه کردن او را صادر کرد. کلاه چهارگوشی که او بر سر می نهاد بدین دلیل معروف است که هر یک از گوشه های آن، نشانه ی یکی از خلفای راشدین بود.

افشاریه سلسله‌ای ایرانی و ترک‌تبار بود

آرامگاه نادرشاه افشار

نادرشاه افشار در مشهد دفن شده است. مشهد، به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران در طول تاریخ محسوب میشود. نادرشاه افشار پس از پایان حکومت صفویه در خراسان قیام کرد و به تخت پادشاهی در سال ۱۱۴۸ نشست و پایتخت ایران را شهر مشهد معرفی کرد. او سنگهای سیاه مرمر را پس از بازگشت از جنگ هند در سال ۱۱۴۳ از آذربایجان به ایران آورد تا به مقبره اش زیبایی بخشد اما مقبره خانوادگی دیگری ساخت و نام عمارت خورشید را برای آن انتخاب کرد.

باتوجه به محبوبیت نادرشاه در نزد پادشاهان بعدی، وقتی که او به قتل رسید؛ پیکرش را در دوره قاجار به مقبره هایی در خور مقام او انتقال دادند. ابتدا پیکر او توسط آقا محمد خان قاجار به تهران منتقل شد و پس از آن قوام السلطنه در محل یکی از آرامگاه های نادرشاه، مقبره ای ساخت ولی انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ برای نکوداشت مقام نادرشاه تصمیم گرفت که مقبره ای جدید بسازد. درواقع هوشنگ سیحون، این بنای زیبا را در سال ۱۳۴۲ طراحی کرد و ساخت.

مساحت این آرامگاه باشکوه که به ۱۲۰۰۰ متر مربع میرسد در مجموعه باغ نادری به وسعت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده است. اسلحه و همچنین آثار دوره نادری در ساختمان مقبره بهمراه دو تالار آن، نگهداری میشود. ابعاد مربعی شکل ساختمان آرامگاه، ۱۵ در ۱۵ متر میباشد و ۵/۲ متر ارتفاع دارد. ارتفاع سقف این فضا به ۶ متر می رسد و در آن از ستونهایی با سنگ یکپارچه استفاده شده که ۲۶/۲ ارتفاع دارد.

افشاریه در میانه قرن هجدهم میلادی بر ایران حکومت می‌کرد

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش