حبیب یوسف‌زاده دبیر مجموعه «گام‌به‌گام تا داستان‌نویسی حرفه‌ای» به صورت اجمالی به این مجموعه پرداختیم. این مجموعه با عناوین «تکنیک‌های نویسندگان بزرگ»، اثر نل کارد با ترجمه عباس پژمان، «عادت روزانه نوشتن»، اثر مارگرت جراوتی با ترجمه مرجان مهدی‌پور، «۳۸ خطای رایج داستان‌نویسان»، اثر جک م.بیکهم با ترجمه محمدعلی قربانی، «یک سال تا نویسنده شدن»، اثر سوزان م. تیبرگین با ترجمه امین زاهدی مطلق، «۱۰۰۰ جرقه داستانی»، اثر برایان کوهن با ترجمه ملیحه ظریف شاهسون‌نژاد، «نویسندگی خلاق به زبان ساده»، اثر مگی هاماند، با ترجمه مسعود ملکیاری، «سبک شخصی در رمان»، اثر ریچارد گودمن و و فیلیپ ک. جیسون با ترجمه حبیب یوسف‌زاده، «شور داستان‌نویسی» نوشته دونالد ماس با ترجمه آراز بارسقیان، «میانبرهای رمان» نوشته لورا ویتکامب با ترجمه فخرالسادات موسوی و «الگوهای جهانی داستان» نوشته اِمی دیردون و ترجمه مهکامه ستوده‌نیا توسط انتشارات عصر داستان وارد بازار نشر شده است.
◄ ایده انتشار چنین مجموعه‌ای چگونه شکل گرفت؟
«بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان» از مدت‌ها قبل در صدد تدارک مجموعه‌ای روز‌آمد و تاثیر‌گذار در حوزه داستان‌نویسی بود، تا اینکه حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمد‌رضا زائری که از روحانیون پیش‌کسوت در عرصه رسانه و ادبیات است، چندین جلد کتاب در حوزه داستان‌نویسی را که گویا از لبنان تهیه کرده بود و جملگی به زبان انگلیسی و متعلق به نویسندگانی از کشورهای مختلف بودند، به مسئولان بنیاد ارائه کرد و پیشنهاد ترجمه آن‌ها را در قالب یک مجموعه مطرح کرد.
پس از آن، از بنده دعوت شد دبیری این مجموعه را عهده‌دار شوم و با همکاری دوست هم‌دل و ارجمندم، آقای محمدعلی قربانی و گروهی از همکاران مترجم نسبت به ترجمه و آماده‌سازی آن اقدام کنیم.در بررسی اولیه مشخص شد که تعدادی از کتاب‌های ارائه شده به لحاظ موضوعی و حتی شکل ارائه مطالب همپوشانی زیادی دارند.
از این رو برای اجتناب از تکرار و قابل استفاده بودن مجموعه برای طیف وسیع‌تری از خوانندگان (نو‌قلم تا حرفه‌ای)، تعداد بیشتری از منابع خارجی را مرور کردیم که تعدادی از آن‌ها جایگزین موارد پیشنهادی اولیه شد. یک کتاب هم عباس پژمان پیشنهاد کرد که با عنوان «تکنیک‌های نویسندگان بزرگ» توسط او ترجمه شد. به‌عبارت دیگر، از میان ده‌ها عنوان منابع خارجی، این مجموعه با وسواس و در نظر گرفتن محتوای تکمیل کننده آن‌ها نسبت به یکدیگر، گلچین شد.
یکی از ویژگی‌های مهم این مجموعه، طرح دیدگاههای متنوع، جذاب و در عین حال همگرایی پدیدآورندگان آن‌هاست، به طوری که هر کدام از منظر خاص خودشان به تبیین و تکمیل مباحث کمک کرده‌اند. ویژگی بارز دیگر مجموعه، «کارگاهی» بودن مباحث است. بدین معنی که پدیدآورندگان صرفا به تعاریف سنتی و ذکر نکته‌های نظری اکتفا نکرده‌اند.
بلکه ساختاری ترغیب کننده همراه با تمرین‌های عملی ارائه کرده‌اند تا مخاطبانِ خود را از مرحله دانش‌اندوزی عبور دهند و به مهارت‌آموزی و کسب تجربه برسانند. برای همین این قابلیت را دارند که هم به‌عنوان منابع خود‌آموز و هم به‌عنوان منابع درسی در کارگاه‌های آموزش داستان‌نویسی مورد استفاده قرار گیرند.
◄درکل این مجموعه به چه مباحثی می‌پردازد؟
این مجموعه از جلد ۱ تا ۱۰ بحث نویسندگی خلاق را با شیبی ملایم، از مبانی و کلیات به سوی ظرایف و جزئیات بسط داده و سعی کرده است نیاز‌های نوقلمان را بر‌آورده سازد و در عین‌حال برای پیش‌کسوت‌های این عرصه نیز حرف‌هایی تازه داشته باشد.
به‌طور مثال کتاب «عادت روزانه نوشتن: نویسندگی خلاق با پنج دقیقه تمرین در روز» را می‌توان نوعی مربی خود‌آموز و ترغیب‌کننده به شمار آورد که با تمرین‌های عملی و خلاقانه مخاطب را به سوی کسب تجربه‌ای مفرح در عرصه نویسندگی سوق می‌دهد. یا کتاب «یک سال تا نویسنده شدن: فنون نویسندگی در ۱۲ درس» که به‌طور واضح تحت تاثیر روان‌شناسی کارل گوستاو یونگ قرار دارد، به مخاطب یاد می‌دهد که چگونه خود را در معرض الهام و دریافت‌های شهودی قرار دهد و قفل و بسط را از پای ذهن خلاق خویش باز کند.
همچنین کتاب‌های «الگوهای جهانی داستان»، «شور داستان‌نویسی»، «میانبرهای رمان» و «سبک شخصی در رمان» از دیگر عناوین این مجموعه هستند که هر کدام به شرح زوایای مختلف هنر داستان‌نویسی می‌پردازند.
◄با توجه به وجود کتاب‌های بسیار زیاد در زمینه نویسندگی، این کتاب بر چه اساسی انتخاب شده است؟
این مجموعه به هیچ وجه ادعای «مرجع نویسندگی در جهان» را ندارد؛ بلکه کوششی برای ترویج ادبیات داستانی است. این مجموعه در تبیین مفاهیم متنوع و فراهم کردن فرصت داستان‌آموزی مخاطب‌ها از زبان و شیوه‌های نو و متفاوتی بهره برده است. از طرفی کتاب‌های موجود در این حوزه با اینکه زیادند و نه «بسیار زیاد»، اما اغلب بر جنبه‌های نظری تاکید دارند و مثل کلاس‌هایی که در آن‌ها معلم متکلمِ وحده است، از نظر ساختار و طراحی جنبه کاربردی و تعاملی چشم‌گیری ندارند.
با این وصف، یکی از عوامل دخیل در انتخاب این کتاب‌ها، بارز بودن شیوه کارگاهی و ترغیب مخاطب‌ها به اقدام و کسب تجربه عملی بوده است. همچنین جذابیت و تاثیر‌گذاری نحوه ارائه مطالب و پرداختن آن‌ها به جنبه‌های ظریف و کمتر گفته شده تکنیک‌های روایت و داستان‌پردازی، یکی دیگر از دلایل انتخاب آن‌ها بوده است.
◄ مترجم‌ها بر چه اساسی انتخاب شدند؟
مهمترین معیار در جلب مشارکت همکاران مترجم، رسایی و هر چه «فارسی بودن» قلم آنان بوده است. برای این منظور خیلی صریح و بدون تعارف، ابتدا از آنان درخواست شد بخشی از کتاب مورد نظر را به‌عنوان نمونه ترجمه کنند تا در مورد نحوه ترجمه، اصطلاحات رایج و گرایش به بومی‌سازیِ مفاهیم به یک زبان مشترک برسیم.
خوش‌بختانه دوستانی که در طرح مشارکت کردند، نسبت به این موضوع انعطاف به خرج دادند و البته با برخی دوستان هم نتوانستیم به هم‌زبانی مورد انتظار برسیم. به عبارت دیگر به استثنای استادانی مانند جناب دکتر پژمان، با موافقت دوستان مترجم نوعی فرایند عملی گزینش طی شد تا به ترکیب نهایی برسیم. اما اینکه چرا همه آثار به یک مترجم سپرده نشد، بیش از هر چیز به ضیق وقت برمی‌گردد. بیم آن داشتیم که حجم کار موجب تاخیر در آماده‌سازی مجموعه شود و دقت کار مترجم را تحت‌الشعاع قرار دهد.
دلیل دیگر، مشارکت حدا‌کثری مترجمان بود، طوری که حتی از سپردن دو اثر به یک مترجم اجتناب شد تا حتی‌المقدور از دیدگاههای متنوع بهره ببریم. البته در مرحله تطبیق ترجمه‌ها با متون اصلی و ویرایش آن‌ها، یکدستی زبان و رسم‌الخط آثار مورد تاکید بوده است.
◄آیا این مجموعه در همین ۱۰ عنوان کتاب تمام می‌شود، یا ادامه دارد؟
بدیهی است که قصه داستان را از هر زبان که بشنویم نامکرر است. لذا مجموعه حاضر مانند هر مبحث آموزشی دیگری از نظر طرح نگاه‌های نو‌تر ظرفیت گسترش دارد. همچنین می‌توان با پرداخت تخصصی به حوزه‌هایی همچون فیلم‌نامه‌نویسی، نمایش‌نامه‌نویسی و طنز نویسی، این مجموعه را کامل‌تر کرد. البته هنوز تصمیم خاصی در این مورد اتخاذ نشده است، اما احتمال و قابلیت آن وجود دارد و بنده امیدوارم این کار ادامه یابد.
◄با توجه به انتشار کتاب‌های خوب نوشته شده درباره داستان‌نویسی، آیا امکان نداشت کتابی از تجربههای نویسندگان ایرانی نیز در این مجموعه باشد؟
اغلب آثار بومی در این زمینه نوعی ترجمه نا‌خواسته و شاید ناخودگاه همان متون خارجی هستند و البته چندان ایرادی هم بر آن‌ها نمی‌توان گرفت. یعنی نمی‌توان با اطمینان گفت، آثار تالیفی در این حوزه کاملاً بر‌آمده از تجربههای اصیل پدیدآورندگان هستند، بلکه کم‌و‌بیش نوعی گرته‌برداری در فرم و محتوای آن‌ها به چشم می‌خورد. از طرفی بیان فوت و فن داستان‌نویسی از منظرهای گوناگون ایرادی ندارد و این تنوع در ارائه و ارتقای مهارت‌های نویسندگی می‌تواند شعله را روشن نگه دارد.
شاید مقایسه‌اش چندان صحیح نباشد، اما چه ایرادی دارد در دنیایی که از یک تنباکو صد‌ها نوع سیگار تولید می‌شود، تکنیک‌های روایت و داستان‌پردازی نیز از دیدگاههای گوناگون مطرح شوند و دامنه بحث گسترش یابد و غنی‌تر شود؟ بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان در صدد انتشار کتاب نفیسی است که در آن عصاره تجربههای استادان معاصر داستان‌نویسی ایران در قالب گفت‌و‌گوهایی جذاب و چالشی گرد‌آوری شده است که حاوی نکات دقیق و اجتهاد‌های ظریف و متهورانه در باب ادبیات داستانی هستند.
اغلب این تجربه‌ها حاصل عرق‌ریزان روح این استادان در کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزش داستان‌نویسی بوده و با طرح دیدگاههای اصیل بومی، اثری فاخر و تاثیر‌گذار را شکل داده‌اند. چهره‌هایی همچون زنده‌یاد فیروز زنوزی جلالی، راضیه تجار، ابراهیم حسن‌بیگی، حسین فتاحی، ابو‌تراب خسروی، سیامک گلشیری، حمیدرضا شاه‌آبادی و احمد دهقان از جمله پدیدآورندگان این اثر کاملاً بومی هستند که می‌تواند به‌عنوان نمونه و الگویی موفق از ثبت و ضبط و مدیریت دانش در سایر عرصه‌های فرهنگی و هنری نیز مطرح باشد.
- 13
- 6
