خیانت یا اشتباه؛ بیچاره ادبیات!

در جایزه ادبی سیلک در شرایطی که داوران یک اثر را به‌عنوان برنده معرفی کرده‌اند، نام اثر دیگری به عنوان برنده به رسانه‌ها ارسال شده است

  وقتی اول‌بار اعلام شد که کاشان میزبان جایزه ادبی‌- هنری سیلک خواهد بود، شاید کمتر کسی فکرش را می‌کرد که این شهر و این جایزه در سومین دوره فعالیت این جایزه، پاشنه آشیل عمومی جوایز ادبی به‌خصوص جوایز دولتی این مرز و بوم را رونمایی خواهد کرد، اما این اتفاق افتاد و اتفاق مهمی که در مراسم اختتامیه سومین دوره این جایزه رخ داد، در صورت نگاهی عمیق و صحیح به ماجرا می‌تواند یکی از مهمترین آسیب‌های جوایز ادبی دولتی این سامان را درمان یا حداقل کمرنگ کند.

یکی از مهمترین نقاط ضعف جوایز ادبی این مرز و بوم آن‌جاست که متاسفانه کمترین اعتمادی به آنها وجود ندارد و این بی‌اعتمادی خود، اعتبار این جوایز را نیز می‌کاهد. درواقع این گفته ظاهرا عامیانه که «خودشون به هر کی بخوان جایزه می‌دن»؛ اندک اعتبار و احترامی را نیز که جوایز ادبی می‌توانند داشته باشند، از میان برمی‌دارد. در این بین رخدادی مثل آن ‌که در کاشان رخ داد و درنهایت به اعتراض داوران جایزه ادبی سیلک نسبت به تغییر اسامی برگزیدگان این جایزه انجامید، قوز بالای قوز می‌شود و آن می‌کند که نباید!

داستان چیست؟

داستان از آن‌جا آغاز شد که هیأت داوران بخش داستان جایزه ادبی - هنری سیلک متشکل از ابوتراب خسروی، کیهان خانجانی و امیرعباس مهندس بعد از بررسی حدود ١٠٠ مجموعه داستانی، مجموعه داستان خانه کوچک ما، اثر داریوش احمدی را به‌عنوان اثر برگزیده انتخاب کرد. اما بعدتر، به روایت ابوتراب خسروی، از طرف امیرعباس مهندس خبر رسید که قرار است نتایج تغییر کند و مجموعه داستان دیگری به‌عنوان برنده معرفی شود که این امر با مخالف داوران مواجه شد و ایشان اعلام کردند که اگر نتایج تغییر کند، پایشان را در جلسه پایانی نخواهند گذاشت. 

به‌هرحال مراسم پایانی طبق برنامه قبل برگزار شد و در آن مراسم داریوش احمدی هم به‌عنوان نویسنده برتر معرفی شد. به نظر می‌رسید که همه چیز به خواست داوران پیش رفته و ماجرا ختم به‌خیر شده است، اما وقتی خبر نتایج جایزه سیلک از سوی روابط‌عمومی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به رسانه‌ها ارسال شد، داوران شگفت‌زده شدند.

ماجرا از این قرار بود که در رأی هیأت داوران ضمن تقدیر از مرحوم کوروش اسدی برای مجموعه داستان پوکه باز، داریوش احمدی با مجموعه داستان خانه کوچک ما به‌عنوان نفر اول معرفی شده بود و در رتبه‌های بعدی نیز محمد بکایی با مجموعه داستان گربه ساکن چنار و خدیجه شریعتی با مجموعه داستان وقتی قوها پیر می‌شوند، قرار داشتند و در مراسم پایانی هم جایزه گرفته بودند. اما در خبر ارسالی از سوی روابط‌عمومی معاونت فرهنگی ارشاد، نام داریوش احمدی و کتابش حذف و به جای او محمدرضا گودرزی با مجموعه داستان بگذار برسانمت به‌عنوان برنده معرفی شده بود که این اتفاق اعتراض داوران را برانگیخت و ابوتراب خسروی آن را زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی و خیانت به ادبیات نامید.

اعتراض داوران

اعتراض داوران جایزه سیلک منحصر به اعتراض ابوتراب خسروی نبود و یک روز پس از اعلام نام برندگان، هیأت داوران بخش داستان این جایزه با انتشار بیانیه‌ای‌ عنوان داشتند که در اعلام نفرات برگزیده در این جشنواره در این خبر نظر آنها لحاظ نشده و رتبه‌ها و برخی از اسامی اعلام‌شده به‌عنوان برگزیده مورد تأیید آنها نیست. در بخش‌هایی از آن بیانیه آمده بود: ما داوران سومین دوره جایزه ادبی سیلک که توسط موسسه حوض فیروزه کاشان برگزار شد، نتایج اعلام شده از این جشنواره در خبرگزاری‌ها را کذب محض دانسته و پیگیر این مسأله خواهیم بود که این خبر توسط چه شخص یا نهادی شایع شده است. ابوتراب خسروی هم به‌عنوان سردمدار اعتراض‌ها در این مورد با رسانه‌ها و خبرگزاری‌های گوناگونی به گفت‌وگو نشست. او ضمن اشاره به این‌که «پیش از برگزاری مراسم اختتامیه حس کرده بودیم که تصمیم بر تغییر آرای داوران وجود دارد و در نتیجه تهدید کردیم که در مراسم حاضر نخواهیم شد» ادامه می‌دهد که «در نهایت با فشار هیأت داوران، اسامی براساس آرای ما اعلام شد، هر چند که داریوش احمدی به این مراسم اصلا دعوت نشده بودند و کس دیگری به نمایندگی جایزه را دریافت کرد».

ثبت در تاریخ

اما ماجراهای بعدی هنوز مانده بود و فردای آن روز و بعد از انتشار در رسانه‌ها بود که داوران متوجه شدند چه اتفاقی افتاده و چگونه نویسنده مورد نظر برگزارکنندگان جایزه، جای برنده واقعی را در رسانه‌ها گرفته است و این اتفاقا اتفاقی مهم بود. اگر قایل به این باشیم که تاریخ را اسناد می‌سازد و نه واقعیات؛ باید گفت که با روش مدنظر برگزارکنندگان این مراسم، جایزه مورد نظر داوران می‌توانست درحالی‌که در اتاق نویسنده روی میز کارش قرار گرفته است، به نام و کام نویسنده دیگری به ثبت برسد.

در حقیقت مسأله این است که جز خودش و حاضران در آن مراسم کسی برنده واقعی را به‌عنوان برنده نخواهد شناخت و سال‌ها بعد اگر کسی در جست‌وجویی نام برنده سیلک سوم را جست‌وجو کند، نام و نشانی از داریوش احمدی نخواهد یافت. این به نظر می‌رسد که مهمترین دلیل اعتراضات داوران سیلک باشد؛ وگرنه تاکنون سابقه نداشته که داوران در مورد اطلاع‌رسانی رسانه‌ای هم نظر دهند. اما از آن جایی که این هیأت دیده تلاش آگاهانه‌ای برای تغییر برنده وجود دارد، کوشیده‌ است با اعتراضات پشت سر هم رأی واقعی داوران در رسانه‌ها منتشر شود. اعتراضات تند و بی‌پرده ابوتراب خسروی و کیهان خانجانی در فضای مجازی که بسیار پرسروصدا شد در این وادی قابل تحلیل است.

پاسخ مدیر ارشاد

در پاسخ داوران، اما مصطفی جوادی‌مقدم، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان کاشان گفت: متاسفانه بعد از گذشت چند روز از اعلام نتایج بخش داستان جایزه سیلک صحبت‌هایی در فضای مجازی و رسانه‌ها مطرح شده است که صحت ندارد؛ چراکه هیچ دخل و تصرفی در داوری آثار نداشته‌ایم.

این مدیر دولتی خود را از آنچه گذشته بی‌اطلاع می‌داند: ما قبل از این‌که اسامی برگزیدگان در مراسم پایانی اعلام شود، هیچ اطلاعی از نتایج نداشتیم و حتی نمی‌دانستیم چه آثاری به مرحله نهایی راه پیدا کرده ‌است. در چنین شرایطی چطور ممکن است که نتایج با خواست ما تغییر کند؟ جایزه سیلک توسط یک موسسه خصوصی برگزار می‌شود و به چه شکل ما ‌می‌توانیم دخالتی در جایزه داشته باشیم و برگزیدگان را تغییر دهیم؟ به اعتقاد من ربط دادن این مسائل به یک نهادی که تصمیم‌گیرنده نبوده، منطقی نیست و اگر مشکلی وجود دارد باید بین برگزارکنندگان حل شود.

جوادی ادامه داد: اگر جایزه ادبی سیلک حق داریوش احمدی بوده است و به فرد دیگری داده شده، حق‌الناس صورت گرفته است و داورانی که امضای‌شان پای لوح‌هاست، باید قبل از اعلام نتایج یا در زمان اعلام نتایج این موضوع را اعلام می‌کردند؛ چراکه تریبون در اختیار داشتند. مطمئن باشید که اگر همان زمان داوران این موضوع را به من انتقال می‌دادند، بدون‌شک جایزه را به برگزیده اصلی برمی‌گرداندم و اجازه چنین کاری را نمی‌دادم؛ چراکه ما وظیفه داریم تا از حق نویسندگان و شاعران دفاع کنیم.

خیانت

اما این پایان کار نبود. ابوتراب خسروی در توضیح این اعتراض و حواشی به وجود آمده به «شهروند» می‌گوید: تعجب ما از این است که چرا اسامی برگزیدگان درست در خبری که ارسال کرده‌اند، درج نشده است. این مطلبی است که به آن اعتراض داریم. درواقع از این‌که در آن مراسم خبرنگاری حضور نداشت، سوءاستفاده شده است یا بهتر بگویم که دوستان از نبود خبرنگاران سوءاستفاده کرده و اصول اخلاقی را زیرپا گذاشته و لیست مورد نظر خودشان را به رسانه‌ها اعلام کرده‌اند. این اتفاقی است که در چهل سالی که کار می‌کنم تاکنون ندیده بودم.

خسروی ادامه می‌دهد: من به همراه کیهان خانجانی و امیرعباس مهندس مجموعه داستان خانه کوچک ما اثر داریوش احمدی را به‌عنوان اثر برگزیده انتخاب کردیم؛ چراکه هر سه معتقد بودیم یک اثر بسیار خوب و جزو بهترین مجموعه داستان‌های معاصر است. اما دوستان از نبود خبرنگاران سوءاستفاده کردند و اصول اخلاقی را زیرپا گذاشتند و لیست موردنظر خودشان را به رسانه‌ها اعلام کردند. به اعتقاد من در این جایزه به ادبیات خیانت شد. ابوتراب خسروی با اعلام این‌که «ظاهرا در سال‌های گذشته نیز چنین شرایطی بوده است اما کسی جلوی این دوستان ایستادگی نکرده بود»

می‌گوید که نمی‌داند چرا نام داریوش احمدی باید حذف می‌شد: واقعا من متوجه دلایل اتفاقات رخداده نیستم؛ چراکه هفت کتاب به ما دادند و گفتند که بین این آثار داوری کنید و ما نیز اثر ارزشمند داریوش احمدی را انتخاب کردیم. من قبل از خواندن این مجموعه داستان، اصلا داریوش احمدی را نمی‌شناختم، اما بعد از خواندن این کتاب بسیار علاقه‌مند شدم که اطلاعاتی درباره او کسب کنم و در جست‌وجو‌های انجام شده متوجه شدم که او یک نویسنده مسجدسلیمانی است که سال‌های ‌سال است می‌نویسد، اما چون اهل حاشیه و سروصدا نیست، چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

از زاویه‌ای دیگر

بهتر است صحبت‌های سوی دیگر ماجرا را نیز بشنویم؛ صحبت‌های محمدرضا گودرزی، نویسنده مجموعه بگذار برسانمت که نامش به جای احمدی در لیست سه اثر نهایی اضافه شده است. او به «شهروند» می‌گوید: من خودم هم از این اتفاق شاکی هستم، چون نه‌تنها جایزه‌ای دریافت نکرده‌ام که در این وسط بین قشر عظیمی هم مورد بی‌مهری‌هایی قرار گرفته‌ام. من نه به مراسم دعوت شده بودم و نه حتی از برگزاری مراسم خبر داشتم؛ اما وقتی نام داریوش احمدی حذف شده و نام من به لیست نهایی آمده با این اتهام یا شائبه روبه‌رو شده‌ام که انگار من خودم هم در این ماجرا نقش دارم که این‌گونه نیست.

گودرزی داستان را بنا به شنیده‌هایش توضیح می‌دهد: ظاهرا کتاب من به‌عنوان چهارمین اثر انتخاب شده بوده و وقتی نام داریوش احمدی را حذف کرده‌اند، یک رتبه ارتقا یافته و جزو سه کتاب نهایی قرار گرفته است. همین!

پولاد امین