آیا غلط‌ نویسی به فارسی آسیب می‌زند؟

«این پسره کتابه احمد رو نیاورد بزاره تو کتابخونه» دیگر دیدن چنین جملاتی در شبکه‌های اجتماعی چندان عجیب به نظر نمی‌رسد. بعد از فینگلیش‌نویسی که صدای بسیاری از فارسی‌دانان را درآورد، اشتباهات نوشتاری بسیار زیاد کاربران در شبکه‌های مجازی به یکی از معضلات زبان فارسی تبدیل شده است. اما آیا غلط‌نویسی می‌تواند به پیکره زبان فارسی آسیب بزند؟

فردوسی برای حفظ زبان فارسی۳۰ سال تلاش کرد تا شاهنامه را بسراید، اما حالا در کمتر از ۲۰ سال با ورود موبایل و شبکه‌‌های مجازی چنان غلط‌نویسی گسترده شده که شاید تلاش تمام فارسی‌دانان و فارسی‌زبانان در حفظ این زبان کهن را به باد دهد.

چندین سال است که تاثیر غلط‌نویسی بر زبان فارسی در میان اساتید این حوزه مطرح شده است. برخی معتقدند اشتباهات رایج در املا در طول زبان به یک عادت تبدیل شده و کم‌کم از سوی عموم پذیرفته می‌شود و همین امر موجب آسیب به زبان فارسی خواهد شد. محمدجعفر یاحقی، پژوهشگر و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با ایسنا، بعضی از غلط‌نویسی‌ها را لازمه تکامل و تحول زبان می‌داند و در این‌باره گفت: یک وجه در غلط‌نویسی‌ها این است که به طور طبیعی در زبان فارسی عناصر و عواملی مطرح می‌شود که ممکن است لازمه تکامل و تحول زبان باشد؛ شاید نشود اسم این‌ها را غلط گذاشت چون مصطلح و مورد استفاده عموم است.

او درباره اشتباهات نوشتاری که به زبان فارسی صدمه وارد می‌کند، گفت: یک وقت چیزهایی هست که ناشی از کم‌اطلاعی، کم‌سوادی و حتی از روی غرض و نظر سوء است که قطعا آن‌ها بیشتر لطمه می‌زنند و این در ارتباط با شبکه‌های ارتباط جمعی موثرتر است، چرا که سبب گسترش این غلط‌نویسی‌ها می‌شود و همه هم از آن تبعیت می‌کنند و این خطرناک است. این تحولات شاید با استانداردهای طبیعی زبان سازگار نباشد، اما چون لازمه زبان است و زبان‌شناسان هم با آن موافق هستند از آن‌ها گریزی نداریم و اتفاق می‌افتند.

عده‌ای اما معتقدند زبان فارسی بسیار مستحکم‌تر از آن است که با این اشتباهات صدمه‌ای به آن وارد شود. حسن انوشه، سرپرست گروه نویسندگان دانشنامه «ادب فارسی» با اشاره به یکی از بیت‌های «گلستان» سعدی در این‌باره گفته است: غلط‌نویسی حتی در برخی از شعرهای شاعرانی چون سعدی و حافظ هم وجود داشته؛

مثلا در بیت «پسران وزیر ناقص‌عقل به گدایی به روستا رفتند»، پسران وزیر ناقص‌عقل، قاعده‌ای است که در زبان عربی استفاده می‌شود نه در زبان فارسی اما این‌ها استثنا است و استثناها قاعده زبان را نمی‌شکنند و به نحو آن آسیبی نمی‌زنند.

او غلط‌نویسی‌های این روزها را در اوایل دوران رواج از طریق فضای مجازی دانست و گفت که در آغاز ممکن است خطا پیش بیاید، اما به مرور خود زبان و مردم آن‌ را کنار می‌زنند و درست می‌شود. انوشه همچنین درباره کلماتی که از دیگر زبان‌ها وارد زبان فارسی شده‌اند بیان کرد: طبیعی است که واژه‌هایی از زبان‌های دیگر وارد زبان فارسی شوند، همچنان که کلماتی از زبان ما وارد زبان‌های دیگر می‌شوند.

محمدرضا ترکی، شاعر، پژوهشگر و مدرس دانشگاه نیز در همین دسته افراد جای می‌گیرد. او گفته است: غلط‌نویسی‌ها قطعا امر خوشایندی نیستند؛ مخصوصا برخی اصرارها بر غلط‌نویسی و ایجاد تغییرات از پیش خود در رسم‌الخط و نگارش، خدمت به زبان فارسی نیست. باید همان‌گونه که در عرصه محصولات و کالاهای تجاری معتقد به وجود موسسه استاندارد هستیم و نظر این موسسه را در زمینه کیفیت کالاها فصل‌الخطاب می‌دانیم، در حوزه زبان معیار و رسم‌الخط به داوری فرهنگستان زبان و ادب فارسی گردن بگذاریم و اگر دیدگاه خاصی در حوزه زبان فارسی داریم که با نگرش فرهنگستان متفاوت است، آن را به عنوان انتقاد و پیشنهاد به این مرکز علمی منتقل کنیم.

او افزود: اصرار بر دیدگاه‌های شخصی و نپذیرفتن داوری این مرکز رسمی علمی یقینا به هرج‌ومرج زبانی خواهد انجامید. البته فرهنگستان هم باید بر تلاش‌های خود بیفزاید و سعی کند مشارکت هرچه وسیع‌تر نخبگان و فرهیختگان را جلب کند و بیش‌ترین انعطاف ممکن را در پذیرش دیدگاه‌های دلسوزانه اهل فضل نشان دهد.

ترکی درباره تاثیر فضای مجازی بر غلط‌نویسی‌هایی که امروزه شاهد رواج آن‌ها هستیم بیان کرد: فضای مجازی مجموعه‌ای از تهدیدها و فرصت‌ها را در زمینه‌های مختلف از جمله حوزه زبان ایجاد کرده است. ما هنوز یاد نگرفته‌ایم از فضای مجازی استفاده درست بکنیم و تعامل‌مان با این فضا متعادل و منطقی نیست. متاسفانه فضای مجازی هر روز فضا را برای رسانه‌های اصیل، از قبیل مطبوعات که از لحاظ نوشتاری عیار قابل قبول و بالاتری داشتند تنگ و تنگ‌تر می‌کند؛ به گونه‌ای که هر روز شاهد حذف و انزوای رسانه‌های مکتوب هستیم.

او سپس با بیان این‌که به نظر می‌رسد مدیران فرهنگی هم هر روز بیشتر مرعوب و مجذوب فضای مجازی می‌شوند و توجه بیش از حد آنان به فضای مجازی و قابلیت‌های آن باعث کم‌توجهی‌شان به رسانه‌های مکتوب غیرمجازی شده است گفت: در حال حاضر زیرساخت‌های فنی و ارتباطی کشور با صرف هزینه‌های نجومی در اختیار تقویت فضای مجازی قرار گرفته و واردات بی‌رویه انبوه گوشی‌های هوشمند، حتی از نوع اشرافی، با صرف میلیاردها دلار از درآمد کشور بر این جو دامن زده است. این گوشی‌ها و رسانه‌های مجازی مستتر در آن‌ها، هر روز در کنار مزایایی که ایجاد می‌کنند، باعث می‌شوند که شمارگان اندک روزنامه‌های ما بیشتر آب برود و حتی شاهد تعطیلی تعداد قابل توجهی از آن‌ها باشیم.

گرچه همچنان بین زبان‌شناسان درباره چگونگی اثرگذاری غلط‌نویسی اختلاف‌نظر وجود دارد، اما آنچه که در این میان گاهی به دست فراموشی سپرده می‌شود، نقش و سهم نهادهای آموزشی و فرهنگی در آموزش درست زبان فارسی به جامعه است. 

اشتباهات رایجی که این روزها در شبکه‌های مجازی به وفور شاهد آن هستیم، نتیجه آموزش نادرست و ناکافی در حداقل ۱۲ سال تحصیل در مدارس است و این نشان از اهمیت و نقش خطیر آموزش درست برای حفظ زبان فارسی برای آیندگان دارد.