کتاب روبرت صافاریان درباره سینمای پاراجانف چاپ شد

به گزارش مهر، کتاب «این فیلم‌سازِ شاعرِ نقاشِ عروسک‌سازِ مستندسازِ افسانه‌پردازِ شعبده‌باز (سینمای سرگئیپاراجانف)» نوشته روبرت صافاریان به‌تازگی توسط نشر چشمه منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب شصتمین عنوان مجموعه «هنر-سینما» است که نشر چشمه در قالب کتاب‌های «مطالعات سینمایی» خود چاپ می‌کند.

آشنایی نویسنده کتاب با پاراجانف به تماشای فیلم مشهور این کارگردان یعنی «رنگ انار» در سال‌های دهه ۱۳۵۰ در انجمن فرهنگی ایران و شوروی برمی‌گردد. صافاریان این فیلم را برای اولین‌بار در دوران دانشجویی‌اش در آن دهه در کانون فیلم ایران و سپس برای بار دوم در سینمای بولینگ عبده دیده و درباره خاطره دیدن این اثر می‌گوید مسلماً عامه‌پسند نبود. برقراری رابطه با آن ابداً آسان نبود، حتی برای دانشجویان سینما.

پس از پیروی انقلاب اسلامی در ایران و شکل‌گیری بنیاد فارابی و کوشش‌هایی که برای تعریف یک سینمای معنوی و غیرتجاری به عمل آمد، سینمایی شاعرانه و فلسفی به‌عنوان خط مشی سینمای رسمی حکومت به عمل آمد و پاراجانفمورد توجه مسئولان سینمایی کشور قرار گرفت. در نخستین سال گشایش رسمی ساختمان خانه سینما در سال ۱۳۷۲، در چارچوب برنامه‌های جشنواره فیلم فجر، نمایشگاهی از آثار تجسمی پاراجانف برپا شد و برخی از فیلم‌هایش هم در جشنواره به نمایش درآمد. توجه رسمی به پاراجانف و سینمای شاعرانه‌اش باعث کوشش‌هایی برای ساخت آثار مشابه او در سینمای ایران شد که مشهورترین‌شان به تعبیر صافاریان، فیلم «نار و نی» ساخته سعید ابراهیمی‌فر در سال ۶۷ بود.

به تعبیر نویسنده کتاب پیش رو، پاراجانف فیلم‌سازی ملی‌گرا یا قوم‌گرا بوده که به‌دلیل توجه به آئین‌ها و فرهنگ بومی مورد خشم مقامات شوروی قرار گرفت و زندانی هم شد. صافاریان می‌گوید برای فهم فیلم‌های این کارگردان باید با فرهنگ ارمنی آشنایی داشت و دشوارفهمی آثار پاراجانف به‌خاطر آشنا نبودن ما با نمادها و نشانه‌های فرهنگ مردمی است که او از آن‌ها می‌گوید.

کتاب «این فیلم‌سازِ شاعرِ نقاشِ عروسک‌سازِ مستندسازِ افسانه‌پردازِ شعبده‌باز (سینمای سرگئی پاراجانف)» بناست توجه مخاطب خود را به متن فیلم‌های پاراجانف جلب کند و او را با بستر اجتماعی و تاریخی روزگار این کارگردان آشنا کند. این بستر تأثیر زیادی روی شکل و شمایل فیلم‌های پاراجانف داشته است.

عناوین مختلف این کتاب به‌ترتیب عبارت‌اند از: پیش‌گفتار، یک زندگی‌نامه کوتاه، فصل یک: سایه‌های نیاکان فراموش‌شده ما، فصل دو: رنگ انار، فصل سه: افسانه قلعه سورام، فصل چهار: فیلم‌های مستند: حسرت دنیایی از دست‌رفته، فصل پنج: عاشق غریب، فصل شش: هنر پاراجانف و هنر قومی، موخره: پریمیتویسمِ سینماییِ پاراجانف.

پس از این فصول هم پیوست‌های کتاب درج شده‌اند که در آن‌ها می‌توان مصاحبه ران و دروتی هالووی با سرگئیپاراجانف، وقایع‌نگاری زندگی پاراجانف، فیلم‌شناسی سرگئی پاراجانف و منابع مهم درباره سینمای پاراجانف را مشاهده کرد.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

پاراجانف در طول حیات فیلم‌سازی خود چندین فیلم مستند ساخت، اما دو فیلم در این میان بیش‌تر مورد توجه قرار گرفت. این دو فیلم که به فاصله بیست سال از یکدیگر ساخته شده‌اند، هر دو درباره یک هنرمند نقاش هستند. نخستین آن‌ها که در ۱۹۶۵، پیش از فیلم رنگ انار در ارمنستان ساخته شده است، دنیای هاکوپ هووناتانیان، نقاش ارمنی ساکن تفلیس در سده نوزدهم را به تصویر می‌کشد و دیگری، که بیست سال بعد، در ۱۹۸۵ در گرجستان ساخته شده است، به ترسیم دنیایی می‌پردازد که در نقاشی‌های پیروسمانی، نقاش گرجی، به ثبت رسیده است.

هر دو فیلم بیش از این‌که به زندگی هنرمندی که موضوع فیلم است بپردازند، براساس تابلوهای آن‌ها، دنیایی را بازسازی می‌کنند که دیگر از میان رفته و نگاهی آمیخته به حسرت و نوستالژی به این زندگی سپری‌شده دارند. هر دو فیلم به یک اعتبار درباره تفلیسی هستند که دیگر نیست. تصویری هست که در هر دو فیلم از آن استفاده شده: گنبد کلیسایی قدیمی و در پس آن عبورتله‌کابین‌هایی روی سیم‌ها. چشم‌اندازی که ترکیبی از دنیای قدیمی گذشته و دنیای صنعتی‌شده امروز را نشان می‌دهد. مشابه این تصویر در برخی از کُلاژهای پاراجانف هم مورد استفاده قرار گرفته است. پاراجانف در هر دو فیلم، با استفاده از حاشیه صوتی مرکب از موسیقی و جلوه‌های هشداردهنده، و حرکت پس‌وپیش کابین‌ها روی سیم‌ها، فضایی شوم آفریده است.

این کتاب با ۱۲۷ صفحه، شمارگان ۷۰۰ نسخه و قیمت ۲۰ هزار تومان منتشر شده است.