قدم‌زدن در میان کتاب‌هایی که شما را فرا می‌خوانند / از کوله‌گردها غافل نشوید / نگاهی به سی‌ودومین بهار فرهنگی تهران

نام دومین ماه سال (اردیبهشت) در فرهنگ لغت به معنی "مانند بهشت" آمده است و از احوالاتی خوش و نیکو می‌گوید. یکی از اتفافاتی که در این ماه، سال‌هاست تکرار می‌شود و نقش موثری در بالا بردن فرهنگ کتاب و کتابخوانی دارد، برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب است که می‌توان از آن به عنوان بهار فرهنگی یاد کرد که حال خوبی را به همراه دارد.

این رویداد که سی‌ودومین دوره آن در حال برگزاری است فرصتی برای پیوند مولفان، ناشران و مخاطبان کتاب محسوب می‌شود. هر چند باید باور داشته باشیم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رویدادی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی گسترده‌ای نیز هست. 

در اواخر برگزاری دهه چهارم نمایشگاه بسر می‌بریم و با این که سی‌ودو سال از نخستین نمایشگاه می‌گذرد؛ این رخداد بزرگ فرهنگی هنوز با فراز و نشیب همراه است. هر چند دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب سعی دارند هر ساله اوضاع را بهبود ببخشند ولی "هویت فرهنگی ایران" هنوز خانه ندارد.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نخستین بار در سال ۱۳۶۶ با حضور ۲۰۰ ناشر داخلی با هشت‌هزار عنوان کتاب، ۱۹۶ ناشر خارجی از ۱۹ کشور جهان و سه سازمان بین‌المللی در بخش دولتی کار خود را آغاز کرد.

از سال‌های اولیه برپایی این رویداد که بگذریم طی دوران اخیر نمایشگاه دو دوره در شهرآفتاب برگزار شد و دوسال است (۹۷ و ۹۸) به مصلی امام خمینی(ره) بازگشته است. به دلیل مشکلات زیرساختی و مسافت طولانی شهر آفتاب نیز نتوانست خانه دائمی نمایشگاه باشد.

مصلی امام خمینی(ره) محل عبادت است نه برگزاری نمایشگاه، اما مسئولان با مرتبط دانستن فضای فرهنگی مصلی و کتاب با تمام پی‌گیری‌های که برای خانه‌دار شدن نمایشگاه داشته و دارند مصلی را گزینه مناسبی برای برپایی این رویداد می‌دانند هر چند به این امر واقف هستند که مصلی از استانداردهای لازم برخوردار نیست و شاخص‌های لازم برای برگزاری نمایشگاه ندارد.

مخاطبان و دوستداران کتاب در بازدید از نمایشگاه سی‌ودوم مشاهده کردند که مصلی در ساخت و ساز پیشرفت داشته و فضاهای تازه‌ای مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. کتاب‌ها مسقف (به غیر از ناشران دانشگاهی) شدند.

همان‌گونه که اشاره شد با بهره‌برداری فضاهای تازه نمایشگاه سی‌ودوم با شرایط بهتری میزبان کتاب دوستان شده است و ناشران داخلی و خارجی با شرایط بهتری کتاب‌های خود را به نمایش و فروش گذاشتند. استقبال مخاطبان نیز به رغم مشکلات اقتصادی و بالا رفتن قیمت کتاب، خوب بوده است.

نظاره‌گر برگزاری سی‌ودومین دوره نمایشگاه کتاب هستیم و تمام افرادی که طی روزهای گذشته به این رویداد آمدند، مشاهده کردند ناشران تمام اهتمام خود را به کار بردند تا کتاب‌های متعدد و جدیدی به مخاطبان عرضه کنند.

غرفه‌های مرتبط به اطلاع‌رسانی در جای جای نمایشگاه جانمایی شده است تا مخاطبان آسان‌تر به کتاب‌های مورد نظر خود دست پیدا کنند.

ناشران معروف و پر مخاطب برنامه‌های متعددی برای دیدار مولفان و مترجمان با خوانندگان تدارک دیده‌اند. تعدادی از ناشران نیز جشن امضا گذاشتند و البته با تذکر مسوولان به دلیل شلوغی و ازدحام در راهروها این مورد ادامه پیدا نکرد.

در دنیای کتاب‌های هنری چه خبر است؟

کتاب‌های هنری عرضه شده در نمایشگاه وضعیت خوبی دارند و به طور تقریبی بیشتر ناشران چند جلد کتاب هنری را با خود به این رویداد آورده‌اند.

امسال نشر "ماهی" با کتاب چاپ اولی "کاسپار" اثر پترهاندکه با ترجمه علی‌اصغر حداد به نمایشگاه آمده است.

نشر بیدگل نمایشنامه‌های "وقتی کبوترها ناپدید شدند" نوشته سفی اکسانن با ترجمه محسن ابوالحسنی، "استاد سولنس معمار" اثر هنریک ایبسن ترجمه بهزاد قادری، "اتاق روشنی که روزش می‌خوانند" اثر تونی کوشنر و ترجمه خاطره کردکریمی، "گزارش خواب" نوشته محمد رضایی‌راد، "تار عنکبوت و دو نمایشنامه دیگر" نوشته یوجین اونیل و ترجمه یدالله آقاعباسی، "چرخ" اثر زینی هریس با ترجمه محمد منعم، "مثل ماه عسل" وودی الن با ترجمه محمدرضا اوزار و "تک‌گویی‌های کلاسیک برای مردان" ویراسته کریس سالت با ترجمه غلامرضا شهبازی را در نمایشگاه عرضه کرده است.

نشر "شورآفرین" با کتاب‌های "ملودرام" اثر جان مرسر و مارتین شینگلر با ترجمه حسین کربلایی‌طاهر، "ازو؛ فرم‌های ناپایداری" اثر یوسف اسحاق‌پور با ترجمه محمدرضا شیخی، کتاب "هو شیائو-شین به روایت هو شیائو- شین و همکارانش" اثر سعیده طاهری و بابک کریمی، "ترنس مالیک" اثر سعید طاهری و بابک کریمی، "لاکومب لوسین" اثر لویی مال و پاتریک مودیانو و ترجمه افشین جهان‌دیده و "بانی و کلاید" نوشته لستر فریدمن و ترجمه علی کرباسی، در نمایشگاه حضور دارد.

نشر "روزبهان" نمایشنامه‌‌های "دومین محاکمه سقراط" اثر الن بدیو با ترجمه محمدرضا خاکی، "آه شب شیرین" اثر تادئوش کانتور ترجمه محمدرضا خاکی، "هنرمند گرسنگی و خروج از هنرمند گرسنگی" اثر فرانتس کافکا و تادئوش رژه ویچ ترجمه محمدرضا خاکی، "پرتره" نوشته اسلاومیر مروژک ترجمه محمدرضا خاکی، کتاب "فراگیری نگاهی به نقاشی" اثر مری آکنون و با ترجمه فروغ تحصیلی و پرتو مفتاح، "اتفاق می‌افتد" اثر دیوید هئر ترجمه حسن کامشاد، "رابرت فلاهرتی و سینمای مستند شاعرانه" اثر فواد کوینتار ترجمه سودابه فضایلی و منیژه عراقی‌زاده و کتاب "روزگار فرخ" اثر سعید نوری را در نمایشگاه به فروش می‌رساند.

نشر نظر با کتاب‌های تجدید چاپی خود و کتاب‌های چاپ اول در نمایشگاه حضور یافته و از جمله آن می‌توان "کیوریتور باوری: چگونه کیوریتوری بر جهان هنر و همه چیزهای دیگر چیره شد" اثر دیوید بالز با ترجمه افرا صفا، "گذار" اثر نصرالله کسرائیان و ترجمه پویه میثاقی، "مد و لباس در قلمرو هنر مفهومی" اثر شیرین عابدینی‌راد، "می‌خواهید عکس‌های فوق‌العاده بگیرید این کتاب را بخوانید" نوشته هنری کارول، ترجمه آلما بهمن‌پور و طراحی محبوبه مهربانی و "سایه‌ها و یادها" اثر کاوه کاظمی اشاره کرد.

نشر چشمه نیز آثاری چون "آدم‌ها و افسانه‌ها (گفت و گو با بهرام دبیری)" اثر محمدرضا شاهرخی‌نژاد، "پرسپکتیو به منزله فرم سمبلیک" اثر اروین پانوفسکی ترجمه محمد سپاهی، "درآمدی بر نظریه و اندیشه انتقادی در تاریخ هنر" اثر حمید کشمیرشکن، "فرشتگان پاول کله" اثر بوریس فریدوالد ترجمه فریده فرنودفر، "مجموعه خصوصی لیلی گلستان" اثر لیلی گلستان/ صنم کلانتری، "۱۰۰" پیمان هوشمندزاده، "ماسوله ۶۷" اثر حمید جبلی، "مجموعه عکس بوشهر" بهمن جلالی، "از وسترن اسپاگتی تا عصر نوستالژی تاریخ سینمای ایتالیا" اثر پیتربوندانلا ترجمه سامی آستان، "بهترین سال‌های زندگی من" پرویز نوری، "تمام خاطره دنیا: مصاحبه با آلن رنه" عظیم جابری، "تصویرها" اثر اینگمار برگمن ترجمه گلی امامی، "جذابیت پنهان بونوئل" اثر گریت وایت ترجمه شیوا مقانلو، "دراماتورژی فیلم" اثر شاپور شهبازی، "دیالکتیک چشم‌ها" اثر شاپور شهبازی، "زندگی‌های دوگانه" اثر آنت اینسدپرف ترجمه محمدرضا شیخی، "سال‎های به خصوص ناکامی و کامیابی مستندسازی" اثر ابراهیم مختاری، "موج نو" اثر احمد طالبی‌نژاد، "ویلیام شکسپیر: زندگی و مرگ شاه یوحنا" اثر ویلیام شکسپیر ترجمه علیرضا مهدی‌پور، "داستان باغ وحش و رویای آمریکایی" اثر ادوارد آلبی ترجمه ناهید طباطبایی و "آموزش علمی-کاربردی ترسیم سایه در تصاویر معماری" اثر زهرا طاقی را در نمایشگاه سی‌ودوم ارائه کرده است.

انتشارات افراز نیز با ۲۵ عنوان کتاب جدید حوزه تئاتر و سینما در نمایشگاه حضور دارد از جمله استنلی کوبریک (یک زندگی‌نامه) جان باکستر ترجمه علیرضا پلاسید، "با نمایش و نمایشنامه‌نویسان" مجموعه مقالات یدالله آقاعباسی، "تدوین در سینما" اثر ونسان پینل با ترجمه عظیم جابری، "فیلم، تکامل و جوهر یک هنر نو" اثر بلا بالاژ ترجمه مرتضی لطیفی‌نظامی و "هنر تدوین‌گران اروپایی" نوشته راجر کری تندن ترجمه سیدعلی امامزاده.

"جمال هنر" با کتاب‌های "مبانی طراحی پارچه" اثر مرظیه هاتف،‌ "پارچه‌های جهان اسلام" اثر جان گیلو، "فرهنگ لغت مد و لباس"‌ اثر فیلیس جی تورتورا و ساندرا جی کیسر و ترجمه کورش محمودی و بیژن شادپی، "راهنمای جامع پارچه برای طراحان مد و لباس" اثر گیل بو و ترجمه ملیحه ملائی، "طراحی لباس ۲؛ مبانی جنسیت پارچه در طراحی لباس" اثر محبوبه الهی، "تصویرسازی مد و لباس" اثر بینا آبلینگ و ترجمه مریم‌ سادات سیدی، "راهنمای شماغل هنر-صنعت پوشاک" اثر کارول بروان و ترجمه منصوره نیکوکار و "سایزبندی الکو در طراحی لباس" با ترجمه ملیحه ملائی به نمایشگاه کتاب آمده است.

تجمع نهادهای خیریه در فضای نمایشگاه کتاب

امسال در کناره‌های شبستان شاهد میزهای کوچکی هستیم که بیشتر مختص بنیادهای نیکوکاری، کودکان آسیب دیده از کارتون خوابی، انجمن اوتیسم ایران، موسسه خیریه و موسسه خیریه فاطمه زهرا(س) هستند و این امکان وجود داشت به دلیل شلوغی شبستان مکان‌های دیگری را به این بخش‌ها اختصاص دهند تا ترددها راحت‌تر صورت بگیرد.

یکی از این غرفه‌ها که به انجمن حمایت از کودکان کار مرتبط است ۹۰۰ کودک کار بی‌سرپرست و بدسرپرست را که خانواده‌هایشان به دلیل مشکلات اقتصادی راضی به درس خواندن بچه‌هایشان نیستند، تحت پوشش قرار داده است. این انجمن با حمایت مردم و بدون کمک دولت، به کودکان خدمت ارائه کند. حاضران در این غرفه مردم را با این انجمن آشنا می‌کنند تا داوطلبانه آن‌ها را در بخش‌های مختلف همراهی کنند.

همچنین در مکانی زیرپله‌های شبستان، پویش جمع‌آوری اقلام فرهنگی برای مناطق سیل‌زده قرار دارد و هدایای فرهنگی، لوازم‌التحریر و حتی اسباب‌بازی را برای مناطق سیل‌زده جمع‌آوری می‌کند.

قرارگاه فرهنگی حمایت از سیل‌زدگان با شعار "کنارتم هموطن" نیز با برنامه‌هایی تحت عنوان "نذر کتاب" در نمایشگاه حضور دارد. این طرح با هدف نهادینه‌سازی فرهنگ نذر و اهدای کتاب دنبال می‌‌شود. با توجه به شرایط فرهنگی کشور در سال جدید و البته رخداد ناگوار سیل در مناطق مختلف کشور، امسال طرح نذر کتاب با هدف حمایت از هم‌وطنان آسیب‌دیده از سیل و به ویژه کودکان و نوجوانان آسیب‌دیده برگزار شده است.

برخی ناشران نیز برای تعامل بیشتر با مخاطبان فعالیت‌های هم‌چون مسابقه تدارک دیدند از جمله این که در طبقه‌ دوم شبستان ایستگاه داستان‌نویسی برپاست و شرکت در این مسابقه‌ داستان کوتاه برای عموم علاقه‌مندان فرهنگ و هنر آزاد و موضوع داستان‌نویسی به اختیار نویسندگان است. این داستان‌‌ها بعد از اتمام نمایشگاه کتاب تهران مورد داوری قرار گرفته و پس از آن آثار برگزیده در یک مجموعه با همین عنوان چاپ و منتشر خواهد شد. همچنین به آثار برگزیده جوایزی تعلق خواهد گرفت.

از کوله‌گردها تا نشست‌های تخصصی

تعدادی هنرمند هر روز پرفورمنسی را در محوطه شبستان و در راهروی شمالی اجرا می‌کنند که به "کوله‌گردها" معروف هستند. البته آن‌ها غرفه‌ای نیز دارند و خود را این‌گونه معرفی می‌کنند ما چندین و چند کتابخوان هستیم که هر چهارده روز یک بار در ساعتی کنار هم جمع می‌شویم تا درباره کتاب‌هایی که می‌خوانیم و خواهیم خواند گپ بزنیم. آن‌ها به مخاطبان توضیح می‌دهند اگر وقت کافی یا برنامه مشخصی برای خواندن کتاب ندارند به جمع آن‌ها بپیوندند.

در طبقه بالای شبستان چند سالن مجزا به نام اهالی فرهنگ و ادب نام‌گذاری شده که به برنامه، نشست‌های تخصصی و رونمایی کتاب اختصاص دارد و مشخص است فعالیت‌های علمی و فرهنگی تغییر رویکرد داشته تا فقط به صرف رونمایی و نشست ختم نشوند. این موضوع را می‌توان از عناوین نشست‌ها متوجه شد. در سال‌های قبل برنامه‌ها به شکل پراکنده برگزار می‌شدند و به عنوان نمونه بخش ناشران داخلی سالنی داشت به اسم "سرای اهل قلم". اما اکنون در سالن‌ها این فعالیت‌های متعدد برگزار می‌شود. لازم است این جانمایی در راهروهای پرتردد باشد تا عموم مردم از آن اطلاع پیدا کنند.

فرهنگ و چینی‌ها

غرفه میهمان ویژه نمایشگاه کشور چین نیز در طبقه بالای شبستان قرار دارد. در بخشی از فعالیت‌های کشور چین، ۱۶۰ تابلو از آثار تصویرگری هنرمندان چینی با محوریت کتاب کودک، توسط گروه انتشارات مطبوعاتی کودکان و نوجوانان چین به نمایش درآمده است. هنر تصویرگری چین تاریخی طولانی و پر افتخار دارد به طوری که نخستین مورد تصویرگری مربوط به هنرمندان چینی به هزار و ۱۰۰ سال پیش در سلسله تانگ ظاهر شده است‌.

در همین طبقه غرفه‌ای با عنوان غرفه "کتاب، فرهنگ، هنر" به گرفتن تست رایگان صدا، تست بازیگری و مشاوره رایگان مشغول است که عجیب به نظر می‌رسد.

محوطه بیرونی مصلی نیز تا چشم کار می‌کند به انواع تبلیغات ناشران کمک آموزشی اختصاص دارد.  

کاروان‌های غذایی نیز متعدد هستند و مشتریان زیادی دارند. این غرفه‌ها تفریح افرادی که به غیر از هدف کتاب خریدن به نمایشگاه آمدند را پر می‌کنند.

کمیته "امر به معروف و نهی از منکر" نیز در چهار سال اخیر و به منظور حفظ و تقویت فضای سالم فرهنگی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مشغول به فعالیت شده ‌است. رسالت کمیته این است که در جهت کمک به توسعه‌ فضا و روح فرهنگی مبتنی بر ارزش‌‌‌ها و هنجارهای اخلاقی، اجتماعی، دینی و ملی در کشور فعالیت کند.

جایی برای کتاب‌خوان‌های کوچک

به بخش ناشران "کودک و نوجوان" که می‌رسیم با انواع دانش‌آموزان پسر و دختر با پوشش‌های رنگی متفاوت در مقاطع سنتی مختلف مواجه می‌شویم که با ذوق و شوق در نمایشگاه می‌چرخند. رنگ‌های شاد، غرفه‌آرایی، برنامه‌ها و سرگرمی‌های متنوع، در سالن‌های کودک و نوجوان از ویژگی این بخش است. همه چیز فراهم است تا طی یک روز یا بیشتر خاطره خوبی از بوستان کتاب برای آن‌ها باقی بماند. نقاشی صورت نیز در برخی غرفه‌ها طبق سال‌های قبل برقرار است.

پوستر "کتاب قاچاق نخریم" در جای جای محوطه داخلی و بیرونی نمایشگاه دیده می‌شود.

تخم‌مرغ‌های بزرگ عید که نوروز در سطح شهر قرار گرفته بود هم‌زمان با نمایشگاه کتاب در مصلی امام خمینی (ره) به نمایش گذاشته شده‌اند. 

با توجه به این که نمایشگاه کتاب یک اتفاق بزرگ ملی در کشور است و مشابه آن کمتر در صحنه داخلی صورت می‌گیرد، نهادها و سازمان‌های مرتبط چون اداره کل مخابرات، سازمان آتش نشانی، مرکز اورژانس تهران، صداوسیما، شورای شهر و شهرداری تهران، ستاد بحران استان تهران و سایر نهادها با همکاری و همیاری خود جلوه بهتری به نمایشگاه کتاب داده‌اند.

سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا ۱۴ اردیبهشت ماه در مصلی امام خمینی(ره) برقرار است و امیدواریم افرادی که نتوانستد به نمایشگاه بروند از روزهای باقی مانده استفاده کنند و خرید کتاب را فراموش نکنند.