ادبیات ورزشی گونه‌ای جدید از ادبیات در دنیاست که از دهه ۹۰ میلادی در انگلستان شکل گرفت و اواخر همان دهه در اروپا همه‌گیر شد. این سبک ادبی بسیار راحت‌خوان، جذاب و اخلاقی بوده و با کمک المان‌های واقعی (مثل ورزش و قهرمانان) کشش بسیار بالایی را برای مخاطبان به‌وجود آورده است. برای مثال کتاب «زندگینامه من» نوشته سر الکس فرگوسن، سرمربی شهیر تیم منچستریونایتد انگلیس به‌عنوان پرفروش‌ترین کتاب سال انگلستان شناخته شد و در سال اول بیش از یک میلیون نسخه در اروپا فروش داشت. یا کتاب زلاتان ابراهیموویج به نام «من زلاتان هستم» که به بیش از ۲۲ زبان ترجمه‌شده است. با این وجود ادبیات ورزشی در ایران هنوز هم گونه‌ای نوپا به‌حساب می‌آید و نیاز به تبلیغ و دیده‌شدن بیشتر توسط مخاطبان علاقه‌مند دارد.
انواع کتب ورزشی
آسیب‌شناسی و حرکات اصلاحی، آسیب‌شناسی ورزشی، بهداشت و ورزش، اصول، مبانی، تاریخ و فلسفه، بیومکانیک ورزشی، جامعه‌شناسی ورزشی، روانشناسی ورزشی از انواع کتب ورزشی هستند. اما بی‌شک جذاب‌ترین گرایش در کتاب‌های ورزشی به فوتبال تعلق دارد. ورزشی که طرفداران زیادی دارد و در سال‌های اخیر با ورود پول‌های هنگفت و تبدیلش به صنعت به پدیده‌ای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است. کتاب‌های فوتبالی را می‌توان به چندین دسته تقسیم کرد. دسته‌ای از این کتاب‌ها کاربرد آموزشی دارند. از آموزش قوانین فوتبال به زبان ساده تا آموزش پیچیده‌ترین تاکتیک‌های روز فوتبال. دسته‌ای دیگر کتاب‌هایی هستند که درمورد مربیان و بازیکنان و باشگاه‌های بزرگ تاریخ فوتبال نگاشته شده و دسته‌ای دیگر شامل اتوبیوگرافی‌ها‌ی مربیان و بازیکنان مشهور فوتبال هستند.
کتاب‌های جواد و عادل
جواد خیابانی و عادل فردوسی‌پور از چهره‌هایی هستند که کتاب‌هایی با ترجمه آنها منتشر شده است. خیابانی که انگلیسی صحبت کردنش با مربی بولیوی حاشیه‌ساز شده بود، برای اولین‌بار «سه گانه‌ای از پپ گواردیولا» که سه کتاب «تولد اسطوره»، «محرمانه با پپ» و «تکامل جوزپه گواردیولا» در آن گنجانده شده که روی هم رفته ۹۸۰ صفحه دارد را ترجمه کرد. نکته جالب این کتاب، مقدمه علی فتح‌الله‌زاده، مدیرعامل اسبق باشگاه استقلال تهران بود. «حواستو جمع کن یورگن» درباره یورگن کلوپ، «سقوط امپراتوری فیفا» و«باشگاه میلیاردرها» کتاب‌های دیگری هستند که با ترجمه خیابانی به بازار آمده است. داستان عادل اما متفاوت است. «کتاب جامع فوتبال» از دیوید کلدبت، «فوتبال علیه دشمن» از سایمون کوپر، «هنر شفاف اندیشیدن» و «هنر خوب زندگی‌کردن» از رولف دوبلی کتاب‌هایی هستند که فردوسی‌پور ترجمه کرده است؛ دو کتاب روانشناسی و دو کتاب فوتبالی.
پرفروش‌ها
با توجه به ساختار نادرست و غیرشفاف توزیع و پخش کتاب، نمی‌توان آمار دقیقی از فروش کتاب‌ها به‌دست آورد اما با نگاهی به پرفروش‌های انتشارات و کتاب‌ها براساس مدارک و مستندات موجود، فهرست کتاب‌های پرفروش فوتبالی را در سال‌های اخیر تهیه کردیم که صدرنشینانش در ادامه می‌آیند. بدیهی است که این فهرست می‌تواند محل اشکال باشد.
من زلاتان هستم زندگینامه زلاتان ابراهیموویچ، مهاجم اسبق بارسلونا، آژاکس و یوونتوس که همراه با دیوید لاگرکرنتز، نویسنده مشهور سوئدی نوشته شده است. این کتاب تنها در ۶ هفته بیش از ۵۰۰ هزار نسخه در سوئد فروش داشت و رکورد سریع‌ترین فروش کتاب تاریخ سوئد را ثبت کرد. کتاب در سال ۲۰۱۳ فینالیست جایزه ویلیام هیل شد و تا به امروز به بیش از ۳۰ زبان در دنیا ترجمه شده است.
ترجمه این کتاب در ایران هم مورد توجه علاقه‌مندان این چهره پرحاشیه قرار گرفت. نکته جالب کتاب این است که استقبال داخلی و خارجی از آن بیشتر از سایر فوتبالیست‌ها بوده و همچنان هست و مهمترین دلیل این اتفاق به زندگی شخصی و فوتبالی زلاتان برمی‌گردد. کتاب آندره پیرلو، تقریبا همزمان با کتاب زلاتان منتشر شد اما شاید نجابت و بی‌حاشیه‌بودن زندگی پیرلو، دلیل کمتر فروختن کتاب هافبک ایتالیایی بود. زلاتان در محله فقیرنشین مالمو بزرگ شده و البته در دوران بازی‌اش نیز کم‌حاشیه نداشته است. «من زلاتان هستم» سرگذشت‌نامه زلاتان ابراهیموویچ، بازیکن سوئدی تیم فوتبال منچستریونایتد به قلم خودش و با همکاری دیوید لاگرکرنتز است.
زلاتان در سال ۱۹۸۱ از والدینی اهل بوسنی و کرواسی متولد شده‌است. او تا سال ۲۰۱۶ برای تیم فوتبال پاریسن‌ژرمن در لیگ فوتبال فرانسه موسوم به لوشامپیونه و همچنین تیم ملی فوتبال سوئد بازی کرد. در فوریه ۲۰۰۹ ابراهیموویچ با دریافت حقوقی معادل ۹ میلیون یورو به همراه کاکا، بیشترین حقوق را میان بازیکنان فوتبال جهان دریافت می‌کرد. همچنین در ۲۸ جولای ۲۰۰۹، نام ابراهیموویچ در بین پنج بازیکن برتر فصل ۲۰۰۹–۲۰۰۸ قرار گرفته بود. بعد از جدایی از آث‌میلان و پیوستن به تیم فوتبال پاریسن‌ژرمن پردرآمدترین بازیکن لیگ فوتبال فرانسه شد. او در جولای ۲۰۱۶ به منچستریونایتد پیوست. در بخشی از این کتاب آمده: «در ایتالیا اگر یک مربی بگوید: «بپرید» ستاره‌ها نگاهش می‌کنند و می‌پرسند: منظورت چیه؟ برای چه باید بپریم؟
اینجا همه همان کاری را می‌کنند که به آنها گفته شده، به درد یک چنین جایی نمی‌خوردم، اصلاً.
فکر کردم، فقط از موقعیت لذت ببر. تعصب‌شان را نادیده بگیر. پس شروع کردم به هماهنگ‌شدن و جا انداختن خودم، دیگر زیادی مثبت شده بودم.
مینو رایولا، مدیر برنامه و دوست خوب من، یک بار گفت: «چت شده زلاتان؟ دیگه خودت نیستی.
هیچ‌کسی دیگر مرا نمی‌شناخت، نه هم‌تیمی‌هایم نه هیچ‌کس دیگری. افت کردم. اینجا یک چیز است که باید بدانید، حتی روزهای اولم در مالمو اف‌اف یک فلسفه داشتم: کارها را به روش خودم انجام می‌دهم. برایم اصلا مهم نیست مردم چی فکر می‌کنند. هرگز از بودن در کنار آدم‌های شسته رفته لذت نبرده‌ام. آنهایی را دوست دارم که چراغ قرمز رد می‌کنند، اگر منظورم را متوجه می‌شوید؛ اما حالا حرفم را راحت نمی‌زدم. چیزهایی می‌گفتم که مردم دوست داشتند بگویم. واقعا مزخرف بود.
با آئودی باشگاه سر تمرین می‌رفتم. آنجا می‌ایستادم و سر تکان می‌دادم، درست مثل زمانی که توی مدرسه بودم، که البته هرگز نبودم. حتی دیگر سر هم‌تیمی‌ها هم فریاد نمی‌زدم، آدم خسته‌کننده‌ای شده بودم.»
روزی روزگاری فوتبال حمیدرضا صدر را پیش از مهاجرتش به آنسو با حرف‌زدن‌های پرشورش می‌شناختیم.
دست‌هایش به القای حرف‌هایش کمک می‌کردند. او در حوزه کتاب ورزشی، کارنامه نسبتا قابل توجهی دارد. «روزی روزگاری فوتبال» یکی از آثار تالیفی بسیار خوب در زمینه فوتبال است که صدر تلاش کرده نگاهی جامعه‌شناسانه در این کتاب به فوتبال داشته باشد. فوتبال در این کتاب تمام پهنه‌های جغرافیایی را طی می‌کند؛ از زمین‌های خاکی تهران تا ترکیه، از ایتالیا و اسپانیا تا آلمان و انگلیس، از برزیل و آرژانتین تا مکزیک. صدر در این کتاب از فرهنگی به فرهنگ دیگر می‌رود، فوتبال و مردم، فوتبال و سیاست و فوتبال و زندگی را در نگاهی موشکافانه به هم پیوند می‌زند.
رهبری عملگرا کتاب «رهبری عملگرا–تسخیر قلوب، اذهان و فتح مسابقات»کتابی بسیار جذاب و کاربردی در زمینه کتاب‌های مدیریتی از کارلو آنچلوتی، کریس بردی و مایک فورد است. این کتاب بازتاب افکار و فلسفه‌های کارلو آنچلوتی، فوتبالیست و مربی مطرح جهان در مورد رهبری است. درس‌هایی که در یک فضای فوتبالی آموزش داده می‌شود اما در هر مکان دیگری هم می‌توان از آن استفاده کرد. چراکه رهبران بزرگ، در هر جایی که باشند ویژگی‌های مشترکی دارند.
رهبری این کتاب توسط «الکس فرگوسن»؛ مربی سرشناس فوتبال بریتانیایی و مربی سابق تیم «منچستریونایتد» نوشته شده است. کتاب رهبری دربرگیرنده درس‌ها و تجربه‌هایی است که الکس فرگوسن در طول زندگی و فعالیت حرفه‌ای خود در فوتبال به دست آورده و این درس‌ها را با کمک مایکل مورتیز؛ کارآفرین برجسته سیلیکون به رشته تحریر درآورده است. مقامات دانشگاه هاروارد اعتقاد داشتند تجربیات فرگوسن در فوتبال ورای پیروزی‌های کسب شده از سوی اوست و دستاوردهای مدیریتی گرانبهایی دارد. این کتاب فقط درباره فوتبال نیست؛ درباره مدیریت زندگی و کار است.
ناشران حاضری خور
میان ناشران کتاب‌های ورزشی، ناشرانی هم هستند که صبر می‌کنند تا ترجمه‌های دیگر را با کمی تغییر به نام خودشان چاپ کنند. نمایشگاه کتابی که گذشت، شاهد حضور نسخه‌های متعدد از زندگینامه رونالدو، مسی، نیمار و صلاح بودیم. نسخه‌هایی که تغییر محتوایی چندانی با هم نداشتند و نهایتا در کیفیت چاپ و جلدهای‌شان متفاوت بودند. یعنی کار به‌جایی رسیده است که نه‌تنها قائل به حق کپی‌رایت نیستند بلکه حق همکار داخلی خود را نیز پایمال می‌کنند و مرجعی هم برای رسیدگی به این موارد ظاهرا وجود موثر ندارد.
سرقت یا اشتباه؟
معروف‌ترین داستان یک کتاب به «فوتبال علیه دشمن» برمی‌گردد. این اثر که یکی از معروف‌ترین کتاب‌های تحقیقی در زمینه جامعه‌شناسی فوتبال است در سال ۸۹ با ترجمه عادل فردوسی‌پور توسط نشرچشمه منتشر شد، اما انتشار بدون اجازه این اثر، اعتراض سایمون کوپر را به همراه داشت.
او در مصاحبه‌ای گفت: «در سال ۲۰۱۱، حسن کیائیان (مدیر نشر چشمه) و عادل (فردوسی‌پور) به من ایمیل زدند و از اینکه من به انتشار بدون اجازه کتاب اعتراض کرده بودم، ناراحت بودند. آنها گفتند که می‌خواهند جبران کنند، اما نشر چشمه هرگز پولی به من نداد.»
در پی انتشار این اخبار بهرنگ کیائیان، مدیر نشر چشمه با تاکید بر اینکه متهم‌کردن فردوسی‌پور به سرقت ادبی نادرست است، بیان کرد: «ما سعی می‌کنیم با سایمون کوپر نویسنده اصلی کتاب تماس بگیریم و اگر با او توافق کنیم حتما حق کپی‌رایت کتابش را پرداخت می‌کنیم ولی مقیاس برخورد کتاب در خارج از کشور با ایران متفاوت است.»
این فهرست عجیب
فهرستی از کتاب‌های فوتبالی داخلی وجود دارد که نام‌شان در زمان خاصی مطرح شد و دیگر مورد توجه قرار نگرفت.
قایقران: ستاره سرزمین من زندگینامه مرحوم سیروس قایقران، نوشته علی سمیعی در سال ۱۳۸۶ منتشر شد. این کتاب، شامل زندگینامه سیروس قایقران، فوتبالیست و کاپیتان پیشین تیمملی ایران است که ضمن آن، به دوران رشد، افتخارات ورزشی، خصایل انسانی و چگونگی مرگ وی اشاره شده و تصاویری چند از او و یاران و نزدیکانش، به‌همراه بریده‌هایی از جراید، به چاپ رسیده است.
ن‍اگفته‌های تیمملی فوتبال ایران به روای‍ت محمد مایلیکهن سرمربی اسبق تیمملی فوتبال از جام ملتهای آسیا تا جام ج‍ه‍ان‍ی ۱۹۹۸ فرانسه این کتاب را توسط نشر علم و حرکت و در سال ۱۳۸۹ منتشر کرد. مایلیکهن، سرمربی اسبق تیمملی فوتبال ایران در این کتاب، خاطرات خود را در سال‌هایی که در کسوت سرمربیگری تیمملی مشغول فعالیت بوده، شرح می‌دهد. این خاطرات از پنج فصل«انتخاب من»، «آغاز تمرینات»، «جام ملتهای آسیا، مرحله مقدماتی»، «جام‌ملت‌های آسیا، مرحله نهایی» و «سرانجام ایران مرز پر گهر» تشکیل شده است.
مایلیکهن درباره این کتاب می‌گوید: «خیلی سال از انتشار کتاب گذشته است، اما من به یاد دارم در آن کتاب هر آنچه بر خودم و تیمملی گذشت، نوشتم. از زمانی‌که ابلاغ سرمربیگری تیمملی به دستم رسید تا حضور و بازیهای تیمملی در جام‌ملت‌های ۱۹۹۶ را نوشتم تا همه بدانند چه به روزمان آمد.»
کتاب «الگوی من علی دایی» نوشته حسن رحیم‌نژاد هم توسط نشر صدای قائم در سال ۱۳۸۹ منتشر شد و دیده هم نشد. کتابی که بیشتر مدح و شعار در ستایش از دایی بود.
کتاب‌های فوتبالی در ایران و جهان مخاطبان شبیه به‌هم دارد. آنهایی که می‌خواهند از زوایایی پنهان چهره محبوب یا منفورشان اطلاعات بیشتری داشته باشند یا از پشت‌پرده بازیهای مهم سردربیاورند. اما همه ناشران فوتبالی و ورزشی شبیه به هم نیستند. مافیای اینجا دست‌کمی از مافیای فوتبال ندارد.
سیدمهدی موسوی‌تبار
- 16
- 4
