صنایع دستی ترکمنستان بازتابی از تاریخ تمدن این ملت استصنایع دستی ترکمنستان
به آن گروه از صنایعی که مهارت، ذوق و بینش انسان در آن نقش اساسی دارد و در مجموع، تمام یا بخش اعظم مراحل ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته و در چارچوب فرهنگ و بینش هر منطقه و با دیدگاه های قومی ساخته و پرداخته می شود صنایع دستی گفته می شود. در واقع صنایع دستی بازتابی از تاریخ تمدن هر ملت است و میتواند موجب انتشار مؤثر فرهنگ و رسوم مناطق مختلف باشد. در ترکمن صحرا، صنایع دستی رونق خاصی دارد. از جمله ی این فعالیت ها میتوان به فرش بافی، سوزن دوزی، تهیه نمد، جوال، قارچین، کیف های دستی و ... اشاره نمود هرچند از منظر اقتصادی و نقش زنان در فعالیت های اقتصادی اهمیت بسیاری دارد. در ادامه تعدادی از صنایع دستی ترکمنستان معرفی شده اند که به شرح زیر می باشند:
> قالی بافی ترکمن:
قالیبافی، عمده ترین صنایع دستی ترکمنستان میباشد که صرفاً در بین زنان ترکمن مرسوم است. از دوران قدیم زنان و دختران ترکمن به قالیبافی اشتغال داشته و از نسلی به نسل دیگر این هنر را انتقال داده اند و قالی بافی نیز یکی از عمده ترین راه‌های معیشت در بین ترکمنان بوده است. برترین انواع قالی های ترکمنی در ایران نیز به دست بانوان ایل تکه( نام قبیله و طایفه) بافته می شود که در چهارده فرسنگی شمال غربی گنبدکاووس مرکز اصلی این طایفه می باشد. در بافت قالی های نفیس، ایل آتابای و ایل جعفر بای نیز مشهورند. به طور کلی قالی و قالیچه های ترکمنی، گره ترکی باف دارند که بطور عمده بر روی دستگاههای افقی بافته می شود ولی به خاطر بهداشتی نبودن دارهای افقی، در حال حاضر سعی شده تا از دارهای عمودی استفاده شود.
مهمترین صنایع دستی ترکمنستان قالی بافی استگرچه رنگهای لاکی و عنابی در رنگ آمیزی قالی ها و صنایع دستی ترکمنستان بیشتر به چشم می خورد، ولی از رنگهای دیگری نظیر سفید، سیاه، سورمه ای، شتری و دیگر رنگ ها هم که تزیین بافته ها را بیشتر می کند، استفاده می شود. برای رنگرزی بافته ها در گذشته از گیاهان طبیعی استفاده می شد و همانند سایر مناطق ایران از پوست انار، روناس، نیل، زردچوبه، انواع گیاهان صحرایی و از چوب بویا یا بویه و بخصوص از قرمز دانه که نام حشره ای است، استفاده می شد ولی در حاضر بعضاً رنگهای بی ثبات شیمیایی، جای آن ها را پرکرده اند. منشا نقش قالی های ترکمن، مظاهر طبیعت و محیط زندگی آن ها بوده است، طرح قالی های ترکمنی بیشتر شکسته و هندسی است و از ویژگی های آن می توان به قرینه سازی نقوش اشاره کرد. تعدادی از نقوش قالی تركمن بیش از صد نوع دارد كه مهمترین آن ها شامل ماری گول، در ناق گول، قافسه گول، تكه گول، انسی، قزل ایاق، توینگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول و آق نقش میباشد. نشانی قدمت و باروری، نقش شاخ قوچ است، در قالی ترکمن نیز نقش عقرب بعنوان دفع شر و نقوش پرندگانی چون قو و حیواناتی نظیر اسب معروف هستند.
> زیورآلات ترکمن:
از دیگر صنایع دستی ترکمنستان میتوان به زیورآلات سنتی اشاره نمود که در مقایسه با سایر نژادها، بسیار شاخص و منحصر به فرد است که کاربرد آن برای زینت بخشی به لباس و موی زنان است. با استفاده از فلزاتی نظیر طلا( در زمان های قدیم)، نقره، برنج، ورشو و نیز سنگ های قیمتی، این زیورآلات به زیباترین صورت ساخته می شود. ساخت زیورآلات سنتی در گذشته با نقره بسیار رایج بود، ولی به علت قیمت بالای آن امروزه از فلزاتی نظیر برنج و ورشو استفاده می شود. زنان ترکمن از کودکی با انواع زیورهای طلا، نقره و سنگهای تزئینی آشنا شده و خود را با آن می آرایند. خیلی از آنها با زیورآلات ساخت دست لباس ها و وسایل خود را تزئین می کنند تا جلوه ای دیدنی داشته باشد.
از دیگر صنایع دستی ترکمنستان، زیورآلات سنتی استدر نزد ترکمن ها استفاده از زیور نه تنها جنبه خود آرایی و تزیینی داشته و دارد، بلکه از جنبه اقتصادی و فرهنگی نیز اهمیت فراوانی دارد. زیور آلات ترکمن ها از نظر فرهنگی، به واسطه آویزهای مختلف در هنگام حرکت، ایجاد سروصدا می کرده، که نشان می دهد قسمتی از فرهنگ آن ها است. طلسم ها و طومارها که حامل ادعیه می باشند و قاب های قرآن که به گردن می آویزند، نزد ترکمن ها جنبه های اعتقادی استفاده از زیور آلات را روشن می سازند. زنان ترکمن برای تزئین موهای خودنیز زیورهای خاصی دارند همینطور به کلاه و سر خود زیورهایی را می آویزند. مردان ترکمن هم از زیورآلات خاص خودشان نظیر انگشترهای نقره و طلا، کمربندهای نقره ای، خنجر و شلاق اسب استفاده می کنند. شایان ذکر است که با استفاده از این صنایع دستی ترکمنستان اسباب بازی کودکان و لباس آنان نیز با زیورآلات تزئین می شوند.
> پوشاک ترکمن ها:
احتمالا نتوان پوشاک ترکمن ها را در مقایسه با پوشاک ادوار تاریخی ایران، با تمام جزییات به دوره خاصی ارتباط داد. عناصر ترکیبی دوره های تاریخی متفاوت سبب شده که لباس قومیت های مختلف ایرانی به چشم بیاید. در نظر داشته باشید آنچه که در یک دوره تاریخی موجود بوده است و یا آنچه که در بعضی از دوره ها وارد ایران شده است، همواره در پی تغییر یک دوره به لحاظ سیاسی، با تفکری خاص تغییر داده شده و یا شکلی ترکیبی پیدا نموده است ، بنابراین برای کشف ارتباط بین آنها ، انجام مطالعات مستمر تاریخی، اجتماعی، سیاسی و .... الزامی بنظر میرسد که پوشاک ترکمن ها نیز از چنین قاعده ای مستثنی نیست، در آن نشانه های پوشاک دوره های مختلف نظیر پوشاک عربی (مربوط به زمان ورود اسلام) و تغییرات آن در ایران، به چشم می خورد. در ظاهر بوروک ترکمنی، شبیه عرقچین های دوره تیموری و یا کلاه بانوان دربار تیموری و تزئینات آن، شبیه به آل دانقی بانوان ترکمن بهمراه زیورآلات فلزی خاص آن می باشد. پس باید در بین ادوار مختلف ایران اجزا پوشاک ترکمنی که از صنایع دستی ترکمنستان به شمار میرود، بیرون کشیده شود.
در بین ادوار مختلف ایران اجزا پوشاک ترکمنی از صنایع دستی ترکمنستان به شمار میرود> نمد مالی:
ساده ترین نوع فرش، نمد نام دارد که تولید آن آسان بوده و به دستگاه خاصی برای تولیدش نیاز نیست و بیشتر به وسیله ی دستان توانای نمدمال تهیه می شود و باتوجه به زیبایی نقوشی که دارد هم اکنون در جامعه ترکمنی جزء محبوب ترین صنایع دستی ترکمنستان است. هر چند که فرش دستباف و فرشهای ماشینی سبب شده تا نمد در میان مردم کاربرد کمتری داشته باشد ولی هم اکنون در جامع ترکمنستان این هنر بعنوان میراث زیبای صنایع دستی گذشته های قوم ترکمن، از احترام و جایگاهی مهمی برخوردار بوده علاوه بر این نمد، زینت نمایشگاههای صنایع دستی، موزهها، نگارخانه ها و نیز فروشگاه های عمومی تبدیل شده است، در هر خانه ترکمن از نمد به عنوان جانمازی نیز به صورت گسترده استفاده می شود. کاربرد این محصول برای عواملی مانند پوشاندن کف اتاق، سالن، پوشش آلاچیق، پوشش اسب، رویه زین و … می باشد.
نمد یکی از محصولات صنایع دستی ترکمنستان با قدمت ۱۰۰۰ سال است> سوزن دوزی:
از دیگر صنایع دستی ترکمنستان، سوزن دوزی است که تماماً توسط زنان و دختران هنرمند انجام می شود. آنان برروی عرقچین کودکان و مچ شلوار، دور یقه و سر دست پیراهن زنانه را با نخ های رنگین، با دقت و ظرافت، سوزندوزی کرده و نقش های زیبایی می آفرینند. از سایر تولیدات صنایع دستی استان گلستان می توان به سفال و سرامیک سازی، هنرهای مرتبط با چوب نظیرمنبت، معرق و ساز سازی، طراحی فرش و محصولات بافتنی اشاره کرد.
سوزن دوزی از جمله صنایع دستی ترکمنستان می باشد> پارچه های دستبافت ترکمن:
بافت پارچه از دیگر هنر های بومیان و صنایع دستی ترکمنستان به شمار میرود. به این پارچه ها ، Keteni میگویند، از قرن ها پیش هنر بافت این پارچه های بادوام، در بین ترکمن ها بوده و از نسلی به نسل بعد انتقال یافته است. علت شهرت پارچه های بافته شده، کیفیت و مقاومت بالای آن می باشد و در منطقه طرفداران زیادی نیز پیدا کرده اند. برای دوخت لباس‌های عروس از این پارچه ها استفاده می شود و برای سایر موارد کمتر استفاده شود چراکه قیمت آن نسبتا بالا می باشند.
بافت پارچه از دیگر هنر های بومیان و صنایع دستی ترکمنستان به شمار میرود> ابریشم بافی:
ابریشم بافی در استان گلستان در دوران صفویه رایج شد. از گذشته های دور مردم این منطقه نخ ابریشم را با تولید پیله های کرم ابریشم، تولید می کردند و در بافت انواع فرش، حوله، قالیچه و ..... از آن استفاده می کردند. نمونه بارز این صنایع دستی ترکمنستان اکنون در روسری های ترکمنی ابریشمی بکار رفته است. پارچه های ابریشمی در استان گلستان با دستگاه بافت دستی، بافته می شوند. این پارچه ها رنگ های متنوعی دارند و در طرح های حاشیه دار، ساده، چهار خونه و راه راه عمودی تولید می شوند. گردشگران میتوانند محصولات متنوع ابریشمی نظیر لباس‌های محلی، روسری، دستمال، حوله و سفره را در طی سفر خریداری نمایند.
ابریشم بافی که در دوران صفویه رایج شد، از صنایع دستی ترکمنستان می باشد> گلیم بافی:
گلیم یا پلاس و در گویش ترکمنی اوی دیمه که یک فرشینه ای حدوداً متشابه به قالی است، از دیگر صنایع دستی ترکمنستان میباشد که به صورت خانگی و محدود در روستاهای استان گلستان بافته می شود. تشابه نسبی میان قالی و گلیم از بافت ابزار و مواد اولیه مصرفی در فرایند تولید وجود دارد. مواد مصرفی در صنعت قالی بافی پشم، ابریشم، پنبه و یا الیاف مصنوعی میباشد و مواد اولیه مصرفی در گلیم و پلاس نیز اینگونه می باشد. در صنعت گلیم بافی وسایل لازم نظیر دار، قیچی، سوزن و میله میباشد که در روستاهای ترکمن نشین بیشتر دارهای افقی و خوابیده بر روی زمین دارد؛ دارهایی که حدوداً تمامی سطح اتاق ترکمن را اشغال کرده و آن اتاق را تنها به کارگاه گلیم بافی تبدیل نموده است.
گلیم بافی از صنایع دستی ترکمنستان است که به صورت خانگی در روستاهای گلستان بافته می شودگردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 17
- 2
