صنایع دستی کرمان شامل مس، پته دوزی، قالی بافی، مشبک چوب و عریض بافی هستندصنایع دستی کرمان
شهر کرمان که مساحت آن ۱۸۵ کیلومتر مربع است در مرکز استان کرمان قراردارد. قدمت کرمان مربوط به دوران هخامنشیان است، به همین منظوریکی از تاریخی ترین شهرهای کشور به شمار میرود ولی تنها آثار باستانی این استان نیستند که خودنمایی می کنند، بلکه یکی از جاذبه های گردشگری آن، سوغات و صنایع دستی کرمان می باشد. صنایع دستی كرمان که شامل دو صنعت خانوادگی و كارگاهی است آوازه جهانی دارد. از صنایع دستی خانوادگی می توان به شال و پته و ترمه اشاره نمود که به جز پته دوزی بقیه ی آن ها از رونق افتاده اند. صنایع دستی كارگاهی نظیر قالیبافی، جاجیم، گلیم و خورجین بافی م باشد.
- قالی بافی کرمان:
قالی کرمان بحدی معروف است که حتی به علت کیفیت بسیار بالای آن در ضرب المثل های ایرانی بکا رفته است. احتمالا این جمله به گوشتان آشنا باشد که ” مثل قالی کرمون می مونه”! یکی از پر طرفدارترین سوغات و صنایع دستی کرمان، قالی های دستباف هنرمندان این شهر می باشد. از صنایع دستی مشهور کرمان می توان به قالی دست بافت این شهر اشاره کرد. در این استان قالی بافی از دوران صفویان رواج دارد و قدمت قالی بافی در این شهر موجب شده تا در زمینه فرش و قالی دست بافت مشهور شود. خیلی از قالی های موجود در کاخ های جهان توسط هنرمندان کرمانی بافته شده است.
یکی از پر طرفدارترین صنایع دستی کرمان، قالی های دستباف هنرمندان این شهر می باشدقالی کرمان به علت طرح و رنگ و بافته شدن در اندازه های مختلف، به شهرت رسیده است. هنرمندان ماهر کرمانی به صورت سفارشی فرش هایی در اندازه های ۱۰۰ متر بافته اند. بخشی از پشمی که به منظوربافت قالی های کرمان استفاده میشود از خراسان و بخشی دیگر از کرمانشاه تأمین میشود. همچنين پشم های مرغوبی در رفسنجان، ماهان، راور و چند شهر ديگر در استان کرمان تولید می شود. از طرح های رایج در این صنایع دستی کرمان میتوان از خشتی، سرام، نقش گل محمدی، قاب قرآنی، قابی، ستونی، ترنجی، شاه عباسی، افشان، برگ فرنگی، شکارگاه و درختی یاد کرد. قالی های کرمان نقش عمده ای در صادرات دارد.
- آجیده دوزی:
آجیده دوزی به نامهای دیگری همچون پنبه دوزی یا لایه دوزی معروف است. از زمان هخامنشیان تا به حال، آجیده دوزی رواج یافته است و این صنایع دستی کرمان در حجاری های باقی مانده از دوران اشکانیان و ساسانیان نیز دیده میشود. با آجیده دوزی می توان محصولاتی تهیه کرد که از آن ها می توان به کلاه، بقچه، سجاده، روانداز، روتختی، شنل و روکرسی اشاره کرد. برای هنر آجیده دوزی از پارچه های نخی، پنبه ای، مخمل، ابریشم، ساتن، تافته، کتان و اطلسی استفاده می شود و روی این پارچه ها اشکالی مثل گل، مرغ و طراحی های اسلیمی و هندسی می دوزند.
آجیده دوزی یکی از صنایع دستی کرمان است که در حجاری های دوران اشکانیان و ساسانیان دیده شده- ظروف مسی:
کرمان از ۵۰۰۰ سال قبل تاکنون به علت همجواری با معادن مس از مهمترین مراکز ساخت ظروف مسی و تزئینات روی آن می باشد. صنعتگر در هنرقلم زنی به روش سطح کاری که مخصوص منطقه کرمان است مانع از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی میشود و فقط با قلم هایی براساس طرح موردنظر برروی این صنایع دستی کرمان خط می اندازد یا با قلم هایی که دارای بافت های گوناگون است بافتهایی بر سطح فلز ایجاد می کند. قدمت صنعت مسگری کرمان، چند هزار ساله است به طوریکه در ۱۷ کیلومتری جنوب شرق بردسیر کرمان، حفاری های انجام شده در« تل ابلیس» نشانگر اینست که مردمان این ناحیه حدود ۶۰۰۰ سال پیش توانسته اند مس را در کوره های ابتدایی ذوب کنند و ابزار و ظروف مسی بسازند.
ظروف مسی از صنایع دستی کرمان است که از دوران اسلامی تا حکومت صفویه رواج داشتهطبق بررسی های باستان شناسان در منطقه شهداد، آثار کهنی را یافتند که سطح زمین آن ها از سر گدازه کوره ذوب فلزات مس پوشیده شده است. رواج این صنایع دستی کرمان از دوران اسلامی تا اواخر حکومت صفویه به صورت مستمر و پیوسته بوده است تا اینکه ورود کالاهای اروپایی به بازار ایران در اواخر حکومت صفویه، موجب شد که صنایع فلزی در کرمان از رونق بیفتد تا این که این صنعت در زمان هجوم خان قاجار، ضربه نهایی را متحمل شد؛ صنعت فلزکاری و مسگری کرمان پس از این ضربه نتوانست رواج پیدا کند.
- کاشی و سرامیک:
کاشی و سرامیک رفسنجان یکی از عجيب ترين صنایع دستی کرمان به شمار می رود. یکی از دلایل رونق کارخانه های کاشی و سرامیک، خاک مرغوب رفسنجان می باشد. کلمه ی سرامیک برگرفته از کراموس به معنای سفالینه میباشد که خطه هایی که در گذشته خاک مرغوب داشتند کاشی و سفالینه های دست ساز را درست می کردند. کاشی متشکل از دو قسمت استخوان بندی و لعاب رو میباشد که لعاب رویی در زمان قبل نبوده است و تصویر و نقوشی را روی خشت زیرین حکاکی می کردند. هنرهایی مانند کاشی کاری و … پس از روی کار آمدن لعاب و پیدایش نقوش بر روی سرامیک و کاشی پدیدآمد.
کاشی و سرامیک رفسنجان یکی از عجيب ترين صنایع دستی کرمان به شمار می رودکاشی کاری های سنتی و دست ساز یکی دیگر از پر طرفدارترین صنایع دستی کرمان می باشد. بعلاوه امروزه کاشی های سفارشی بشکلی تولید می شود که با نرم‌افزار ، طرح های خاص مثل مساجد، بناها، اشخاص معروف و … بر روی لعاب سرامیک حک می شود و افراد میتوانند در قطعات مختلف کاشی موردنظر خود را سفارش دهند.
- گلیم بافی:
از دیگر صنایع دستی کرمان می توان از گلیم بافی یاد کرد که بیشتر در میان عشایر و روستاییان این استان رواج داشته و در فصول خاصی به صورت حرفه ای انجام می شود. بخش عمده ای از گلیمهای تولیدی زنان عشایر بیشتر برای خودشان جنبه ی استفاده دارد و در زندگی روزمره آنان به شکلهای متنوعی مانند گلیم و گلیمچه، جوال، خوابگاه و خورجین و غیره استفاده میشود .انواع مختلف گلیمهای ایرانی نظیر گلیمچه، مسند، پلاس، شیركی پیچ و ... می باشد. یک نوع گلیم كه عشایر كرمان آن را می بافند و ظاهر آن از دور، شبیه به قالی است شیركی پیچ می باشد. در بازارچه های محلی، سایر تولیدات گلیم عشایر به فروش میرسد و برای خانواده های عشایر به لحاظ اقتصادی درآمدی را ایجاد خواهد کرد.
از دیگر صنایع دستی کرمان می توان از گلیم بافی یاد کرد که در میان عشایر و روستاییان رواج داشتهگلیم شیریکی پیچ در سطح کشور یکی از سوماک های مشهور بوده است. زمان بر بودن بافت این گلیم از ویژگی های خاص آن به شمار می رود. در گلیم شیریکی پیچ بر خلاف دیگر گلیم ها كه در آن ها پود باعث شكل گیری محصول می شود، پود نقشی در بافت این گلیم ندارد و فقط موجب اتصال تارها به یكدیگر میشود و باعث استحكام درگیری نخ خامه با تارها می شود. به این صنایع دستی کرمان در اصطلاح بومی، سوزنی نیز گفته میشود و در مناطقی نظیر کرمان، سیرجان و بافق، بافته می شود.
- پته دوزی کرمان:
معروفترین صنایع دستی کرمان، پته دوزی نام دارد و درواقع نوعی سوزن دوزی میباشد که زنان و دختران کرمانی، این هنر را خلق میکنند. نخ های کرکی ابریشمی، الوان یا پشمی در این هنر بر روی پارچه ها دوخته می شود. نام پارچه زیری پته، که به رنگ های سبز، قرمز، سفید، زرد، سرمه ای، نارنجی، مشکی، عنابی و قهوه ای در بازار موجود است ، عریض می باشد. رنگ سفید و قرمز به عنوان رایج ترین رنگ عریض مورد استفاده در پته است. وجود روپوش مقبره ی نعمت الله ولی نشان دهنده ی قدمت این هنر است که مربوط به سال ۱۲۸۵ است. ۱۶ زن هنرمند به دوخت این پته ی بزرگ حدود یک قرن پیش مشغول بوده اند.
معروفترین صنایع دستی کرمان، پته دوزی نام دارد و درواقع نوعی سوزن دوزی میباشدطراحان هنرمند قبل از دوخت بر روی پارچه ها ، طرح هایی بر روی پارچه ایجاد میکنند. مواد اولیه موردنیاز برای این صنایع دستی کرمان شامل سوزن، قیچی، انگشتانه، پارچه و نخ می باشد. مشهورترین نقش پته، طرح پته ای یا درخت زندگی است که به نام هایی مانند پته میری، پته جقه ای، پته بادامی، پته ترمه ای و غیره شناخته میشود. همچنین طرح هایی چون لچک ترنجی و نقش حیوانات، مخصوصا پرندگان کاربرد دارد. انواع پته دوزی برای خرید به صورت جانماز، زیر لیوانی، سجاده، رومیزی و … دردسترس هستند. پته دوزی مختص به عنوان سوغات اختصاصی این شهر می باشد. روپوش مقبره شاه نعمت الله ولی یکی از زیباترین نمونه های پته دوزی محسوب میشود. در سرتاسر جهان، خیلی از کلکسیونرها اثار دست باف و صنایع دستی ایران را جمع آوری می کنند تا زیبایی را به منزلشان بیاورند.
- شال بافی:
قبل از مشهورشدن کرمان به هنر قالی بافی، شال بافی در میان مردم این استان بسیار رواج داشته است. چه بسا طرح های قدیم فرش کرمان از طرح های رایج شال بافی الگو گرفته است. رواج این صنایع دستی کرمان در میان مردمش آنقدر بود که اکثر آن ها از برای تامین معیشت خود از همین راه کسب درآمد می کردند. از دلایل مرغوبیت شال کرمان در گذشته می توان به مرغوبیت کرک بز در آب و هوای خشک این استان و وجود کارگر ارزان به علت عدم وجود فعالیت های زراعتی و صنعتی اشاره کرد. در دوران قاجاریه، این صنعت به اوج خود رسید و حتی مقامات دولتی نیز آنرا ترویج می نمودند. معمولاً طول شال، سه متر و عرض آن یک چهارم است و با توجه به نقوش و رنگ های مختلفی که دارد میتوان در یکی از دسته های لاکی، لاجوردی، بوته ای، شاخ گوزنی، احرامی، ترمه و زنگاری از آن استفاده کرد.
شال بافی از صنایع دستی کرمان است که مردم برای امرار معاش می بافتند- ترمه:
یک پارچه ی گران بها از الیاف بسیار لطیف، ترمه نام دارد که در نقاط مختلف ایران با طرح های بسیار متنوعی بافته می شود. در ترمه نقوش منحنی مثل بته جقه و گل های شاه عباسی در رنگ های مختلف بکار برده می شود. خاستگاه بافت ترمه ی ایران براساس منابع تاریخی در کرمان می باشد. این صنایع دستی کرمان پس از این که به یزد وارد شد توسط هنرمندان یزدی رواج پیدا کرد. در ابتدا زرتشتیان از ترمه استفاده می کردند ولی با گذشت زمان در بین عموم مردم رواج یافت.
از صنایع دستی کرمان می توان به ترمه اشاره کرد که توسط هنرمندان یزدی رواج پیدا کرد- گبر دوزی:
طبق شواهد تاریخی هنر گبر دوزی از زمان ساسانیان رونق یافته است و نخستین بار توسط زرتشتیان عرضه شد. نقوشی مانند طاووس، درخت و… را در این صنایع دستی کرمان با نخ ابریشمی روی پارچه هایی که ریز بافت باشند، می دوزند. استفاده از رنگ های متنوع در نخ های بکار رفته باعث شده تا آثار هنری بی نظیری بوجود آید که از تماشای آن لذت ببرید. از این هنر در زمان گذشته برای تزئین لباس عروس استفاده می کردند ولی اینک کاربردهای بسیار بیشتری دارد و برای ساخت بعضی از تزئینات منزل مثل رومیزی مورد استفاده قرار می گیرد.
طبق شواهد تاریخی هنر گبر دوزی از زمان ساسانیان رونق یافته و از صنایع دستی کرمان بشمار میرود- قالیچه های افشاری:
مردم منطقه ی سیرجان، قالیچه های افشاری می بافند که نام آن نشات گرفته از بافندگانش میباشد به علت این که ایل افشار که به کرمان کوچ کرده اند ، تار و پود آنرا در هم می آمیزند. طرح ها و رنگ های گوناگون هر ایلی نسبت به ایل دیگر تفاوت دارد، در بافت این نوع قالیچه، استفاده از گره فارسی کاملاً مشهود است. نقوش این صنایع دستی کرمان دارای شکستگی خاصی نظیر نفش مرغی هستند و یا به نگاره های کوچک همچون نقش ترنجی مزین شده اند. در کارهای ایلات افشار، اصالت قالیچه های کرمان دیده میشود و درهم آمیختگی هنر مردم آذربایجان و کرمان در نقشه و طرز بافت آن ها به خوبی حس می شود.
نقوش قالیچه های افشاری صنایع دستی کرمان دارای شکستگی خاصی نظیر نقش مرغی هستند- قلم زنی:
در هنر قلم زنی که از صنایع دستی کرمان محسوب میشود ، روی سطح فلز با استفاده از نوک ظریف قلم فولاد و ضربات چکش های سبک، نقش و نگار های چشمنواز می اندازند. منشأ قلم زنی در کرمان می باشد. این هنر ابتدا دور ظرف گرد مانند بشقاب و کاسه به صورت خطوط ساده و یا خطوط موجدار انجام می شد ولی بعد از اینکه از کرمان به اصفهان وارد شد، رونق یافت و امروزه در آن نقش و نگارهای بسیاری دیده می شود. یکی از اساتید مشهور قلم زنی در کرمان، حاج آقا محمود حکاک میباشد که برادر و شاگردش به نامهای مهدی حکاک، میرزا حسن شفیعی و صفاریان در این هنر نیز فعالیت داشته اند.
در هنر قلم زنی که از صنایع دستی کرمان محسوب میشود، روی سطح فلز، نقش و نگار می اندازندگردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 15
- 5
