مواد تشکیل‌دهنده صنایع دستی تبریز از شیشه، چوب، مس، نقره و سایر مواد طبیعی استصنایع دستی تبریز
صنایع دستی، به وسایل تزئینی و کاربردی گفته میشود که ساخته ی دست و ابزار ساده می باشد. در صورت سنتی بودن روش تولید کالایی، آن کالا از صنایع دستی به شمار میرود ولی صنایع دستی تبریز از این امر مستثنا نیست و صنایع دستی استان آذربایجان شرقی ، بسیار ارزشمند و زیباست که روش ساخت این نوع محصولات بدون دخالت ماشین و با استفاده از دست می باشد. به همین دلیل ساخت صنایع دستی نیازمند تلاش و زحمت زیادیست و همینطور به مهارت خاصی نیاز دارد. صنایع دستی هر منطقه ای درواقع در فرهنگ و پتانسیل های طبیعی آن منطقه ریشه دارد؛ به طور مثال تولید پشم و نخ در یک منطقه بسیار زیاد است، بنابراین تولید فرش و گلیم رونق دارد و یا معدن مس در جاییست که، ظروف مسی در آن مکان به وفور تولید می شود. معمولاً صنایع دستی کاربردی هستند و درصورت داشتن جنبه تزئینی و دکوری، در دسته کارهای دستی محسوب میشوند.
* سفالگری( خاك سفید) از صنایع دستی تبریز:
سفالگری با خاك سفید بومی منطقه پیوند تنگاتنگی با پیشینه سفالگری در زنوز دارد. بدین دلیل كه استاد عباس و مرحوم استاد احمد قابچی حدود شصت سال قبل از زنوز به تبریز آمده و این روش تولید را در محله درب سرخاب تبریز با تاسیس كارگاه سفالگری آغاز کردند و تا به امروز پی گرفتند. كلیه مراحل ساخت سفال در این شیوه كاملاً سنتی انجام میشود و عمدتا به شکل ظروف كاربردی نظیر بشقاب، فنجان، كاسه نعلبكی، قوری، پارچ آب، قندان و .... میشود.
سفالگري با خاك سفيد از صنایع دستی تبریز بشمار میرودبا استفاده از دو نوع لعاب ترانسپارانت فیروزه ای و ترانسپارانت بی رنگ این نوع سفال را می پوشانند كه آوازه این نوع سفالها با لعاب فیروزه ای در مرزهای كشورمان، مشهورتر است. همچنین هنرمندان این استان بر روی سفال خاك سفید، از تزئیناتی مانند تكنیكهای نقاشی، كنده كاری، برجسته كاری و مشبك كاری استفاده می کنند و زیبایی این آثار را چند برابر می کنند و در نتیجه صادر کننده به كشورهای اروپایی هستند.
* قلمزنی روی مس از صنایع دستی تبریز:
وقتی که روی اشیای فلزی به خصوص مس، طلا، نقره و برنج را تزئین کنید و نقوش آنرا کنده کاری کنید به آن قلمزنی می گویند. به بیانی دیگر در هنر قلمزنی، خطوط و نقوشی را با استفاده از قلم بر روی اجسام فلزی با ضربه چکش ایجاد می کنند. یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران که در گروه فلزکاری و در دسته بندی هنرهای صناعی قرار گرفته، قلمزنی نام دارد. در این هنر از قلم های مختلفی به نام های قلم نیم برو قلم سایه استفاده میشود. امروزه به منظور سروصدای کم تر در حین قلمزنی و همچنین عدم سوراخ شدن ظرف در حین کار، ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی طلا یا نقره را از محلول قیر و گچ پر می کنند.
یکی از صنایع دستی تبریز،قلمزنی است که از کندن نقوش روی اشیای فلزی بوجود می آیدابتدا روی ظرف، نقش موردنظر را رسم می کنند و متناسب با نوع کار، قلمش را انتخاب می کنند. سپس بر انتهای قلم با استفاده از چکش، ضربه هایی با شدت کم و زیاد می کوبند. باتوجه به عمق نقشی که باید روی مس ایجاد شود، شدت ضربه ها تعیین میشود. پس از اتمام ایجاد نقش، قیر را از مس جدا کرده و گرده زغال را روی شیارها می ریزند. سپس جلای سیاه روی ظرف را با استفاده از روغن می پوشانند. نقش های قلمزده شده بر اثر این کار، به شکل خط وط تیره و مشخص نمایان می شود. در ورودی سازمان مالکیت های معنوی WIPO در سوئیس، نمونه ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک بادیاب( بادیه، جام بزرگ پایه دار) مسی بود به نمایش گذاشته شده است.
* صنعت چرم تبریز:
از مشهورترین برندهای صنعت چرم در ایران و خاورمیانه می توان به چرم تبریز اشاره کرد که طرفداران بسیاری از گذشته تابحال جذب شده است. هر فردی بعد از پوشیدن کفش دست دوز تبریز، به تفاوت های ظریف آن در مقایسه با نمونه های چرمی دیگر پی میبرد. طرفداران چرم طبیعی تبریز، راحتی و دوام آن را با گذر زمان متوجه میشوند. مشتریان چرم تبریز، برای این صنعت، جایگاه ویژه ای قائل هستند و با اینکه در بازار، کفش های کارخانه ای با قیمت کمتری وجود دارد ، با شنیدن صدای چکش سازندگان کفش دست دوز تبریزی، به بازار تبریز می روند.
از صنایع دستی تبریز، چرم آن است که از مشهورترین برندهای صنعت چرم در ایران و خاورمیانه است* نگارگری از صنایع دستی تبریز:
وقتی که بر روی سطوحی مانند کاغذ بوم یا دیوار، رنگ به جا گذاشته میشود، به آن نگارگری می گویند. پیشینه ی نگارگری در مقایسه با زبان نوشتاری بسیار قدیمی تر است. نقاشی های موجود در غارها بیانگر اینست که انسان های اولیه، نقش حیوانات و شکارشان را میکشیدند تا برای نبرد، خود را با آن ها آماده کنند. نقاشی به اینصورتست که نقاش باید رنگ دانه محلول را در یک رقیق کننده و یک عامل چسباننده بر روی یک سطح مانند کاغذ، بوم یا دیوار بکار ببرند. این واژه زمانی کاربرد دارد که این کار حرفه شخص موردنظر باشد. درواقع در بین انسانها ، قدمت نقاشی شش برابر قدمت زبان نوشتاری می باشد. در قیاس با نقاشی، طراحی، سلسله عملیات ایجاد یکسری اثر و نشانه با استفاده از فشار آوردن یا حرکت ابزاری بر روی یک سطح است.
نگارگری از صنایع دستی تبریز است که نسبت به زبان نوشتاری دارای پیشینه بسیار قدیمی‌تر است* نقره سازی و نقره کوبی تبریز:
یکی از مهمترین فلزات تبریز، نقره نام دارد که این هنر اینک، رونق گرقته است. در سال ۱۹۱۵ میلادی هنر نقره سازی برای نخستین بار از ترکیه به آذربایجان شرقی وارد شد. شهر تبریز، مبدا پیدایش و گسترش هنر نقره کاری در ایران محسوب میشود به همین خاطر در این استان، بیشترین نقره کاران محبوب شده اند. بعد از این که ترکیب اولیه ظروف حکاکی به دست آمد روی آنرا نقره کوبی می کنند. پس از این که طرح اولیه بر روی ورق های نقره نقش بست، بر روی آن ها حکاکی می کنند. طبق ضرورت طرح و نقش می توانند اقدام به قلم زنی، برشکاری، خم کاری و لحیم کاری کنند. در تیر سال۱۳۹۰ هنر نقره کاری تبریز به ثبت ملی رسید.
نقره از مهمترین فلزات و صنایع دستی تبریز می باشد* ورنی بافی از صنایع دستی تبریز:
در زبان آذری به ورنی، سوماک می گویند. نقوش ورنی مثل گلیم ساده است ولی پرز ندارد. قدمت هنر ورنی بافی در آذربایجان، چند صد سال است. ظاهرا نخستین افردی که به شیوه امروزه، نقوش ورنی را می کشیدند، عشایر بودند. زنان و دختران عشایر با عشق بسیار، تار و پودها را به هم می بافند و اعتقادات، روحیات و فرهنگ این مردمان را در تمام طرح ها میتوان لمس کرد. معمولا از رنگ هایی همچون رنگهای کرمی، پوست پیازی، سفید، آبی روشن، سورمه ای و لاکی در بافت ورنی استفاده می شود. نحوه ی بافت ورنی با استفاده از وسایلی همچون پشم، ابریشم، پنبه و موی حیوانات امکانپذیر است.
ورنی از صنایع دستی تبریز میباشد که مانند فرش پرز ندارد اما نقوش آن مانند گلیم ساده است* قالی بافی در تبریز:
آذربایجان در قرن سوم هجری، طبق منابع از بزرگ ترين مراكز بافت قالی و زیلو محسوب میشد. هنر قالیبافی در دوره سلجوقیان و ایلخانیان در آذربایجان بطور کامل، رواج پیدا کرد و اثر قاسم علی بر مبنای مینیاتورهای نسخ خطی خمسه نظامی و برخی آثار دیگر كه نمایانگر نقوش قالی و طرز بافت آن است، آشكار می شود كه این هنر، سیر تکاملی خود را در دوره تیموریان و صفویه گذراند و نقوش جدیدی مرسوم شد که از آها می توان به سجاده ای، گل و بوته، ترنج و لچك، حیوانات، خصوصاً نقش گل شاه عباسی اشاره کرد و ظرافت و كیفیت قالی ها و تنوع رنگها و استفاده از ابریشم، را به اندازه ی قالی پرده نما بالا برد. هم اینک نمونه های چنین فرش هایی در بسیاری از موزه های دنیا به نمایش گذاشته شده است.
در دوره سلجوقيان و ايلخانيان، هنر قالي بافي که از صنایع دستی تبریز میباشد رواج كامل یافتیکی از مراكز عمده قالی بافی ایران، تبریز میباشد که این هنر از زمان جانشینان هلاكوخان مغول و مركز داد و ستد قالی رواج داشته است. قالی های بسیار نفیسی در دوره صفوی در آذربایجان می بافتند .بنابراین حفظ و احیای هنر قالی بافی در ایران مدیون هنرمندان قالی باف و بازرگانان آذربایجان است. تولیدات قالی بافی از نظر صادرات، بسیار حائز اهمیت است و تشکیل دهنده یكی از اقلام صادراتی عمده ایران می باشد. در سرتاسر استان، صنعت قالیبافی به صورت كارگاهی در مناطق شهری رواج دارد و در اغلب روستاهای آذربایجان تقریباً تك بافی رواج پیدا کرده است و هر ساله طرح ها و نقش های متنوع و بافت های گوناگون از انواع قالی و قالیچه به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شود.
* سوزن دوزی از صنایع دستی تبریز:
در ۵۰ کیلومتری غرب تبریز در بخش ممقان از زمان پیشین، هنر سوزن دوزی رواج داشته است. در سال های اخیر به خاطر درامد کم صنعت سوزن دوزی، به تدریج این هنر، کم تر مورد توجه قرار گرفت؛ ولی صنعت سوزن دوزی با تلاش سازمان صنایع دستی دوباره رونق پیدا کرد. در گذشته از ابریشم طبیعی به عنوان ماده اولیه سوزن دوزی استفاده می شد در حالی که امروزه از ابریشم مصنوعی بجای آن استفاده می شود.
سوزن دوزی که از صنایع دستی تبریز میباشد از دیرباز رواج داشته است* معرق کاری از صنایع دستی تبریز:
از رشته های صنایع دستی تبریز می توان به مُعَرَّق کاری یا موزاییک سازی اشاره کرد. در قرن ۶ هجری و دوره سلجوقیان، هنر معرق سازی با ساخت کاشی معرق در ایران رواج پیدا کرد ولی در سده هشتم، این هنر کامل تر و ظریف تر شد. رشد هنر معرق کاری در سده نهم و دهم هجری بسیار چشم‌گیر بود. از شهرهای اصلی معرق سازی در این دوره می توان از اصفهان، کاشان، یزد، هرات، آران و بیدگل و سمرقند یاد کرد. با این که از زمان گذشته ، هنر موزاییک شناخته شده بود ولی امروزه هم چنان این هنر کاربرد دارد. نوعی موزائیک در اندازه های کوچک در بین النهرین و مصر باستان به منظور مصارف تزئینی و زینتی ساخته می شد ولی رومیان از آن به عنوان یک قالب هنری همپایهی دیوارنگاری استفاده میکنند. هنرمندان صدر مسیحیت، صنعت موزاییک سازی را ادامه دادند و در قلمرو امپراتوران بیزانسی در اوایل قرون وسطی به اوج شکوفایی اش رسید( مثلاً موزاییک های کلیسای سان وتیله در راونا)
مُعَرَّق‌کاری یا موزاییک سازی یکی از صنایع دستی تبریز به شمار می رود* ترام سنگ تبریز:
یکی از با ارزشترین صنایع دستی تبریز، تابلوهای ترام سنگ تبریز میباشد که از جدیدترین صنایع دستی این استان به شمار می رود. تصاویر افراد مشهور تبریز در این تابلو ها به نمایش گذاشته میشود و با استفاده از سنگ های ریزی نقش می بندند. صابر بقال اصغری طراح و مبدع این هنر بوده که توانسته این تابلوهای زیبا را با حمایت شهرداری خلق کند. بر اساس گفته ی صابر بقال اصغری ترام هر تابلو سنگ بمدت ۶ روز طول میکشد.
تابلوهای ترام سنگ تبریز از با ارزشترین صنایع دستی تبریز و جزو جدیدترین صنایع دستی آن میباشد* كنده كاری:
وقتی که بر روی چوب، اشكال مختلفی ایجاد می کنند به آن کنده کاری می گویند که یکی از صنایع دستی تبریز به شمار می رود.
یکی از صنایع دستی تبریز، كنده كاری میباشد که بر روی چوب انجام می دهندگردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 17
- 2
