اخیرا تصاویری از مرمت ناشیانه گنبد تاریخی مسجد شیخ لطف الله اصفهان منتشر شده است که تعجب و انتقاد کارشناسان این حوزه را به همراه داشت. بعد از انتشار این تصاویر و مشخص شدن تخریب‌های صورت گرفته در این شاهکار تاریخی، میراث فرهنگی اصفهان اعلام کرد که پیمانکار ایراد را پذیرفته و موظف شده بلافاصله پس از مرمت جزئی! سایر بخش‌ها و باز شدن داربست‌ها، این قسمت را مجددا در کوتاه‌ترین زمان ممکن مرمت کند.
حسین پاکدل مرمت‌کار گنبد مسجد نیز در پاسخ به انتقادها گفته: «در طول روند کار کسی به من نقد نکرده است. قبل از باز شدن داربست‌ها قسمت‌هایی که از دید خودم در اثر ضربه از سمت داربست آسیب دیده را در حال رفع کردن هستم.»
کارشناسان عالی مرمت آثار باستانی، انتقادهای زیادی به این اتفاق دارند و معتقدند که نابودی تاریخی رخ داده است. این نخستین بار که چنین اتفاقاتی در مجموعه میراث فرهنگی رخ می‌دهد. در تهران مدیریت موزه فرش، به شکلی عجیبی حوض‌های قدیمی را تبدیل به باغچه کرد! خود وزیر میراث فرهنگی نیز در سفر به پاسارگاد، پیگیر وضعیت کشاورزان بود تا آنجا بتوانند زراعت کنند! ماجرا آنقدر مضحک بود که به کنایه به وزیر می‌گفتند کسی روی معدن طلا، بادمجان نمی‌کارد.
آخرین دستاورد وزارت میراث فرهنگی در مسجد شیخ لطف الله بود که ظاهرا مرمت به مناقصه گذاشته شده است! یعنی اساسا کسی به فکر آن نبوده که تخصصی وجود داشته باشد، بلکه هر کس قیمت پایین‌تری داده، به عنوان پیمانکار انتخاب شده است!
مسجد شیخ لطف‌الله اولین بنایی نیست که به اسم مرمت تخریب شده است
رویداد۲۴ برای بررسی این ماجرا با استاد سیدمهدی مجابی کارشناس عالی آثار باستانی و مرمت گفت‌وگو کرده است. او می‌گوید: امیدوارم این تصاویری که منتشر شده، فتوشاپ باشد زیرا اتفاق رخ داده یک فاجعه بزرگ است. متاسفانه یکی از شاهکارهای دنیا به این روز افتاده و متاسفانه اولین بنا نیست که چنین بلایی بر سرش آمده و به اسم مرمت تخریب شده است.
مجابی می‌گوید: در گنبد‌های این‌چنینی که در واقع بهترین‌های دنیا هستند، نکات ظریفی به کار رفته که اینها را شگفت‌انگیز کرده است؛ سازه، فیزیک، نور، قوس، منظره، شرایط اقلیمی و... همگی دست به دست هم داده‌ند تا چنین شاهکاری را داشته باشیم.
میراث فرهنگی مرمت بناهای تاریخی را به گروه‌هایی می‌دهد که صوری تشکیل شده‌اند
این استاد پیشکسوت مرمت آثار باستانی می‌گوید: ظرافت بی‌نظیر این سازه‌ها به شکلی است که مرمت آن کار هر کسی نیست، ولی متاسفانه اتفاقات عجیبی رخ می‌دهد و مرمت بناهای تاریخی به گروه‌هایی سپرده می‌شود که صوری تشکیل شده‌اند و میراث فرهنگی هم این مسئولیت‌های خطیر و بزرگ را برعهده همین گروه‌ها می‌گذارد. نتیجه این کار همین است که چنین بلایی بر سر آثار تاریخی کشور می‌آورند و جواهری با این ابعاد در میدان نقش جهان اصفهان به یکباره رنگ، جنس و شکلش تغییر می‌کند و از حالت طبیعی خود خارج می‌شود.
باید با مرمت آثار باستانی علمی برخورد می‌کردند نه اینکه مناقصه بگذارند
استاد مجابی می‌گوید: در این مورد خاص باید پژوهش‌های علمی در نظر گرفته شود. اگر از ابتدا بدانیم که این گنبد یکی از شاهکار‌هاست، آن وقت این درک به وجود می‌آید که برای مرمت به صورت علمی اقدام کنیم نه اینکه مناقصه پیمانکار بگذاریم! باید بدانیم شرایط فیزیکی بنا، خصوصا شرایط فیزیکی نور و اینکه که نور چگونه به آن می‌تابد و بازتاب نور از آن به چه صورت است را مطالعه کنیم و بدانیم زمانی که نور به آن می‌تابد چه رنگی را شاهد هستیم زیرا اینها از مهمترین نکات درباره مرمت اینگونه آثار است اما متاسفانه در این مورد خاص در مسجد شیخ لطف‌الله نه تحقیقی روی کاشی‌سازی شده نه اساسا فیزیک گنبد مسجد برای آنها اهمیت داشته است.
کار میراث فرهنگی مثل این است که بگویند هرکسی ارزان‌تر گرفت، بیاید جواهر کوه نور را بتراشد!
این استاد پیشکسوت آثار باستانی می‌گوید: کار به کسانی سپرده شده که عملا هیچ شناختی از آن ندارند و صرفا تشریفات پیمانکاری و مناقصه‌ای را انجام می‌دهند. اتفاق رخ داده مانند این است که جواهر کوه نور را بگذاریم و بگوییم هر کسی که ارزان‌تر گرفت، ما می‌دهیم این جواهر را بتراشد. این در حالی است که اینجا پیمانکار ارزان‌تر و گران‌تر معنا نمی‌دهد بلکه باید متخصص‌ترین فرد را به کار بگماریم و بهترین جواهرساز دنیا را پیدا کنیم و بگوییم این جواهر استثنایی است.
محابی می‌گوید: مشکل بزرگ مرمت آثار باستانی از یک طرف در واگذاری پروژه‌هاست و بدتر اینکه کسی هم نظارتی نمی‌کند. باید پرسید گروه‌هایی که تصمیم می‌گیرند که افرادی به نام مرمت این آثار را تخریب کنند، آیا صلاحیت این تصمیم‌گیری را دارند؟ آیا تخصص و آشنایی دارند؟
ترمیم خرابکاری مسجد مثل این است که تابلوی معروف هنری را پاره کنند، بعد بگویید آن را می‌دوزیم!
این استاد پیشکسوت می‌گوید: می‌شود این خرابکاری صورت گرفته را درست کرد، اما نباید امید داشت که به راحتی انجام شود زیرا سرمایه و موقعیتی وجود داشته که از بین رفته و دخل و تصرف عمیقی در این اثر هنری صورت گرفته است و جبران آن به سادگی نیست. ترمیم این خرابکاری مثل این است که یک تابلوی هنری بسیار معروف را با چاقو پاره کنید و بعد بگویید اشکال ندارد آن را می‌دوزیم!
او می‌گوید: برای مرمت این اثر هنری از روغن بزرک استفاده شده است؛ انگار می‌خواسته‌اند «آب‌بندی» کنند، نه «کاشیکاری»! اصلا معلوم نیست برای چه از روغن استفاده شده است. من تاکنون نشنیده‌ام که این روغن در مرمت و کاشیکاری استفاده شود.
میراث فرهنگی با مرمت بناهای تاریخی مثل ترمیم آسفالت و جوی آب برخورد می‌کند
مجابی می‌گوید: متاسفانه واگذاری ابنیه برای مرمت، هیچ حساب کتاب مشخصی ندارد. با این آثار مانند ترمیم جوی آب و آسفالت و لوله‌کشی برخورد می‌کنند، در حالیکه این نابودی تاریخ و شاهکار جهانی است. حداقل درباره آن کمی مطالعه کنند و بدانند با چه چیزی مواجه هستند که به سادگی در حال نابودی‌اش هستند. افرادی که کار را برعهده گرفتند باید پاسخگو باشند و مشخص شود مجری چه کسی بوده؟ از چه ابزاری استفاده شده؟ چقدر درباره اثر مطالعه کرده‌اند؟ با چه معیاری آن را واگذار کردند؟ آیا ابنیه دیگری را هم اینگونه تخریب کردند؟
تیم کنونی مرمت مسجد شیخ لطف الله صد درصد باید تغییر کند
این استاد مرمت آثار باستانی می‌گوید: مهمترین کار قبل از پول دادن برای مرمت یک بنای تاریخی، تولید دانش است. کاشیکاری گنبد خودش یک تخصص است که باید درباره آن مطالعه و تحقیق شود. باید ترکیب دانش بومی و مدرن را داشته باشیم تا بعد تازه بتوانیم به کاشی‌ها نزدیک شویم، نه اینکه همین طور مجوز صوری پیمانکاری بدهیم و مرمت آثار را به هر کسی دلمان خواست بدهیم.
استاد مجابی می‌گوید: اکنون برای بازسازی باید بررسی شود چه کارهایی صورت گرفته است. در بخش زیرین و روی گنبد دقیقا چه میزان کار شده است. باید یک آسیب‌شناسی شود و کار مجدد بازتعریف شود و در آزمایشگاه‌ها از منظر ابزار، زیبایی‌شناسی، طیف رنگی و ... بررسی شود و بعد کار شروع شود. همچنین مطالعه شود که در حین انجام کار چه آسیب‌های دیگری ممکن است به اثر وارد شود که از احتیاط لازم صورت بگیرد. نکته مهم این است که تیم کنونی صد درصد باید تغییر کند.
- 9
- 1
