اخبار ضد و نقیض از مرمت غیر اصولی مسجد جامع عباسی (مسجد امام) اصفهان در روزهای اخیر؛ در کنار بی‌توجهی روز افزون به بناهای تاریخی در استان‌های مختلف کشور، موج جدیدی از انتقادات را متوجه مجموعه مدیریتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرده است.
منتقدین بر این باور هستند که اهمال صورت گرفته در سپردن مسؤولیت مرمت یکی از مساجد شاخص کشور تنها بخشی از دومینوی ناکارآمدی مسؤولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. آنها ضمن ارجاع به رفتار غیرحرفه‌ای عزت‌الله ضرغامی در حمل یکی از اشیای تاریخی در هنگام بازدید از مخزن موزه ملی ایران، می‌گویند؛ انتصاب افراد غیرمتخصص در پست‌های مهمی که نیازمند کار کارشناسی است، موجب شده صدر تا ذیل یکی از مهمترین وزارتخانه‌های کشور پر از مدیرانی با نگرش سیاسی صرف شود.
در همین رابطه سیدمحمد بهشتی شیرازی که در سال‌های دور در جایگاه معاون رئیس‌جمهور مسؤولیت حراست از میراث فرهنگی کشور را بر عهده داشت، به دیده بان ایران می گوید؛ فضای حاکم بر جامعه امروز ایران آنقدر تحت تاثیر مسایل سیاسی قرار گرفته که حتی موضوعات تخصصی حوزه میراث فرهنگی نیز به سرعت رنگ و بوی سیاسی پیدا می‌کند.
او می‌گوید؛ کاش میراث فرهنگی در همان جایگاه معاونت در ریاست‌جمهوری باقی می‌ماند تا مسائلی همچون احتمال استیضاح وزیر مربوطه و همچنین کنش‌ها و نگاه‌های سیاسی بر حوزه بسیار حساس میراث فرهنگی کشور سایه نمی‌انداخت.
اشکالات حوزه میراث مختص به یک حوزه نیست
سید محمد بهشتی شیرازی رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی در دوران اصلاحات و از چهره‌های شاخص حوزه فرهنگ و هنر راجع به اوضاع نامطلوب میراث فرهنگی در کشور، اظهار کرد: درباره وضعیت نابسامان «حفاظت» و «مرمت» آثار باستانی باید به چند نکته توجه داشت، زیرا نمی‌توان اشکالات موجود را از یک بُعد بررسی کرد.
وی گفت: بحران‌های موجود در جامعه امروز ایران عاملی شده تا هر اتفاقی که ارتباط مستقیم با بحث میراث فرهنگی پیدا می‌کند، پیوست «سیاسی» به خود بگیرد. متأسفانه جهت‌گیری‌های صفر و صدی در «تخفیف» و یا «تشدید» رخدادهای پیش آمده عاملی می‌شود تا موضوعات در محدوده کارشناسی باقی نماند و به این ترتیب مواجهه تخصصی با موضوع بسیار سخت می‌شود و هر موضوعی موافقین و مخالفین سرسختی پیدا می‌کند که هیچکدام به نظر کارشناسی رضایت نمی‌دهند.
اخبار متناقضی از وضعیت مرمت مساجد اصفهان مخابره می‌شود
بهشتی با اشاره به اخبار مرتبط با مرمت غیراصولی یکی از آثار تاریخی شاخص در شهر اصفهان، بیان داشت: بنده به دلیل مواجهه با حجم زیادی از اخبار متناقض در خصوص یکی از مساجد تاریخی اصفهان، از مسؤولان وزارتخانه مربوطه(میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) درخواست کردم تا پس از بررسی کارشناسی، بنده را نیز در جریان اصل موضوع پیش آمده قرار دهند.
رییس اسبق سازمان میراث فرهنگی گفت: گزارشات فراوان، متناقض و در عین حال اغراق‌آمیز در فضای رسانه‌ای سبب شده که برای مخاطب مشخص نباشد مرمت غیراصولی و ابعاد آن مرتبط با «مسجد شیخ لطف‌الله» است یا «مسجد شاه اصفهان».
مرکز میراث جهانی فعالیت‌های ما را بررسی می‌کند
این استاد دانشگاه با تشریح ابعاد دیگری از موضوعات مرتبط با مرمت و نگهداری آثار باستانی، بیان داشت: باید توجه کنیم که مرمت آثاری که به «ثبت جهانی» رسیدند از حساسیت بالایی برخوردار است. زیرا هرساله باید گزارشات مرتبط با مرمت این آثار به اطلاع «مرکز میراث جهانی» برسد.
احتمال یک آبروریزی برای ایران وجود دارد، اگر...
وی اضافه کرد: اگر در بحث مرمت آثار به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی، اقدامات صورت گرفته بر خلاف ضوابط و اصول علمی باشد، این خطر وجود دارد که آن اثر تاریخی کشورمان در زمره آثار جهانی «در معرض خطر» قرار بگیرد و این رخداد یک آبروریزی برای کشور خواهد بود.
رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی در دولت اصلاحات، در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با دیده‌بان ایران با تأکید بر اهمیت وجود نگاه جمعی در بحث آثار باستانی، بیان داشت: هرگز نمی‌توان موضوعات مهمی همچون مرمت یک اثر تاریخی به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی را صرفا به یک کارشناس سپرد هرچند از خبرگی برخوردار باشد، درباره چنین آثاری ضرورت دارد نسبت به هر اقدامی اجماع خبرگان حاصل شود. به همین جهت لازم است در موضوعات این چنینی که اخبار آن نیز به گوش می‌رسد؛ از نظرات تمامی افراد خبره و باتجربه بهره گرفته شود.
انتقاد شدید از وزارتخانه شدن سازمان میراث فرهنگی
بهشتی در مواجهه با این پرسش که تبدیل سازمان میراث فرهنگی به یک «وزارتخانه» تا چه میزان برای این بخش سود و زیان داشته، ابزار داشت: ادغام حوزه‌های «میراث فرهنگی»، «گردشگری» و «صنایع دستی» با یکدیگر موجب خسارت به هر سه حوزه شد، زیرا این حوزه‌ها با یکدیگر هم‌جنس نبودند و اشتراکی نداشتند.
«میراث» را باید یک موضوع فرابخشی بدانیم
وی ادامه داد: باید توجه داشت که حوزه «میراث» همانند «محیط زیست» یک حوزه فرابخشی است و نباید آن را در ذیل یک وزارتخانه قرار داد. ساختار وزارتخانه‌ها به گونه‌ای است که همواره در معرض استیضاح و فشار قرار دارد و این امکان وجود دارد که مدیریت اصولی در این بخش از بین برود.
این استاد دانشگاه بیان داشت: جایگاه معاونت ریاست‌جمهوری به لحاظ ساختاری برای موضوعی همچون میراث فرهنگی، بسیار مناسب‌تر از وزارت است.
ادغامی که موجب آسیب به چند بخش شده است!
این چهره شاخص در حوزه معماری و شهرسازی در ادامه به دیده بان ایران گفت: از زمان ادغام سه بخش در یک وزارتخانه تا به امروز؛ کسانی در رأس کار قرار گرفته‌اند که هیچگونه تخصصی در میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نداشته‌اند.
نگاه کارشناسی در حوزه میراث در حال کمرنگ شدن است
بهشتی ضمن آسیب‌شناسی حاکم شدن نگاه‌های سیاسی بر مسائل حوزه‌های تخصصی، به دیده بان ایران گفت: امروز جایگاه وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان یک پست سیاسی مطرح است و همین موضوع عاملی شده تا به مرور زمان نگاه کارشناسی و تخصصی، به خصوص در حوزه «میراث فرهنگی» کمرنگ شود.
وی گفت: نگاه سیاسی در وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از پایتخت به سایر استان‌ها نیز تسری پیدا کرده است و شاهد هستیم مدیرانی در سطح کشور مستقر شده‌اند که پیش از داشتن تخصص، بر اساس نگاه سیاسی منصوب و در موضوعات مختلف نیز مبتنی بر کنش سیاسی تصمیم‌گیری و اقدام می‌کنند.
هرگونه دعوای سیاسی به ضرر میراث فرهنگی تمام می‌شود
بهشتی تأکید کرد: حاکم شدن نگاه سیاسی به موضوعاتی همچون میراث فرهنگی آسیب‌زا است چراکه میراث‌فرهنگی به لحاظ اهمیت و حساسیت همچون بار شیشه است و نتیجتا در این کشمکش حتی اگر طرفداران میراث‌فرهنگی پیروز شوند مسلما این بار شیشه آسیب خواهد دید.
سیاسی کردن حوزه میراث از اواخر دولت خاتمی کلید خورد
رئیس اسبق میراث فرهنگی در دولت اصلاحات در پایان گفت: سیاسی شدن این دستگاه بر اثر ادغام میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری موضوع جدیدی نیست و از اواخر دولت آقای خاتمی تا امروز ادامه داشته است.
***
دستور استاندار اصفهان برای بازآفرینی بافت‌های تاریخی و سنتی
استاندار اصفهان با اشاره به لزوم مشارکت مردم در طرح‌ها نه به عنوان یک راهکار بلکه به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر، بر بازآفرینی سرمایه اجتماعی تأکید کرد.
به گزارش تسنیم به نقل از روابط عمومی و امور بین الملل استانداری اصفهان، سیدرضا مرتضوی در هشتاد و هفتمین جلسه شورای مسکن استان در استانداری اصفهان با بیان این که هیچ راه دیگری جز این که کار کردن با مردم را باور داشته باشیم، نداریم گفت: باید در کنار بازآفرینی بافت‌های تاریخی و سنتی، بازآفرینی سرمایه اجتماعی هم در دستور کار مسئولان استان قرار گیرد.
وی ادامه داد: رویکردها باید در زمینه اقناع و مردمی سازی تغییر پیدا کند و باید برای ذینفعان در طرح‌ها، نقش محوری در نظر گرفته شود.
استاندار اصفهان اظهار داشت: با ارائه نقش اساسی به ذینفعان، تعلق خاطر در آنها ایجاد می‌شود و در ادامه مسیر همراهی بیشتری را با ما خواهند داشت.
وی اضافه کرد: بسیاری از اتفاق‌هایی که در بعضی از طرح ها رخ داده ناشی از رویکردی است که دقت و توجه لازم نسبت به مشارکت دادن مردم و ایجاد تعلق خاطر آنها در این طرح‌ها وجود نداشته است.
مرتضوی با تأکید بر پرهیز از رویکرد سودجویانه به این موضوع، تصریح کرد: باید سرمایه اجتماعی و مردمی که در سال‌های گذشته در حد اعلا در استان و کشور وجود داشته را بازآفرینی و احیا کنیم و بازآفرینی نسبت به سرمایه اجتماعی، به عنوان یکی از طرح‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
استاندار اصفهان خاطرنشان کرد: در صورتی که مردم را در طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه گذاری‌ها مشارکت ندهیم اگرچه از لحاظ اقتصادی و کوتاه مدت، سودی نصیب ما خواهد شد، اما از نظر سرمایه اجتماعی شکست خواهیم خورد.
وی افزود: کارهای بسیاری را در کشور و استان با یک نگاه مردمی به پیش بردیم که تنها شامل بازآفرینی محله همت آباد نمی‌شود و مرمت قنوات، پروژه های آبرسانی به روستاها و صدها طرح دیگر از جمله این طرح هاست که با نگاه مردمی اجرا شد.
مرتضوی با اشاره به بازدید خط ۲ مترو اصفهان در روز گذشته گفت: ساخت ایستگاه‌های این خط با نگاه مردمی سازی در حال انجام است و در صورتی که شهرداری به مشارکت مردم توجهی نداشته باشد طرح‌ها به خوبی پیش نخواهد رفت.
وی با اشاره به ضرورت نهادینه سازی این اقدامات در این گونه جلسات، بیان کرد: امروز سرمایه‌های بسیاری در کشور وجود دارد که باید برای ساخت و اجرای طرح‌ها از آنها استفاده کنیم و طرح همت آباد به عنوان یک طرح موفق است اما منحصر به فرد و استثنایی نیست و صدها طرح دیگر در بخش‌های دیگر با نگاه مردمی سازی با موفقیت اجرا شده است.
***
اعتراض به سکوت در برابر تخریب بافت شیراز و مسجد امام
یک کارشناس مرمت آثار تاریخی، سکوت شورای بناها و محوطه‌های تاریخی ایران (ایکوموس)، دانشگاه‌ها، پیشکسوتان و فرهیختگان مرمت در برابر وقایع بافت تاریخی شیراز و مسجد امام را به چالش کشید و پرسید: چه اتفاقی بدتر از این تخریب‌ها باید بیفتد تا صدایتان بلند شود؟
به گزارش ایسنا، فرهاد نظری در یادداشتی با عنوان «یک مرمت غلط و چند پرسش» مطرح کرد: «چرا ایکوموس ایران راجع به مرمت مسجد شاه/جامع عباسی/ امام هیچ موضعی نگرفته است؟ چه اتفاقی بدتر از تخریب بافت تاریخی شیراز یا مرمت «اسفبار» این مسجد باید بیفتد تا شورایی مثل ایکوموس (شورای بناها و محوطه‌های تاریخی در ایران) صدایش در بیاید؟
چرا هیچ یک از دانشگاه‌هایی که گروه آموزشی مرمت دارند، راجع به این حوادث بیانیه نمی‌دهند؟ مگر آنها در خصوص حفظ میراث فرهنگی مسؤولیت ندارند؟ چطور برای انعقاد قرارداد با وزارت میراث، گوی سبقت از یکدیگر می‌ربایند، اما وقتی باید در چنین مواقع حساسی، موضوع بگیرند، سکوت را ترجیح می‌دهند؟
چطور وقتی که مجلس، طرح استفاده بهینه از آثار باستانی را ارایه کرد بسیاری از استادان باستان‌شناسی جامه دریدند و به دفاع از حیثیت میراث فرهنگی ایران برخاستند. دفاع جانانه آنان موجب شد مجلس از بررسی این طرح عقب بنشیند.
چرا استادان فرهیخته مرمت سکوت کرده‌اند؟ وقتی وزارت میراث آنها را برای مشورت یا تجلیل دعوت می‌کند می‌توانند از این‌گونه فرصت‌ها برای بیان نظراتشان و انتقادات علمی و به حق استفاده کنند.
چطور دکتر ملاصالحی در بستر بیماری، وزارت میراث را برای اقدامات با تصمیماتش به چالش می‌کشد و از کسی باکی ندارد؟
چرا انجمن‌های صنفی مرمت دغدغه‌شان راه پیدا کردن به ساختار نظام مهندسی و فهرست‌بها، مرمت و اموری از این دست است، اما غم تخریب بافت شیراز و گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع عباسی کمتر تحریک‌شان می‌کند؟»
این نامه سرگشاده پس از انتشار تصاویری از وضعیت فاجعه‌بار مرمت گنبد مسجد جامع عباسی/ امام، از سوی جامعه باستان‌شناسان ایران منتشر شده است. گنبد این مسجد از سال ۱۳۸۹ درحال مرمت است. در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ اما وزیر میراث فرهنگی دستور برچیده شدن داربست‌های نصب شده روی گنبد را داد. مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان گفته بود: داربست‌ها فشار زیادی را به گنبد وارد کرده و به سبک‌سازی نیاز بود.
پس از برداشتن شدن بخشی از داربست‌ها، اما ایرادهای مرمت پدیدار شد. گنبد با کژی، فرورفتگی و انحناهایی به ویژه در رأس و همچنین تفاوت رنگ در کاشی و نقش مواجه است، به گونه‌ای که برخی از مرمتگران آن را یک «فاجعه مرمتی» دانسته‌اند. مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان نیز پس از نقدهای عمومی به وضعیت حال حاضر گنبدی که ۱۱ سال زیر بار مرمت بوده است، مقصر اصلی را فشار و سنگینی داربست‌ها دانست و گفت که نواقص از سوی پیمانکار و مرمتگر بزودی برطرف خواهد شد.
مسجد جامع عباسی که اینک به نام مسجد امام معروف است و به آن مسجد شاه نیز گفته می‌شود، ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده، این مسجد همراه با مجموعه میدان نقش جهان در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
- 14
- 6
