روزنامه جهان صنعت نوشت: محله‌های هشتگانه تبریز با دروازه‌هایشان تا پنجاه سال قبل پابرجا بودند؛ با وجود این، در دهه‌های اخیر مجموعه‌های کم‌نظیری از خانه‌ها، حمام‌های تاریخی، مساجد، دالان‌ها و عمارت‌های تاریخی تبریز قربانی موج تخریب‌ها شدند. باغشمال، شمس‌العماره و عمارت صاحب دیوان در دهه‌های اخیر در تبریز تخریب شده و امکان تماشای شکوه آنها از مردم دریغ شده است.
آنچه در سال‌های اخیر بیش از هر چیز بلای جان بافت تاریخی تبریز شده، اما شکل‌گیری موج «سیتی‌سنترسازی» و «بلندمرتبه‌سازی» است. در واقع بافت تاریخی تبریز که گوشه‌ای از تاریخ این شهر را روایت می‌کند و در صورت استفاده صحیح از آن می‌توان تبریز را تبدیل به پایتخت خانه‌های تاریخی ایران کرده و گردشگران زیادی را جذب کرد، قربانی زیاده‌خواهی‌های فردی شده است.
ساخت‌و‌سازهای بزرگ مقیاس در بافت تاریخی
اگر به ساختار بافت‌های تاریخی دقت کرده باشید متوجه شده‌اید که همه آنها به لحاظ ساختار و ارتفاع بناها دارای اشتراکات و استانداردهای مشخصی هستند. با وجود این، در سال‌های گذشته برخی با هدف درآمدزایی اقدام به بلندمرتبه‌سازی در بافت‌های تاریخی کرده‌اند. نتیجه این رویکرد آسیب به حریم منظر بافت‌های تاریخی و ایجاد شدن جلوه بصری مخدوش بوده که هیچ سنخیتی با گذشته‌های تاریخی شهر ندارد.
محمد مهدی کلانتری- دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران- درخصوص این چالش به «جهان‌صنعت» گفت: یکسری ساخت‌و‌سازهای بسیار بزرگ مقیاسی از گذشته در بافت تاریخی تبریز انجام شده است و این روند همچنان نیز ادامه دارد. اگر به اطراف مسجد تاریخی «کبود» نگاه کنید متوجه می‌شوید که در جوار مسجد «کبود» تبریز از یک جهت خیابان بوده و از سه جهت دیگر سه «سیتی‌سنتر» یا «مال» ساخته شده است و مسیر مسجد کبود در حصار این «مال»ها قرار گرفته است. در واقع می‌توان گفت در این سال‌ها دورتادور مسجد «کبود» را تخریب کرده‌ایم و بافت اصیل آن را از بین برده‌ایم و به جای آن پارکینگ‌های طبقاتی و «سیتی‌سنتر» ساخته‌ایم.
وی افزود: در سال‌های گذشته در جریان این ساخت‌و‌سازها در یک بخش‌هایی (از بافت تاریخی) قبرستانی از «عصر آهن» پیدا شد و صرفا این بخش را که تدفین‌های مربوط به عصر آهن در آن صورت گرفته بود، نگه داشتند و مابقی (بافت این بخش) را تخریب کرده و این تخریب هم ادامه داشت. می‌خواهم بگویم متاسفانه در جای‌جای تبریز یک نوع سیتی‌سنترسازی رواج یافته است.
تخریب بافت تاریخی برای ساخت میدان
«کلانتری» ضمن اشاره به مخاطرات «میدان شهید بهشتی» در بافت تاریخی تبریز گفت: یک میدان عظیمی به نام میدان شهید بهشتی ساخته‌اند که به موجب آن کل بافت(این بخش) را تخریب کرده و یک میدان بسیار عظیم ساخته‌اند و در این میان صرفا نتوانستند یک مسجد را تخریب کنند. این مسجد در وسط میدان باقی مانده است، اما مابقی آثار کاملا با خاک یکسان شده‌اند. جالب آنکه دورتادور این میدان هم دارند برج‌سازی و سیتی‌سنترسازی می‌کنند.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن اشاره به مخالفت‌ها با این سیاست‌های غلط به «جهان‌صنعت» گفت: اعضای شورای فنی میراث فرهنگی تبریز به دلیل همین سیاست‌های غلطی که اجرا می‌شد و نیز به سبب آنکه صدای اعتراض‌شان به جایی نمی‌رسید، جملگی استعفا دادند و وزارت میراث فرهنگی به این موضوع هیچ واکنشی نشان نداده و ابراز ناراحتی نکرده و هیچ مخالفتی هم با استعفای اعضا نکرد.
«کلانتری» ادامه داد: توجه داشته باشید که ۱۶۸ شهر در ایران وجود دارد که محدوده بافت تاریخی آنها در شورای‌عالی، معماری و شهرسازی تصویب شده است و هرگونه توسعه بزرگ مقیاس و ایجاد معبر در محدوده این شهرها ممنوع است و تبریز هم یکی از این شهرهاست. به موجب این مصوبه اگر نهادی بخواهد درخصوص بافت تاریخی شهر تصمیم‌گیری کند، آن نهاد فقط «شورای‌عالی معماری و شهرسازی» است و هیچ نهاد دیگری نمی‌تواند این قانون و مصوبه را نقض کند. در ادامه مصوبه هم آمده که درخصوص این ۱۶۸ شهر باید طرح ویژه بافت تاریخی برای هر یک تعریف شود. از سال ۹۴ این طرح تصویب شده و قرار بر آن بوده که در عرض ۵ سال طرح ویژه این شهرها تهیه شود. درحال حاضر باوجود گذشت ۸ سال فقط ۹ شهر طرح ویژه بافت تاریخی‌شان در دست اقدام است و این یعنی خیلی از شهرها (از جمله تبریز) از این قانون مصوب عقب هستند.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران درخصوص شرایط کنونی طرح ویژه بافت تاریخی تبریز گفت: طرح ویژه تبریز دست یک گروهی بود که متاسفانه همان گروه به نوعی در یک سال اخیر کنار گذاشته شده و طرح ویژه نیز بلاتکلیف است.
خطر تخریب بیخ‌گوش خانه کلانتر تبریز
افزون بر چالش‌های بافت تاریخی تبریز، «خانه و باغ کلانتری تبریز» که مربوط به دوره قاجار است در وضعیت نامساعدی قرار دارد. این در حالی است که این اثر تاریخی از ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۷۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه و باغ کلانتری متعلق به «ابراهیم‌خان شرف‌الدوله کلانتری» بوده که از نمایندگان تبریز در اولین مجلس شورای ملی در دوره قاجار بوده است.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران درخصوص اهمیت این اثر و وضعیت کنونی آن به «جهان‌صنعت» گفت: «خانه کلانتر یکی از خانه‌های تاریخی بسیار ارزشمند تبریز است که ساخت فوق‌العاده‌ای داشته و قدمت آن به عهد قاجار می‌رسد، اما متاسفانه بدون رسیدگی به حال خودش رها شده است.»
وی افزود:«همین وضعیت باعث شده که خانه کلانتر تبدیل به محل رفت و آمد معتادان و افراد بزهکار شود. برای مقابله با این وضعیت و رفع مشکل تعدادی از دوستداران میراث فرهنگی در تبریز کارزاری راه‌اندازی کرده‌اند تا شاید بتوانند فضایی ایجاد کنند که به این خانه تاریخی رسیدگی شود.»
شایان ذکر است در این کارزار مردمی که خطاب به یعقوب هوشیار- شهردار تبریز- نوشته شده، آمده است: «در پی بلاتکلیفی سال‌های متمادی خانه کلانتر تبریز به همراه محیط پیرامونی آن و با توجه به اهمیت تاریخی و معماری این خانه باارزش، از شما تقاضا داریم با تملک و تبدیل این خانه به یک موزه، مانند موزه اساطیر (افسانه‌ای) آذربایجان، بر بلاتکلیفی این خانه گرانبها پایان داده و آن را بازسازی کنید.»
در نهایت در یک نگاه کلی باید گفت شهر تبریز باوجود بهره‌مندی از بافت تاریخی ارزشمند و آثار و خانه‌های تاریخی متعدد به سبب اولویت نبودن نگاه حفاظت از میراث تاریخی آن با مخاطرات جدی مواجه است.
بلندمرتبه‌سازی و سیتی‌سنترسازی در بافت تاریخی تبریز در این سال‌ها تبدیل به چالشی جدی برای شهر شده است و تک‌بناهای تاریخی شهر نیز نیاز به رسیدگی عاجل دارند.
مطمئنا عمل به مصوبات شورای‌عالی معماری و شهرسازی و همکاری و مساعدت شهردار تبریز و وزارت میراث فرهنگی و نیز گوش سپردن به سخنان و مشورت‌های دغدغه‌مندان میراث فرهنگی تبریز می‌تواند ورق را برگردادنده و بافت تاریخی تبریز را نجات دهد.
مسوولان امر باید در نظر داشته باشند که بافت تاریخی تبریز این ظرفیت را دارد که در صورت رسیدگی مناسب، جذب گردشگر از سراسر جهان داشته و آورده مناسبی برای این شهر بااصالت خطه آذربایجان به ارمغان بیاورد.
نادر نینوایی
- 13
- 4
