به گزارش ایلنا، کاخ گلستان که به آیینه‌کاری‌های متعدد شهرت دارد، آیینه تاریخ معاصر ایران است. از عصر صفویه که کوشک سلطنتی بود تا دوران افشار و زند که اقامتگاهی برای سفرهای نادرشاه و کریم‌خان بود. در دوران قاجار مقر سلطنتی حکمرانی بود و در دوران پهلوی یکی از محل‌های استقرار خاندان سلطنتی. می‌توان این عبارت خاقانی را اینجا به امانت گرفت که کاخ گلستان نیز همچون ایوان مدائن، به آیینه عبرت بدل شده است. «مسعود نصرتی» مدیر کاخ گلستان که بیش از سه سال هدایت این کاخ موزه را برعهده دارد، در رابطه با فعالیت‌های آرشیوی و موزه‌ای این مجموعه، توضیحاتی را از اقدامات صورت پذیرفته و برنامه‌های آتی برای پروژههای ترمیمی با مشارکت متخصصان ایرانی و خارجی ارائه کرده است.
مجموعه مدیریتی کاخ گلستان از چه زمانی به داکیومنتری و مسائل مرتبط با آرشیوسازی علاقه‌مند شد و به دنبال انتقال چه سبک‌هایی از تجارب تاریخی به نسل‌های بعد است؟
ما آرشیو عکس بسیار غنی به نام آلبوم‌خانه سلطنتی داریم که زمان ناصرالدین‌شاه شکل گرفته است چون او اولین عکاس ایرانی بوده است و عکس‌هایی که از وی به جا مانده این را ثابت میکند. ما با ۱۶۱ هزار عکس دارای دومین آلبوم‌خانه دنیا هستیم و این مجموعه عکس‌ها و فیلم‌های تاریخی از دوره مظفرالدین‌شاه که حدود ۵۶ دقیقه است و حلقه فیلم‌هایی که می‌خواهیم آنها را مرمت کنیم و حدود ۲۲ دقیقه هستند را داریم. ما قدیمی‌ترین فیلم‌های تاریخ دنیا را داریم.
چه مقدار از این فیلم‌های عهد مظفری مربوط به ده روز آخر و بعد از صدور فرمان مشروطه است؟
ما نمی‌دانیم چون این فیلم‌ها دیده و باز نشده‌اند و کاملا سالم‌اند. ما در پنج، شش سال پیش این‌ها را پیدا کرده‌ایم و در حال رایزنی برای مرمت آنها هستیم. مجموعه آثار فوق‌العاده عکسی داریم که هرچند از جنگ جهانی دوم و اول و تجاوز به ایران، تصاویر اختصاصی چندانی نداریم اما این آرشیوها بی‌نظیر هستند. موزه بین‌المللی آلمان با ما مکاتبه‌ای داشتند که بر اساس آن اعلام کردند می‌خواهیم در آلمان نمایشگاهی با شما از آلبوم‌خانه سلطنتی کاخ گلستان داشته باشیم.
سال گذشته یک نمایشگاه با کمک رایزنی فرهنگی ایران در آلمان داشتیم و کتابش نیز منتشر شد، بعدتر هم که مجموعه نمایشگاه آلبوم عکس‌ها، که به نام «مکاشفه و تماشا» در اینجا برگزار شد و پس از آن در قم و اصفهان هم نمایش داده شد؛ با استقبال بی‌نظیری مواجه شد. به دنبال این نمایشگاه عکس، از موزه بین‌المللی برلین آلمان به ما گفته شد که برخی از مدیران و کارشناسان می‌توانند برای بازدید از مجموعه شما و نمایشگاه عکس به آنجا بیایند و در این بازدید از جانب آلمان پیشنهادی مطرح شد که مبتنی بر آن می‌توانیم جلدهای آلبوم شما را با هزینه خودمان مرمت کنیم. ما استقبال کردیم و در همین مسیر هستیم. آقای لودگار درنتال که به اینجا آمدند که مدیر بخش عکس موزه دولتی بودند، مشاهده کردم که تخصص خیلی خوبی از جنگ جهانی اول دارد و پیشنهاد دادم که موزه روایت فتح ما را بازدید کنند و ببینند که چه کار عظیمی انجام داده‌ایم و به قول خودشان ببینند که ما بهتر از آنها کار کرده‌ایم.
این بازدیدهای آرشیوی با مشکل امنیتی مواجه نمی‌شود؟ آیا پیشنهادهای جدیدی برای همکاری در این بازدیدها مطرح شد؟
بله، ایشان حتی به بخش آرشیو عکس امور خارجه رفته‌اند و اظهار شگفتی کردند که ما گفتیم بازدید کنند و نشستی برگزار کنیم که تخصصی باشد و مبادله و مباحثه در خصوص عکس‌های تاریخی انجام شود که با دعوت از عکاسان حرفه‌ای و کسانی که در جبهه و جنگ عکس گرفته بودند، انجام پذیرد. درواقع این نشست‌ها حداقل تبادل تفکرات و آراست که تاثیر به‌سزایی در ارتقای فرهنگ و اندیشه دارد و این نگاه منتج به تفکر جدید می‌شود.
آیا نشست‌های انتقال تجارب در بخش‌های دیگر هم وجود دارد؟
بله، ما پیش از این هم با بنیاد عکس آلمان نشستی داشتیم. این بنیاد در حوزه مرمت و طرح‌های پژوهشی و ارائه راهکار برای آرشیو بسیار به ما کمک می‌کرد و جلسه بسیار خوبی برای این بود که ما چه طور به آرشیو برسیم و آن را آنلاین کنیم که این مسیری است که ما در حال طی آن بودیم و آنها بسیار زودتر به نتیجه رسیده بودند.
آرشیو شما فقط مبتنی بر عکس است یا فیلم را هم دربرمی‌گیرد؟ کتابخانه سلطنتی کاخ چه شرایطی دارد؟
ما مرکز مدیریت آرشیوی را دو سال پیش به وجود آوردیم و در آنجا ما باید همه چیز را جمع‌آوری کنیم. از بخش اسناد تا کتابخانه سلطنتی تا آلبوم‌خانه و سایر آثار و اشیایی که داریم باید یک کپی دیجیتال و آنلاین در آنجا قرار دهند! ما هفت جلد نسخ خطی خانم بدری آتابای به نام فهرست آثار نسخ خطی که قبل از انقلاب انجام داده‌اند را، روی سایت می‌بریم که همه به این فهرست دسترسی داشته باشند و تا سه ماه پیش رو، فقط یک نرم‌افزار تخصصی برای این کار نیاز داریم که البته آن را می‌خریم و این فرایند را تکمیل می‌کنیم.
در بخش اسناد، کارهایی که انجام دادیم را به مرحله فهرست‌نویسی منتقل می‌کنیم و آن را چاپ خواهیم کرد و حداکثر تا مهرماه ما به دیجیتال کردن کامل فهرست می‌رسیم. این فهرست دیجیتال شامل هشت هزار سندی است که ما گرداوری کرده‌ایم. من به آینده آرشیو امیدوارم اما یک مشکل داریم؛ اینجا هم موزه است و هم بخش آرشیوی است. پس محققین انتظار دارند که به صورت‌های آنلاین دسترسی داشته باشند. ما نگاهمان چندان بلندپروازانه نیست؛ می‌خواهیم آرام آرام آثارمان را فهرست کنیم و امیدواریم به نتیجه برسد.
از دوره قاجار یکسری صفحه‌های گرامافونی مانده است و اینجا به عنوان مرکز حکمرانی، چه صفحه‌هایی که به صورت آلبومی یا موزیکال ضبط شده است و از فرانسه خریداری شده است و چه صفحه‌هایی که از صحبت‌ها و سخنرانی‌ها ضبط شده است، باید اینجا نگهداری شوند. آیا اصلا چنین سخنرانی‌هایی در مجموعه شما وجود دارد؟
خیر ما آنها را در اینجا نداریم و حتی موسیقی را نداریم. بیشتر تصویر است تا صدا. اما ابزار آلات موسیقی هست. یکسری آثار صفحه گرامافونی قدیمی که می‌چرخند و دیگر مانند گذشته قابل بازیابی و پخش نیستند، این به صورت موسیقی بوده است که نواخته می‌شد. البته سند موسیقی و عکس و تصویر داریم اما صدا نداریم و البته در آرشیو کاخ، نسخه‌های خطی هم داریم.
یعنی تا زمان احمدشاه که قمرالملوک وزیری خواننده محافل دربار بوده است را ندارید؟ آیا این صفحات منتقل شده‌اند؟
خیر، ما چنین آثاری را در اختیار نداریم و حتی اگر هم در اختیار داشته باشیم، تکنولوژی پخش آن را نداریم.
آیا امکان حفاری در کاخ برای یافتن چیزهای دیگری موجود است یا همه چیز کاخ هویداست و نیاز به حفاری ندارید؟
آن‌چه که می‌گویید بحث حفاری باستان‌شناسانه است. در شمس‌العماره که نیاز داشتیم بخشی را برای باز کردن آبراهه، لایروبی کنیم را باز کردیم و سه لایه کف‌سازی را داریم که مربوط به قاجار و پهلوی و دوره حاضر بوده است.
این‌که ما در اینجا حفاری کنیم و به چیزی برسیم، بسیار بعید است و چیزی که هست، همین است که هویداست.
اینجا در دوره صفویه کوشکی بوده است و در دوره آغامحمدخان قاجار گسترش پیدا میکند و در دوره شاهان مختلف باز، در محوطه آن ساخت‌وساز شده است. مهمترین اتفاقی که در دوره قاجار در اینجا افتاد این است که مینیاتور به نقاشی کلاسیک رسیده است و در اینجا عکس را داریم که ظهور یک هنر جدید است؛ همچنین چاپ نسخه‌های سنگی را داریم که در دوره قاجار اتفاق افتاد و فرش‌های دوره قاجار را در اینجا داریم که صد و هشتاد تا هستند و بقیه فرش‌ها که حدود صد و بیسست تخته فرش است، مربوط به دوره پهلوی‌ست. اکثر آن‌چه در این کاخ می‌بینید اشیائی هستند که در دوره قاجار به آنها هدیه داده شده است و متعلق به خود قاجار نیست. آثار دوره قاجار، نقاشی‌ست که در نگارخانه است.
موزه مردم‌شناسی کاخ در چه شرایطی قرار دارد؟
الان هم شما به روستاهای ما که بروید، گذشته مردم‌شناسانه‌ای از ایران را می‌توانید عیان ببینید. درست است که تغییرات شگرفی در شهر و شهرسازی ما به وجود آمده است اما روستاها هنوز موزه مردم‌شناسی ماست. در دوره‌ای دولت مصدق در موزه مردم‌شناسی رفت و آمد می‌کرده است اما همین‌جا هم در زمانی که پهلوی دوم در کاخ سلام تاج‌گذاری کرد، ملکه الیزابت به اینجا آمده بود و حدود دوازده روز اقامت داشته است و تمام آثاری که به اینجا آورده بود، اکنون در گنجینه ماست.
چه پروژههای مرمتی با حضور متخصصین داخلی یا خارجی در این مجموعه انجام شده است؟
هیچ پروژه خارجی نداشته‌ایم زیرا خوشبختانه ایرانیان در کار مرمت خیلی عالی کار کرده‌اند و استادکاران ایرانی از اروپایی‌ها بسیار قوی‌تر عمل می‌کنند. در بخش‌های سقف و کف اینجا مرمت لازم بوده است که انجام شده است و بسیار خوب کار شده است. ما به جهت فشار بازدید که حدود هفت هزار و پانصد نفر در هر روز بود، مسیر را تغییر دادیم و بازدیدکنندگان از نگارخانه وارد می‌شوند و کم کم به تالارهای مخصوص و تالار سلام و عاج و آیینه و ظروف می‌روند و از برلیان خارج می‌شوند. در حال حاضر بازدید رایگان است و سه سال است که اینطور است و به تازگی می‌خواهیم مسیر را باز هم تغییر دهیم تا بازدید جامع‌تری صورت بگیرد.
حفاری‌های اطراف خصوصا در بازار و ناصر خسرو آیا برای محوطه و مجموعه خطرناک نیست؟
طبق ضوابط یونسکو هرگونه ساخت و ساز و پی‌کنی علاوه بر این‌که اثر را از فهرست یونسکو خارج میکند، به اثر نیز لطمه وارد می‌شود و خلائی ایجاد می‌شود که تا پر شود به آنجا ضربه می‌زند. کل ناصرخسرو و پانزده خرداد حریم کاخ گلستان هستند و هرگونه ساخت و ساز موجب لطمه خواهد شد.
این مجموعه جهانی متعلق به یک نفر نیست و ما در ایام عید امسال، نود و چهار هزار نفر بازدیدکننده داشته‌ایم. این فقط آمار ورود به محوطه است جدا از بازدید از هریک از موزه‌ها! اما گاهی تعداد بالای بازدیدکننده ممکن است به اثر آسیب بزند و گاهی اوقات ما مجبوریم بعضی جاها را ببندیم تا صدمه به آن وارد نشود. مردم نباید ناراحت بشوند چون ما این را برای آیندگانمان نگهداری و مراقبت می‌کنیم. بازاریان ما علی‌رغم سودی که می‌تواند برایشان داشته باشد؛ همکاری خاصی در باز شدن ضلع شرقی کاخ نمی‌کنند. ما نیروی چندانی برای باز کردن هر دو سمت کاخ نداریم و باید همکاری از طرف شهرداری و بازاریان اتفاق بیافتد که متاسفانه این نگاه وجود ندارد.
در حال حاضر به دلیل تعداد زیاد بازدیدکنندگان، گاهی مجبور می‌شویم بخش‌هایی از کاخ را ببیندیم تا به این اثر آسیب وارد نشود و مردم به دلیل این که از این موضوع اطلاع ندارند ممکن است ناراحت شوند اما ما وظیفه داریم این آثار را برای آیندگانمان حفظ کنیم و به این جهت است که گاهی مجبوریم در این راستا کارهایی از این دست را انجام دهیم. مسئله دیگری که باید گفته شود این است که اگر ما می‌گوییم که راهنمایان دیگر توضیحاتی ارائه ندهند، به این دلیل است که موزه جای آرامش است و این صداها که در موزه می‌پیچد، مراجعین را اذیت میکند و این‌که یک نفر با صدای بلند بخواهد توضیح بدهد ناراحت‌کننده است. وقتی وسایل صوتی مختلف هست که می‌توانید با ۵ هزار تومان اطلاعات کل کاخ را بگیرید چرا باید آرامش موزه را بر هم زد؟
- 17
- 3
