۱۴ ماه مه سال ۱۹۵۵؛ سالروز امضای پیمان ورشو و پایان جنگ سرد

۱۴ ماه مه سال ۱۹۵۵ میلادی، اتحاد شوروی و هفت کشور سوسیالیستی اروپایی متحد آن، ظاهرا در واکنش به مسلح شدن دوباره آلمان فدرال (آلمان غربی آن زمان) که به «ناتو» پیوسته بود، میان خود یک پیمان دوستی را امضا کردند که هرگونه همیاری مشترک را شامل می شد. به موجب یکی از اصول این پیمان، تعرض نظامی به یکی از کشورهای عضو پیمان به منزله تجاوز به همه آنها بشمار می‌رفت و مستلزم دفاع مشترک بود. «ناتو» قبلا این موضوع را یک بند از اساسنامه خود قرار داده بود که چند سال پیش آن را حذف کرد.

در سال ۱۹۵۵ کنفدراسیون یوگوسلاوی که راه سوسیالیسم ملّی در پیش گرفته بود به پیمان ورشو ملحق نشد. اعضای پیمان ورشو که درست ده سال پس از آغاز فعالیت «ناتو» تشکیل شده بود در آغاز کار عبارت بودند از: اتحاد شوروی، لهستان، آلمان شرقی، چک اسلواکی، مجارستان، آلبانی، بلغارستان و رومانی که آلبانی در ۱۹۶۸ از پیمان خارج شد. گورباچف به دلیلی که هنوز روشن نشده و به صورت یکی از بزرگترین معماهای تاریخ باقی مانده است در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد که جنگ سرد عملا پایان یافته و اعضای پیمان ورشو آزادند هر راهی را که بخواهند انتخاب کنند! در سال ۱۹۹۰ آلمان شرقی به سبب تحقق وحدت آلمان عملا از پیمان ورشو خارج شد و اول ژوئیه ۱۹۹۱ این پیمان با گرفتن این قول از سران «ناتو» که این اتحادیه هم منحل و یا تبدیل به یک گروه سیاسی شود، خود را منحل ساخت که دیدیم، ناتو در عمل نه تنها خود را منحل نکرد بلکه به تقویت و گسترش پرداخت و در پی تخلیه نیروهای نظامی شوروی از خاک اعضای سابق پیمان ورشو، این کشورها را هم به خود ملحق ساخت و بعدا وارد قلمرو شوروی سابق شد و در بالتیک شوروی (لیتوانی، لتونی و استونی) و دیوار به دیوار روسیه مستقر شد و پایگاه‌هایی را که دولت مسکو با پول روس‌ها در این سه کشور بالتیک ساخته بود به مفت تصاحب کرد.

به باور مورخان، اگر پوتین روی کار نیامده و در دهه یکم قرن ۲۱ روش سختی در پیش نگرفته بود، روسیه اینک از هر سوی در محاصره ناتو بود. تحولاتی که به آرامی منجر به انحلال پیمان ورشو شد هنوز به درستی روشن نشده و به صورت بزرگترین معمای تاریخ باقی مانده است و فعالیت مورخان برای کشف حقایق به علت مخالفت پنهانی کشورهای ارشد «ناتو» کُند و آهسته است. عدم تعقیب قضایی گورباچف و بازخواست نشدن او براین معما افزوده است. البته پایان عمر پیمان ورشو به منزله یک راه و روش تازه برای اداره دنیا در روزگار حاضر محسوب می‌شود.

روشی که در بستر آن شاید ملت‌ها بتوانند انتخابی آزادانه‌تر، زندگی‌ای برخوردارتر و شرایط به مراتب نیکوتر نسبت به گذشته داشته باشند. هر چند کارکردهای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هنوز در جامعه جهانی گاهی موجب برخی مسائل و مشکلات جدی برای دیگر کشورها می‌شود. امید آن است که این پیمان و هر نوع پیمان نظامی و تسلیحات دیگر که سر در آرامش و آسایش و امنیت ملت‌ها دارد، برداشته شده و از میان برود.