اوّلین علّت مستقیم جنگ های صلیبی، پیشتازی ترکان سلجوقی بودجنگ های صلیبی
جنگ های صلیبی سلسله ای از جنگ های مذهبیست که به دعوت پاپ برای باز پس گیری سرزمین های مقدس از دست مسلمانان توسط شاهان و نجبای اروپایی داوطلب برافروخته شد. بین شرق و غرب یکی از مهم ترین و شاخص ترین برخوردها بروز جنگ های صلیبی بوده است که نزدیک به دو قرن طول کشیده که محدوده ی زمانی آن به اواخر قرن های ۵ تا ۷ قمری/ ۱۱ تا ۱۳میلادی مربوط است و مکان آن به سرزمین هایی چون سرزمین های اروپای غربی، اروپای شرقی و آسیای صغیر و نوار شرقی دریای مدیترانه و فلسطین و شام و مصر مربوط است.
صلیبیان در جنگ هایی مجزا از همه جای اروپای غربی بین سال های ۱۰۹۵ تا ۱۲۹۱ م./۴۸۸ تا ۶۹۰ ه.ق.( ۱۹۶ سال شمسی) شرکت داشتند. در شبه جزیرهٔ ایبری و شرق اروپا جنگ های مشابهی تا سده ۱۵ ( ۱۰۹۵ تا ۱۵۰۰ حدود ۴۰۰ سال) برگزار میشد. مبارزان صلیبی یا به اختصار صلیبیان، به مسیحیان کاتولیکی گفته میشد که ارتدوکس در قلمرو روم شرقی و در ابعاد کوچک تر با اسلاوها و بالت های پگان، مغولها و خوارج مسیحی علیه مسلمانان و مسیحیان می جنگیدند؛ گرچه مسیحیان ارتدوکس در بازه هایی با آنها متحد شده و علیه مسلمانان می جنگیدند. صلیبیان، توسط پاپ مورد تکریم قرار گرفته و آمرزیده می شدند.
صلیبیان با هدف بازپس گیری اورشلیم و سرزمین های مقدس در ابتدا از دست مسلمانان شروع به جنگ کردند و مبارزات آنها در واقع پاسخی به درخواست رهبران امپراتوری روم شرقی برای جلوگیری از پیشروی ترکان سلجوقی در آناتولی بود. پاپ اورین دوم همه مسیحیان اروپایی را در سال ۱۰۹۵ م مجبور کرد تا علیه ترکان مسلمان قیام کنند و شهر اورشیلم ( بیت المقدس فعلی) واقع در فلسطین را اشغال کنند. سپاه بزرگی در همان سال، مهیا و رهسپار نخستین جنگ های صلیبی گردید. در حین سفر تعداد زیادی از جنگجویان صلیبی جان خود را از اروپا تا خاورمیانه از دست دادند. افردی که زنده ماندند بیت المقدس را در سال ۱۰۹۹ م تسخیر کردند.
همینطور، عبارت جنگ های صلیبی برای توصیف مبارزاتی همزمان و بعد از آن در قرن ۱۶ م. به کار میرود که به علل مختلف مذهبی، اقتصادی و سیاسی در خارج از شام معمولاً علیه پگان ها و خوارج مسیحی و افراد تکفیرشده انجام شد. بین مراکز قدرت مسیحی و مسلمان رقابت ها گهگاه منجر به اتحاد بین جناح های مذهبی دربرابر مخالفانشان مانند اتحاد مسیحیان با سلجوقیان روم در نخستین جنگ صلیبی شد. شش جنگ صلیبی دیگر در بین سالهای ۱۰۹۹ تا ۱۲۵۰ م رخ داد ولی صلیبیان در هیچ کدام از آن ها موفقیتی بدست نیاورند.
جنگ های صلیبی مجموعاً هشت بار به وقوع پیوستعلت جنگ های صلیبی
یکی از رویدادهای جهانی جنگ های صلیبی بود که در امور تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مذهبی و... تأثير فراوانی داشت. این جنگ ها به دعوت مقامات کلیسای کاتولیک رومی و همراهی و حمایت امپراتور روم شرقی، با اعلام هدف آزادسازی بیت المقدّس ( اورشلیم) و زادگاه حضرت مسیح علیه السلام و دیگر معالم مسیحی در فلسطین از دست مسلمانان و ایجاد دولتهای صلیبی در نقاط مختلف فلسطین صورت گرفت.
فهرست جنگ های صلیبی
نام گذاری سنتی تعداد جنگ های صلیبی را ٩ عدد بین قرون ۱۱ تا ۱۳ میلادی می دانند. هرچند این نام گذاری بسیاری از لشکرکشی های مهم بخصوص آن هایی که در قرون ۱۴ تا ۱۶ میلادی رخ دادند، را دربر نمی گیرد. در واقع تا آخر قرن ۱۷ میلادی جنگ های صلیبی ادامه داشتند گه از این نبردها می توان به جنگ لپانتو در ۱۵۷۱ م.، جنگ سنت گتهارد ( en) در ۱۶۶۴ م. و جنگ صلیبی در کندیا( کرت امروزی) در ۱۶۶۹ م. اشاره کرد. تا زمانیکه شوالیه های هوسپیتالر از ناپلئون بناپارت در سال ۱۷۹۸ م. شکست خوردند در دریای مدیترانه و مالت مشغول جنگ بودند. جنگ های صلیبی کوچک فراوانی در همین دوره، در شبه جزیرهٔ ایبری و مرکز اروپا علیه مسلمانان، خوارج مسیحی و بت پرستان در جریان بود.
برداشت مسلمانان و مسیحیان از جنگ های صلیبی به کلّی متفاوت از یکدیگر بودجنگ های صلیبی مهم
مسیحیان پرشوری که احساس پرهیزکاری می کردند نخستین جنگ های صلیبی را انجام دادند. بین سال های ۱۰۹۶ تا ۱۰۹۹ میلادی اولین جنگ صلیبی به وقوع پیوست که در پی فراخوان و درخواست پاپ اوربان دوم برای کمک به مردم بیزانس بود. جنگجویان مسیحی، طی سه سال، بیت المقدس را فتح کرده و با غلبه بر خلافت فاطمیان، در سال ۱۰۹۹ میلادی حین محاصره ی اورشلیم، پیروزی خود را تکمیل کردند. جنگجویان مسیحی قلمرو بیت المقدس را پس از پیروزی، بین خود تقسیم و بر آن ها فرمانروایی کردند.
این هیجان و خشم در کشتار یهودیان در کشاکش سفر عوام الناس در اروپا و برخورد خشن با مسیحیان ارتدوکس شرقی دیده شد. مسیحیان، هیچگاه در قرن سیزدهم از خود شور و خشم سابق را نشان نمی دادند. بعد از آنکه برای آخرین بار در سال ۱۲۹۱ م. عکا به دست مسلمانان افتاد و بعد از این که کاتارها در اوکیتانیا به دست صلیبیون نابود شدند، اعتقاد به جنگ های صلیبی به وسیله توجیه های پاپ برای جنگ های داخلی در اروپا بی ارزش شد.
بین سال های ۱۱۴۷ تا ۱۱۴۹ میلادی دومین جنگ از جنگ های صلیبی رخ داد. دومین گروه صلیبیون، برای دفاع از بیت المقدس به فرماندهی لوئی هفتم، پادشاه فرانسه و کنرادسوم، امپراطور آلمان، حرکت کردند و از این رو دومین جنگ صلیبی پس از شکست در تسخیر شهر مسلمان نشین دمشق، تمام شد.
سومین جنگ از جنگ های صلیبی بین سال های ۱۱۸۹ تا ۱۱۹۲ میلادی اتفاق افتاد. این گروه صلیبیان در مقابل صلاح الدین به رهبری فلیپ دوم شاه فرانسه و ریچارد شیردل شاه انگلستان، قرار می گیرند و مانع از پیشروی وی می شوند، اما نمی توانند بیت المقدس را اشغال کنند. در ارصوف در ارض مقدس یک قرارداد صلح امضا شد و در طول سواحل تسلط صلیبیون را ضمانت کرد. به زائران اجازه داده شد تا از بیت المقدس( اورشلیم) دیدن کنند. ریچارد شیردل زمانیکه به انگلستان بازمی گشت توسط دوک لئوپلد، فرمانروای اتریش، بازداشت و زندانی می شود و لئوپلد در ازای آزادیش باج هنگفتی طلب می کند.
جنگ های صلیبی یک سلسله جنگ های مذهبی بین مسیحیان و مسلمانان بود همینطور بین سال های ۱۲۰۲ تا ۱۲۰۴ میلادی چهارمین جنگ از جنگ های صلیبی روی داد. اگرچه در سال ۱۱۹۸پاپ سوم خواهان یک جنگ صلیبی جدید شد، ولی جنگ های قدرت در داخل و بین اروپا و بیزانس صلیبی ها را به طرف برکناری ماموریت خود سوق داد تا امپراطور روم شرقی بیزانس، الکسیوس سوم را که به نفع برادرزاده خود در اواسط سال ۱۲۰۳ به الکسیوس چهارم تبدیل شد، سرنگون کند. تلاش های امپراتور جدید برای این که کلیسای بیزانس را به روم تسلیم کند با مقاومت سختی رو به رو شد و در اوایل سال ۱۲۰۴ بعد از کودتای کاخ، الکسیوس چهارم خفه شد. صلیبیون در پاسخ به قسطنطنیه اعلان جنگ دادند و چهارمین جنگ از جنگ های صلیبی با سقوط ویرانگر قسطنطنیه به پایان رسید، که تقریبا پایتخت بیزانس در اواخر همان سال با یک فتح خونین، غارت و نابودی رقم خورد.
بار دیگر در پنجمین جنگ از جنگ های صلیبی در سال ۱۲۱۸م پاپ، مسیحیان را به فتح مصر تشویق نمود و لشکر صلیبی را به این منطقه گسیل داشت. بلند پروازیهای رهبران مسیحی کاری را از پیش نبرد. به علت آنکه همواره فرانکها در نبردها به یاری این سپاه پرداخته بودند و از زندگی مناسبی در زیر سایه ی صلح برخوردار بودند و از همراهی لشکر صلیبی سرباز زدند. در نهایت بدون آنکه صلیبیان به هدف مشخصی دست یابند به اروپا بازگشتند.
بین سال های ۱۲۲۸ تا ۱۲۲۹ میلادی ششمین از جنگ های صلیبی بدون فتوای پاپ به وقوع پیوست. این سپاه صلیبی که توسط فردریک دون، امپراتور مقدس روم رهبری میشد دوباره بعنوان بخشی از قرار داد موقت صلح با مسلمانان، بیت المقدس را اشغال می کند.
در جنگهای صلیبی هفتم و هشتم، اورشلیم در دست مسیحیان به مدت پانزده سال باقی ماند تا این که برخی از مسلمانان که از عمل پادشاه مصر ناراضی بودند به اورشلیم حمله کردند و به تصرف خویش در آوردند. نتیجه این جنگ های صلیبی که لوئی نهم اسیر می شود، فاجعه بار بود و بعد از این که غرامت سنگینی پرداخت کرد، آزاد شد.
نهمین جنگ از جنگ های صلیبی توسط شاهزاده ادوارد انگلستان در شهر عکا، بین سال های ۱۲۷۱ تا ۱۲۷۲ آغاز شد. آخرین جنگجویان شوالیه های هوسپیتالر بودند که صاحب سرزمینی برای خود بودند. آنها بعد از سقوط عکا به جزیره رودس رفتند و به جزیرهٔ مالت در قرن ۱۶ میلادی رانده شدند تا سرانجام توسط ناپلئون بناپارت از حکمرانی برکنار شدند.
نتایج جنگ های صلیبی
اگر چه جنگ های صلیبی مجموعا ۲۰۰ سال طول کشید ولی در عمل بیش از ۰.۷ آن به صلح گذشت. اروپاییان در این فواصل طولانی صلح، مهلت کافی برای آشنایی با تمدن اسلامی و برخورداری از رونق اقتصادی آنرا یافتند. علاوه بر محل تماس صلیبیون اروپایی با مسلمانان که منطقة فلسطین نام داشت، بنادر مصر و شام و نیز شهرهای مسلمان نشین اسپانیا محل آشنایی وسیع اروپاییان با تمدن اسلامی شده بود. تجار اروپایی نقش اصلی در این ارتباط را بر عهده داشتند. برخی از کشیشان مسیحی به دستاوردهای تمدن اسلامی دور از چشم مقامات کلیسا و به علت انگیزه های علمی، توجه داشتند.
جنگ های صلیبی مجموعا ۲۰۰ سال طول کشید ولی در عمل بیش از ۰.۷ آن به صلح گذشتپیشرفتهای پزشکی مسلمانان و همینطور پیشرفت آنان در شناخت گیاهان و تولید دارو، توجه اروپاییان را جلب کرده بود. اروپاییان طی این مبادلات اولین بار با کاغذ، باروت، قطب نما و طریقه ساخت و کاربرد آن ها اشنا شدند. واژه ها و اصطلاحات زیادی بهمراه اینگونه کالاها از تمدن اسلامی مورد اقتباس اروپاییان قرار گرفت. کتابهای فلسفی، پزشکی، داروسازی، نجوم، جغرافیا و ریاضیات از میان نوشته های مسلمین بیشتر مورد توجه بود. بعضی از این کتابها که از آثار ابن سینا و فارابی بود به زبان لاتین که زبان علمی و دینی اروپا در قرن وسطی بود، ترجمه شد. در جنگ های صلیبی نتایجی ناخواسته حاصل شدند بدون اینکه پاپ ها و پادشاهان و امپراتوران، آن ها را خواسته باشند. در جنگ های صلیبی تقریباً به هیچ کدام از اهداف خود دست نیافتند و در پایان کلیسا به میزانی آسیب دید که فئودال ها، مردمی فقیرتر از گذشته شده بودند امّا علی رغم کشته ها و تخریب هایی که جنگ های صلیبی به وجود آورد ، نتایج مثبتی همچون رواج شهر نشینی و نفوذ علوم و ادبیّات و هنر اسلامی در غرب را برجای گذاشت.
عوامل و انگیزه های جنگ های صلیبی
مورخان شرقی و غربی عوامل و دلیل های مختلفی در مورد انگیزه های جنگ های صلیبی بر حسب مطالعات و گرایش فکری و اعتقادی خود و احیاناً اقتضائات و ضرورتهای اجتماعی و سیاسی، مطرح کرده اند. بسیاری از مورخان غربی و بعضی از مورخان معاصر مسلمان به این جنگ ها صبغه مذهبی داده اند و تعصب دینی را از اصلیترین دلایل بروز جنگ ها دانسته اند؛ درحالی که، عملکرد کلیسا و سخنان پاپ ها و رفتار مهاجمان نشانگر اینست که در این جنگ ها عامل دینی، با همه ی اهمیتش، بیش تر پوشش فریبنده ای برای رسیدن به اهداف مادّی و اقتصادی و کشور گشایی بوده است .
در فراهم شدن زمینه های جنگ های صلیبی، اوضاع سیاسی جهان اسلام بی تأثیر نبوده است . به نوشته برخی از مورخان، مهم ترین عامل وقوع جنگ این بود که بعد از آنکه ترکان سلجوقی در اواخر سده پنجم هجری بر شام و بیت المقدّس تسلط یافتند، با کسانی چون ساکنان مسیحی بیت المقدّس و زوار مرقد حضرت عیسی علیه السلام بدرفتاری کردند و به آنان اهانت می کردند، حتی از آن ها عوارض می گرفتند و تعدادی از دیر ها و کلیساهای منطقه را مصادره کردند. این کار بر مقامات کلیسا گران آمد و سبب شد تا جنگ رخ دهد.
پیامد جنگ های صلیبی برای اسلام
پیامد جنگ های صلیبی برای جهان اسلام شامل ازدواج صلیبیان با زنان مسیحی مقیم سوریه، تشتت سیاسی در جهان اسلام، ازدیاد مفاسد اجتماعی، شدت یافتن شکاف میان بی بضاعت و غنی، شکوفایی تجارت خارجی( علی الخصوص در عصر ممالیک)، تأثیر ادبی ـ فرهنگی جنگهای صلیبی و ورود کلمات بیگانه در متون عربی، گسترش فن خطابه و نگارش کتاب و... بود.
پیامد جنگ های صلیبی برای جهان غرب
همینطور از پیامدهای جنگ های صلیبی برای جهان غرب می توان به تعدیل و زوال قدرت فئودالها، جنبشها و بدعتهای مذهبی و مبارزه مقامات کلیسا با آن ها، نوگرایی در اندیشه غربی به علت آشنایی با متفکران و فیلسوفان مسلمان، تحول علوم فرهنگی، پزشکی، کیمیا، گیاهشناسی و جانورشناسی، رونق اقتصادی، گسترش شرق شناسی و اقتباس اروپاییها از برخی از ویژگیهای فرهنگ اسلامی یا به قول« فوشه شارتری» شرقی شدن غربیان اشاره کرد.
مسیحیان پرشوری که حس پرهیزکاری می کردند نخستین جنگ های صلیبی را انجام دادندگردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 12
- 6
