اغراق چیست؟ (+ کاربرد، اهمیت و انواع اغراق)

اغراق، مناسب‌ترین آرایه ی ادبی برای حماسه است

اغراق یکی از اصطلاحات ادبیست. یکی از آرایه های ادبی معنوی پرکاربرد که در انواع ادبی از ادبیات حماسی گرفته تا غنایی و عاشقانه کاربرد دارد، آرایه اغراق می باشد. در شاهنامه فردوسی، زیباترین اغراق ها را میتوانید ببینید. مناسب ترین ابزار برای آفریدن صحنه های حماسی، اغراق می باشد.

اغراق چیست؟

اغراق یا مبالغه از آرایه های ادبی به شمار می رود. در واقع به ادعای وجود ویژگی در کسی یا چیزی، اغراق میگویند؛ به اندازه ای که برای آن کس یا چیز به دست آوردن آن ویژگی به آن اندازه، غیر ممکن باشد. عموماً اغراق سبب خیال انگیز شدن شعر و نثر می شود. شاعر معانی بزرگ را به کمک اغراق، کوچک و معانی کوچک را بزرگ نشان می دهد. زیبایی اغراق در اینست که ناممکن را بگونه ای ادا کند که شدنی بنظر برسد. مناسب ترین آرایهٔ ادبی برای حماسه، اغراق نام دارد. در شاهنامهٔ سرودهٔ فردوسی و نیز آثار هومر و ویرژیل، بیشترین اغراق دیده می شود.

اغراق یا مبالغه، در اصطلاح بدیع، بزرگ نمایی یا خُردنمایی اشیا و معانی در نوشته و شعرست یعنی بازنمود دگرگونی مفاهیم و موضوعات سخن، به صورتی که معانی خرد را بزرگ گرداند و معانی بزرگ را خرد بنماید تا تأثیر سخن را قویتر کند.

در شعر دری، اغراق بیشتر از عربی مورد استعمال داشته است. در شعر حماسی، صنعت اغراق به تناسب دیگر گونه های شعر بیشتر دخیل می باشد، گویا اغراق جزء ذاتی چنین شعریست. از انجایی كه حماسه ویژگی اساطیری، پهلوانی واعمال فوق العاده دارد، یعنی دلاوری، ستیز و پیكار در آن به نمایش گرفته میشود از این جهت ، در این جا صنعت اغراق هم محل خاصی دارد. صنعت اغراق سبب شده تا شاهنامه ی فردوسی و سایر حماسه های زبان دری، مؤثریت و شور انگیزی برازنده ای داشته باشند.

اغراق، کلمه‌ای عربی و مصدر باب افعال است

بیان حماسه خود به خود همراه با اغراق است، مثلاً داستانهای شاهنامه فردوسی نظیر نبرد رستم وسهراب، داستان اسفندیار و رستم و سایر وقایع جنگی، محافل میگساری، بزم و سرور و عشرت و غیره چنان به تمثیل كشیده شده اند كه با اغراق همراه میباشند. در سایر گونه های شعر و در كلام منثور نیز این ویژ گیها به پیمانه های مختلف موجود است. در اشعار مدحی، اغراق دارای درجه پایینتر می باشد به علت این که كثرت استعمال باعث میشود بر زیبایی كلام لطمه وارد شود.

معنای اغراق

اغراق، که کلمه ای عربی و مصدر باب افعال است به معانی مختلفی در فرهنگ ها از جمله غرق کردن، پر کردن کاسه و پر کردن کمان آمده است. معنی اخیر را در فرهنگ های ادبی در وجه تسمیه اغراق در نظر داشته اند. یعنی در وصف و مدح یا ذم کسی زیاده روی کنند و آنچه را وجود دارد ، بیش از آنچه که هست، جلوه دهند. مؤلفین کتاب های بدیعی تا حدود قرن هفتم، بین« مبالغه» و« اغراق» و« غلو» فرق نمی گذاشتند و هر سه کلمه را به یک معنا می گرفتند ولی بعدها بینشان فرق گذاشتند.

کاربرد اغراق

اغراق یا غلو، تصویریست که میتواند محصول عناصری باشد که از جمله ی آن ها می توان به صور خیال، سبک های زبانی، ادبی و فکری، تضادها و موارد بسیار دیگر اشاره کرد. این که هر یک از شاعران در اشعارشان چه مضامینی را با چه مشخصه هایی به تصویر کشیده اند، اهمیت بسیاری دارد. شاید بزرگنمایی مهم ترین عاملیست که به سخن تأثیر جادویی می بخشد؛ یعنی چیزی را بزرگتر از آنچه هست نشان دادن برای قدرت تأثیر بخشیدن به کلام. در ادب فارسی، آرایه ی مبالغه نخستین بار در کتاب ترجمان البلاغه بیان شده است.

اغراق از شیوه‌های بیانی متداول در ادب فارسی و تازی و از عناصر اصلی سازندۀ حماسه است

انواع اغراق

محمد فشارکی در کتاب« نقد بدیع» از دو نوع اغراق علاوه بر اغراق عادی، سخن می گوید:" اغراق کنایی و اغراق تشبیهی."« دقت کنید که اغراق معمولاً نتیجه ی تشبیه ها، استعاره ها و کنایه است.

>> اغراق کنایی

از بهر بوسه ای ز لبش جان همی دهم ••• اینم همی ستاند و آنم نمی دهد( حافظ)

>> اغراق تشبیهی

هست طومار دل من به درازای ابد ••• برنوشته ز سرش تا سوی پایان تو مرو( مولوی)

بیان اغراق آمیز وسعت بی کرانه ی دل مولانا که از سر تا بن آن نوشته است:« تو مرو».

اهمیت و ارزش اغراق

در شعر، ارزش بزرگنمایی یک واقعیت آنجاست که شعر، هنر تجسم بخشیدن به عواطف با ابزار زبان است. پس زمانی که عاطفه ای نظیر شادی، عشق، نفرت و... شدت و غلیان یافته باشد یاری گرفتن از اغراق، بهترین وسیله ی تجسم بخشیدن به اینگونه عواطف است. اغراق از صنایع بدیع معنوی به شمار میرود و از اهمیت فوق العاده ای در گذشته برخوردار بوده، بگونه ای که کمتر شعری از این صنعت خالی است. گاهی وقت ها استفاده از این صنعت آنچنان با افراط همراه میشود که به ترک ادب شرعی در مواردی منجر شده است:

صواب کرد که پیدا نکرد دو جهان ••• یگانه ایزد دادار بی نظیر و همال

وگرنه هر دو جهان را کف تو بخشیدی ••• امید بنده نماندی به ایزد متعال( قنبری)

حماسه، عرصه ی گسترده ی صنعت اغراق بوده و از مختصات آن به حساب می آید؛ بگونه ای که عده ای بر این باورند که نباید به صنعت اغراق اطلاق کرد چونکه ، فردی مافوق بشر در حماسه قهرمان است و از این جهت رفتار و کردار او غیرطبیعی است.

کارآیی اغراق

اغراق، مانند تناسب و مراعات نظیر است یا بعبارتی تشبیه، جزء ذات سخن ادبی است و کم تر اتفاق می افتد که سخن ادبی نظم یا نثر از این نوع صنایع خالی باشد، مخصوصا در اثر حماسی مبالغه و اغراق، ارزش بسیار بالایی دارد. مبالغه و اغراق جزء ذات آثار حماسی به شمار میرود و به عبارت دیگر از مختصات آثار حماسی می باشد. علاوه بر آثار حماسی در قصیده که قالبی حماسی است، مبالغه فراوان دیده می شود.