مقایسه ی سبک عراقی با سبک خراسانی

سبک عراقی به سَبکی از شعر پارسی گفته می‌شود

سبک عراقی

یکی از سَبک های شعر پارسی، سَبکِ عراقی نام داشت که برگرفته از عراق عجم بود، امّا این سبک، صرفا در عراق عجم، رواج نداشت و در نواحی دیگر نیز رواج داشت. از بنیان گذاران این سبک می توان به ابوالفرج رونی، سید حسن غزنوی و جمال الدین اصفهانی و از نمایندگان این سبک می توان به سعدی، کمال الدین اصفهانی، عراقی و حافظ اشاره کرد.

سبک عراقی بمدت ۳۰۰ سال به عنوان سبک ادبیات فارسی در زمان مغولان و ایلخانان مغول و تیموریان محسوب میشد.

سبک عراقی، همان چارچوب فارسی قدیم، یعنی سبک خراسانی به شمار میرود که با از دست دادن بسیاری از مختصات کهن خود، تا حدودی مختصات جدید را یافته است و مختصات کهن سبک خراسانی به لحاظ بسامد، متفاوت از دوره ی قدیم می باشد.

درهم آمیختگی مختصات کهن و جدید از مهم ترین مختصه ی زبانی سبک عراقی محسوب میشود که گاهی اوقات از آن در یک شعر کوتاه استفاده شده است. البته سبک شناسان باید بجای تمرکز بر مختصات سبک خراسانی، تمرکز خود را بر مختصات جدید در زبان عراقی منعطف کنند.

تاریخچه سبک عراقی

با روی کارآمدن سلجوقیان در خراسان و روی کار آمدن اتابکان در عراق و آذربایجان، سبک عراقی پدید آمد. بخش هایی از غرب ایران را در این زمان ( سدهٔ ششم) نیز عراق می گفتند، امّا آن جا را برای تمایز با بخش میان رودان، عراق عرب و اینجا را عراق عجم می نامیدند. گرانیگاه ادبی ایران در این زمان به شهرهایی همچون آذربایجان و عراق عجم منتقل شد. سبک عراقی که از قرن هفتم تا قرن نهم ادامه داشت؛ دربرگیرنده ی دوره مغولان و ایلخانان و تیموری به لحاظ تاریخی می باشد.

پس از حمله ی مغولان به خراسان، دانشمندان و ادیبان سالم از خراسان فرار کردند و به مناطقی همچون اصفهان، شیراز و بغداد رفتند تا در امان باشند. در نتیجه انهدام بغداد، طبعاً، نفوذ عربی برافتاد و امیران محلی ترک یا ایرانی، زبان و ادب فارسی را رواج دادند. شعر مهاجرت کرده از ویرانه های خراسان، در باختر رواج یافت و« سبک عراقی» باعث نشان دادن آن شد.

بر اثر سیاست سلجوقیان، مدارس مختلف دینی در دوران مربوط به سبک عراقی تاسیس شد که به تدریس مطالبی همچون تفسیر، منطق، حکمت و ادبیات عربی می پرداختند. شاعران و ادیبان نیز با این مباحث، آشنایی پیدا کردند. وقتی که شعر پارسی در پارس و آذربایجان رواج پیدا کرد؛ تحوّلی اساسی در شعر فارسی رخ داد که در اشعار انوری و ظهیر فاریابی بکار رفته است. اولین کسی که موفق به استفاده از قصاید و مدایح اغراق‌امیز و پُرصنعت در شعر شد و اقدام به سرودن غزل های لطیف و پرشور نمود؛ انوری نام داشت. خاقانی و نظامی گنجوی توانستند در ایران، شیوهٔ تازه ای را بوجود آورند و این شیوه توسط بزرگانی همچون جمال الدین اصفهانی و پسرش کمال الدّین در عراق، برگزیده شد و سعدی و حافظ نیز ترویج دهنده ی آن بودند. نظامی توانست به زیباترین شکل ممکن، داستان سرایی عاشقانه را بوجود آورد.

مقایسه سبک خراسانی و عراقی

>> از لغات و اصطلاحات عربی در سبک خراسانی استفاده نشده در صورتی كه از كلمات و اصطلاحات عربی در سبک عراقی، زیاد استفاده شده است.

>> تشبیه و استعاره و كنایه در سبك خراسانی، بدون کاربرد است درحالیکه استفاده از تشبیه و استعاره و كنایه در سبك عراقی کاربرد فراوانی دارد. تعصب دینی در سبك خراسانی دیده نمیشود ولی از نكات و اصطلاحات مذهبی در شعر سبک عراقی استفاده شده است. درواقع این مسأله بیانگر اینست که دو سبک شعری و طرز تفكر و نگرش شاعرانش با هم فرق دارند و اینكه خصوصیات شعری در هر دوره باتوجه به شرایط آن زمان دچار تغییراتی شده است.

سبک عراقی از عراق عجم گرفته شده‌است

برای مثال رودكی از مهارت خاصی در سرودن قصیده های مدحی و وصفی برخوردار بوده ولی مهارت مولوی به سرودن اشعار عرفانی محدود شده است. بنابراین دوران رودكی( سبک خراسانی) با دوران مولوی( سبک عراقی) متفاوت است.

غزل در سبک خراسانی، بدون کاربرد بوده و شاعران سبک خراسانی از غزل استفاده ای نمیکردند ولی استفاده از قالب غزل در نزد شاعران سبک عراقی کاربرد فراوانی داشت.

>> لغات مورد استفاده در سبک عراقی نسبت به كلمات مورد استفاده در سبك خراسانی، دوام بیشتری دارد.

خصوصیات و ویژگی های سبک عراقی

فراموش نکنید که سبک شعری شعرای ادب فارسی در هر دوره ای از ادوار، ویژگی ها و خصوصیات متفاوتی داشته است و هر دوره براساس همین ویژگی ها قابل شناسایی است. ویژگی های سبک عراقی نیز منحصر به فرد میباشد که اگر آن ها را بشناسیم، بهتر میتوانیم از این سبک استفاده کنیم.

- علاوه بر قالب قصیده که رواج آن توسط بزرگانی همچون انوری و خاقانی و جمال الدین اصفهانی و ظهیر فاریابی صورت گرفت؛ از دیگر قالب های شعری رایج می توان به قالب مثنوی و غزل اشاره کرد.

- اساس سبک عراقی، همان سبک خراسانی میباشد و فقط استفاده از واژه های عربی درآن فراوان تر شده و نیز به دلیل این که مراکز قدرت و گسترش علوم در حوزه های اموزش علمی و فرهنگی شهرهای مختلف ایران جا به جا شدند، واژه های حکمی و فلسفی و علمی و دینی و پزشکی و نجومی در آثار شاعران نفوذ یافته و جلوه ای خوبی را به شعر شاعران سبک عراقی بخشیده است.

- در سبک عراقی، بجای قصیده بیشتر، از غزل، سادگی و روانی استفاده شده و از لطافت و کثرت تشبیهات و تعبیرات و کنایات زیبا و دقیق و باریک بجای استحکام استفاده شده است.

- از درونمایه های رایج سبک عراقی می توان به عشق و عرفان و اخلاق اشاره کرد. انوری توانست غزل را به نوع جدیدی ارائه دهد تا بیشتر شاعران این دوره در شعرشان از آن استفاده کنند ولی در غزل های سعدی و حافظ به اوج خود رسیده است.

- سبک خاص سعدی را میتوان با خصوصیاتی همچون توجّه به زیبایی کلمه و سادگی و خوش آهنگی شناخت که اثرات به سزایی در غزل دارد. حافظ در غزل فارسی، تحوّلی بزرگ به وجود آورد و سبکی منتقل و آزاد آفرید که سبک والایی محسوب میشود. قالب مثنوی و غزل در سبک عراقی، از اهمیّت به سزایی برخوردار است که تا دوره های بعد نیز ادامه می یابد.

در سبک عراقی از كلمات و اصطلاحات عربی زیاد استفاده شده است

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش