این روزها بازار سؤال از ما دندان‌پزشکان در مورد خطاهای درمانی زیاد است. دندانپزشکی هم ازجمله رشته‌هایی است که میزان شکایت‌های طرح‌شده در مراجع قانونی ازنظر کمیت در مقایسه با رشته‌های پزشکی در رده‌های به نسبت بالا قرار دارد. متخصصین درمان ریشه متأسفانه یا خوشبختانه قشری از دندان‌پزشکان هستند که مستقیماً با بسیاری از موارد درمان‌هایی که به علت‌های مختلف دچار شکست شده‌اند سروکار دارند و ازاین‌جهت درزمینهٔ علت شکست‌های درمان‌های قبلی مدام از سوی بیماران مورد سؤال قرار می‌گیرند.
برخی از درمان‌های شکست‌خورده به دلیل خطاهای حین درمان یا مشکلاتی هستند که درمان‌کننده قبلی در ایجاد آن‌ها نقش داشته‌اند. در میان اندودنتیست‌ها در برخورد با خطاهای همکاران رویکردهای متفاوتی وجود دارد. در این مطلب به سوالاتی که در مورد قصور دندانپزشکی به ذهن مراجعین می‌رسد پاسخ‌داده‌شده است.
قصور دندانپزشکی یعنی چه؟
در تعریف رسمی قصور پزشکی به معنی کوتاهی در اجرای استاندارد مراقبت‌های پزشکی است که باید به عمل آید. در حقیقت قصور عبارت است از ترک فعل لازم و یا انجام فعل ممنوعه قصور پزشکی در قانون مجازات اسلامی در تبصره ماده ۳۳۶ به چهار عنوان بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی تعریف می‌شود. قصور در معنای گسترش‌یافته و به‌طور خیلی ساده یعنی درمانی برای شما انجام شود که نتایج آن درمان، آن موردی نباشد که شما انتظار داشتید و قبلاً برای شما پیش‌بینی‌شده بود…بنابراین هر درمانی که به شکست منجر شود به معنی قصور نیست. وقتی‌که دندانپزشک شما در مورد نتایج احتمالی درمانی توضیح می‌دهد و احتمال‌ها را به شما توضیح می‌دهد و شما آگاهانه درمان را می‌پذیرید و بعد نتایج درمان همان پیش‌بینی‌ها محقق می‌شود، قصوری درواقع رخ نداده است.
برای مثال در پروتز کامل (دست‌دندان) در افرادی که استخوان فک آن‌ها تحلیل رفته باشد، ممکن است گیر کم باشد و دست‌دندان مخصوصاً در فک پایین اصطلاح عامه لق بزند. درصورتی‌که احتمال این مورد قبل از درمان برای بیمار پیش‌بینی‌شده باشد و بیمار قبول کرده باشد، قصوری رخ نداده ولی وقتی دندانپزشک ادعا کرده که دست‌دندانی با گیر عالی می‌سازد و احتمال لق زدن وجود ندارد ولی این اتفاق افتاده باشد، در این صورت قصور محرز است.
آیا قصور در دندانپزشکی امری عادی و طبیعی است؟
ایرانی‌ها سالی ۲۲۰ میلیون بار به پزشک مراجعه می‌کنند که رقم کمی نیست نتیجه اینکه انتظارمی رود که هیچ تخلف و قصوری در میان این رقم مراجعه، وجود نداشته باشد. حتی با تصور یک درصد ارتکاب به خطا باید به‌طور طبیعی انتظار تشکیل ۲۲۰ هزار پرونده شکایت را داشته باشیم که هیچ‌گاه چنین تعداد پرونده‌ای تشکیل نشده زیرا توسط جامعه پزشکی این حجم خطا واقع نمی‌شود؛ اما بااین‌حال، برخی گروه‌های پزشکی در زمره پرشکایت ترین ها و در صدر فهرست شکایات بیماران قرار دارند که دندان‌پزشکان در آمارهای سال‌های مختلف در زمرهٔ پنج رشتهٔ اولی هستند که علیه آن‌ها شکایت می‌شود.
قصور دندانپزشکی ازنظر آماری زیاد نیست یا حداقل می‌توانیم بگوییم شکایت‌های مطرح‌شده بیماران موارد زیادی نیست. شاید به این دلیل که بسیاری از بیماران در ایران به حقوق خودآگاه نیستند و از شکایت اجتناب می‌کنند. ولی قصور حتی به تعداد اندک هم غیرقابل‌قبول است و باید به حداقل برسد و مواردی هم که اتفاق افتاده‌اند جبران بشوند.
برای مثال در سال ۱۳۹۴ بیشترین شکایات در رابطه با پرونده‌های قصور پزشکی به ترتیب مربوط به جراحی زنان و زایمان، جراحی پلاستیک، جراحی ارتوپدی و جراحی عمومی بوده‌است ولی بیشترین محکومیت‌ها مربوط به جراحی پلاستیک، عمومی، دندانپزشکی، زنان و زایمان بوده است.علیرغم اینکه قصور در دندانپزشکی شکایات کمتری را به خود اختصاص داده بود، ولی بیشترین محکومیت‌ها را از آن خود کرده‌است و در بالای ۶۰ درصد از این پرونده‌ها قصور محرز شده‌است.
قصور امری عادی یا قابل عادی شدن نیست ولی امر اجتناب‌ناپذیری است و اتفاق میفتد. تنها راهی که هرگز با ماشین تصادف نکنید این است که علاوه بر اینکه از پشت ماشین نمی‌نشینید از خانه هم بیرون نروید (چون ممکن است بقیه به شما بزنند). تنها راه اینکه هیچ خطا یا قصوری در درمان اتفاق نیفتد این است که دندانپزشک هرگز طبابت نکند. مخصوصاً باوجود کار یدی بودن و مهارت فنی بودن دندانپزشکی، حتی دندان‌پزشکان مجرب و ماهر هم دچار خطا می‌شوند. نیت درمان همیشه حسنه و رفع مشکلی است که بیمار به خاطر آن مراجعه کرده است. خطاهای درمانی و نتایج غیرمتعاقب (که دو مقوله جدا از هم هستند) ناخوشایند دندان‌پزشکان بوده و تمام تلاش خود را برای اجتناب از آن‌ها به خرج می‌دهند ولی حقیقت این است که گاهی این موارد پیش می‌آیند و هر دندانپزشکی باید قدرت مدیریت و جبران آن‌ها داشته باشد.
حقوق متقابل مراجعین دندانپزشکی و دندان‌پزشکان:
شما به‌عنوان یک مراجعه‌کننده دندانپزشکی حق‌دارید که در مورد مشکل خود و درمان آن اطلاعات کافی کسب کنید. دندانپزشک موظف است که در مورد درمان شما، تعداد جلسات، هزینه‌ها به شما توضیح بدهد و همچنین موظف است که درمان‌های جایگزین را هم به شما توضیح بدهد.
دندانپزشک موظف است که بهترین درمان را برای شما انجام بدهد و اگر به هر دلیل ازجمله کمبود امکانات یا فقدان تخصص قادر به ارائه درمان ایده آل نیست، شمارا به دندانپزشک متخصص یا محلی که درمان ایده آل می‌تواند برایتان انجام شود ارجاع دهد.
دندانپزشک حق دارد بیمار را برای درمان به هر دلیل پذیرش نکند. ازآنجایی‌که تقریباً شرایط تهدیدکننده حیات در دندانپزشکی نادر است، دندان‌پزشکان حق رد درمان را تقریباً در همه موارد دارند. عدم پذیرش درمان یک بیمار می‌تواند به دلیل نداشتن تخصص در آن زمینه، عدم توافق بر سر هزینه‌های درمان یا هر دلیل دیگری باشد.
دندان‌پزشکان حق‌دارند که درازای معاینهٔ بیماران و ارائه مشاوره حق ویزیت مصوب را دریافت کنند. این حق ویزیت جدای از درمانی است که در آینده انجام می‌شود. حتی اگر بعد از ویزیت کاری انجام نشود، هزینه حق ویزیت محفوظ است.
دندانپزشک حق دارد که هزینه‌های درمان را به‌طور کامل دریافت کند و درصورتی‌که هزینه‌های درمان پرداخت نشود از ادامهٔ درمان تا تحقق هزینه به صورتی که سلامت بیمار به خطر نیفتد خودداری کند. در مورد منشور حقوق بیماران این مطلب را بخوانید.
دندانپزشک و بیماران شاکی
قبل از اینکه در مورد مراجعی که می‌توانید در مواقع قصور در درمانتان به آن‌ها مراجعه کنید بر روی نکتهٔ خیلی مهمی تأکید می‌شود. شکایت در بهترین حالت می‌تواند معادل ریالی خسارت واردشده به‌سلامتی و دندان شمارا بر اساس قانون دیه جبران کند و سود آن برای شما در این حد است. هدف شما از مراجعه به دندانپزشک اما به دست آوردن مجدد سلامتی‌تان بوده است و نه جایگزینی ریالی آن بعد از وارد شدن خسارت؛ بنابراین اگر مشکل دندان شما با اصلاح درمان یا جایگزینی دندان حل شود، واقعاً نیازی به‌صرف وقت و هزینه برای پیگیری از مراجع قانونی وجود نخواهد داشت. در جهان امروز که صحبت و منطق بسیاری از مشکلات را حل می‌کند، به‌راحتی با یک منطق قوی در مسائل روزمره‌ای مانند درمان‌های دندانپزشکی مشکلات به گفتمان منطقی قابل‌حل و فصل است. به‌هرحال دندانپزشک درصورتی‌که خسارتی به شما وارد کرده باشد، ازنظر اخلاقی و قانونی موظف است خسارت شمارا جبران کند.
در کشور ایران فقط یک مرجع واحد برای رسیدگی به شکایات دندانپزشکی وجود ندارد. ساده‌ترین راه برای پیگیری قانونی، قوه قضاییه (دادگاه‌ها یا به عبارت دقیق‌تر دادسرای انتظامی پزشکی) هست. معمولاً پرونده‌ها برای کارشناسی به پزشکی قانونی یا نظام پزشکی یا حتی به افراد خبره حقیقی با تشخیص دادگاه ارجاع می‌شوند. در این سازمان‌ها در مورد شکایت بیمار کارشناسی شده و نظر صادر می‌شود. این نظر در مورد وجود یا عدم وجود قصور است و حکم در مورد جبران نیست. قاضی بر اساس نظرات کارشناسی حکم را صادر می‌کند.
یک‌راه دیگر مراجعه به سازمان نظام پزشکی است. در نظام پزشکی نظر کارشناسی داده‌شده ولی درنهایت برای جبران خسارت پرونده باید دوباره به دادگاه (دادسرای انتظامی) برود و حکم صادر شود. محل دیگر طرح شکایت شورای حل اختلاف (ویژه امور بهداشت) است که رسیدگی و حل‌وفصل اختلافات اعضای جامعه پزشکی با یکدیگر و همچنین اختلافات جامعه پزشکی با سایر اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی درصورتی‌که مبلغ خواسته یا محکوم‌به کمتر از ۵ میلیون تومان باشد و یا درصورتی‌که هر دو طرف در خصوص ارجاع پرونده به شورا توافق داشته باشند، در صلاحیت آن است. معاونت درمان وزارت بهداشت و درمان و سازمان تعزیرات حکومتی هم ازجمله نهادهایی هستند که شکایت علیه پزشکان و دندان‌پزشکان در آن‌ها می‌تواند صورت گیرد. حتی در کلانتری‌ها هم دیده‌شده است که پرونده قصور دندانپزشکی به جریان افتاده است! بنابراین برخلاف بسیاری از کشورها که مراجع محدودی برای طرح شکایت علیه دندان‌پزشکان وجود دارد در ایران خوشبختانه یا متأسفانه نگرانی بابت این قضیه وجود ندارد!
سازمان پزشکی قانونی شکایات را به‌طور مستقیم دریافت نکرده درحالی‌که مطابق قانون، شکات می‌توانند به دادسرای انتظامی نظام پزشکی شهرستان مراجعه و شکایت کنند زیرا نظام پزشکی به تخلفات انتظامی رسیدگی کرده درحالی‌که برای ثبت شکایت در پزشکی قانونی، شاکی باید در ابتدا به دستگاه قضایی شکایت کند و پس از بررسی تخصصی بازپرس یا دادیار پرونده نسبت به ادعای شاکی، قاضی یا به نفع پزشک قرار منع تعقیب صادر کرده یا در صورت احراز تخلف، کیفرخواست و رأی صادرشده و پزشک مجازات می‌شود اما شکات مراجعه‌کننده به سازمان نظام پزشکی حتی در صورت احراز تخلف پزشک هم خسارت ریالی دریافت نمی‌کنند زیرا وظیفه دادسراهای انتظامی نظام پزشکی، صرفاً رسیدگی به تخلف و ثبت آن در پرونده پزشک و در صورت تکرار تخلف، تشدید مجازات تا سطح محرومیت از طبابت است…بعدازاین مرحله شاکیانی که در پی دریافت خسارت از پزشک هستند باید به دادسرای جرائم پزشکی یا پزشکی قانونی مراجعه کنند زیرا مجازات نظام پزشکی صرفاً انتظامی است.
آیا در قضاوت‌های کارشناسی طرف دندان‌پزشکان را می‌گیرند؟
یک توهم غالب این روزها در رسانه‌ها تبلیغ می‌شود که چون در نظام پزشکی و پزشکی قانونی همهٔ کارشناسان پزشک هستند پس طرف همکاران خود را می‌گیرند. این تلقی از دو جهت اشتباه است. اول اینکه در مورد پرونده‌های قصور دندانپزشکی قرار نیست که خبرنگاران، کفاشان یا حتی پزشکان نظر بدهند. چراکه در این زمینه صلاحیت ندارند. کما اینکه هیئت‌منصفه دادگاه مطبوعات هم که در مورد جرائم مطبوعات قضاوت می‌کند، اعضای آن باید از اهالی رسانه باشند. در مورد صنف کابینت سازها هم همین قضیه صدق می‌کند. وقتی شما از کابینت‌سازی که برای خانه شما کابینت ساخته است ولی بر اساس «توافق» با شما عمل نکردن است می‌خواهید شکایت کنید به اتاق اصناف شهر خود می‌روید و در آنجا کارشناسی از همان صنف کابینت سازان (و نه خبرنگاران یا پزشکان) معرفی می‌کنند تا بین شما و کابینت ساز حکم کند!
از طرف دیگر ازقضا دندان‌پزشکانی که با هیئت‌های بدوی رسیدگی به تخلفات سروکار داشته‌اند به‌خوبی می‌دانند که نه‌تنها در این نهادها طرف دندان‌پزشکان را نمی‌گیرند بلکه در بسیاری از موارد دندان‌پزشکان هستند که به‌حق یا ناحق در این محل‌ها متضرر می‌شوند. بسیاری از اوقات علیرغم محق بودن دندان‌پزشکان در نهادهای قضاوتی پیشنهاد مصالحه و توافق می‌دهند که دندان‌پزشکان برای جلوگیری از اطناب موضوع، تن به مصالحه داده و بازیان مالی از ادامه پرونده جلوگیری می‌کنند درحالی‌که اگر پرونده مسیر عادی خود را طی می‌کرد در بسیاری از موارد دندانپزشک تبرئه می‌شد.
ازآنجایی‌که سیستم اعاده حیثیت برای احقاق حقوق دندان‌پزشکان درصورتی‌که تبرئه بشوند تعریف نشدن است و برخلاف بسیاری از کشورها که شکایت علیه پزشکان و دندان‌پزشکان فقط با صرف هزینه برای وکیل توأم است، در ایران به‌راحتی این کار میسر است، در نظام شکایت علیه اطبا، همیشه پزشکان و دندان‌پزشکان متضرر هستند. خوشبختانه با توجه به اینکه جامعه ما در کل برای کار اطبا ارزش زیادی قائل است از این خلأهای نظام قانونی شکایت کمتر سوءاستفاده صورت می‌گیرد.
برای خطاهای درمانی مجازاتی در قانون تعریف‌شده است. در قانون مجازات اسلامی بند ب ماده، ۵۹ مواد ۶۰، ۳۲۲، ۳۱۹، ۶۱۶، ۶۴۸ و بند ب ماده ۲۹۵ به مسئولیت پزشک اختصاص‌یافته است. در این قوانین وظیفه پزشک درباره دریافت رضایت از بیمار یا خانواده‌اش قبل از عمل جراحی، فوریت‌های پزشکی و یا پرداخت دیه درزمانی که خسارت‌های جانی و یا نقص عضو ایجادشده باشد، مشخص گردیده است. در چنین شرایطی اگر پزشکی مهارت کافی در طبابت نداشته باشد و یا موازین فنی، علمی و مقررات را در عمل جراحی و یا معالجه بیمار رعایت نکند، مسئول است. بر این اساس، پزشک متخلف علاوه بر پرداخت دیه مشمول اجرای ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی‌شده و طبق قانون قاضی دادگاه می‌تواند وی را به حبس از یک تا ۳ سال محکوم کند
چرا از دندانپزشک خود شکایت می‌کنیم؟
تجربه نشان داده است که بیشتر شکایت‌های بیماران از دندان‌پزشکان نه صرفاً به دلیل خطاهای درمانی بلکه بیشتر به دلیل ارتباط نادرست بین بیمار و دندانپزشک است. اگر دندان‌پزشکان مهارت‌های ارتباطی بیشتری داشتند چه‌بسا بیماران به فکر شکایت نمی‌افتادند. مراجعین دندانپزشکی برای حل یک مشکل به دندانپزشک مراجعه می‌کنند. گاهی در حل این مشکل به‌ندرت ممکن است که ما و بعضی از همکاران ما موفق نباشیم یا اینکه مشکل بیمارانمان را با مشکل جدیدی جایگزین کنیم. درنهایت با پیشرفت درمان‌های دندانپزشکی تقریباً تمام موارد شکست‌های درمانی با درمان‌های جایگزین به نحوی قابل جبران است.
صدمهٔ واردشده در موارد خطاها یا قصور دندانپزشکی معمولاً با صرف و هزینه جبران می‌شود اغلب از نوع صدمات غیرقابل‌جبران پزشکی نیست؛ بنابراین بهترین روش برخورد، رویکرد حل مشکل محور به‌جای رویکرد تهاجمی و تقابلی است. از طرف دیگر حق شکایت از دندان‌پزشکان برای بیماران محفوظ است و این قضیه به نفع دندان‌پزشکانی است که همیشه با مسئولیت و مهارت کافی اقدام به درمان می‌کنند. ما دندان‌پزشکان دوست داریمشان و اعتبار حرفه‌مان حفظ شود و معدود افرادی که به‌عنوان همکار ممکن است با بی‌مبالاتی و بی‌اخلاقی به درمان بیماران می‌پردازند، نتیجهٔ کار خود را ببینند و جامعه بتواند این عدهٔ قلیل را از صنف واقعی دندانپزشکی که بامهارت و دلسوزی طبابت می‌کنند، تفکیک دهد. اساس تشکیل سازمان نظام پزشکی هم بر همین نکته است. سازمانی از اعضای صنف خود ما که بتواند شأن و اعتبار ما را حفظ کند.
مراجعین دندانپزشکی و دندان‌پزشکان درصورتی‌که قبل از مبادرت به درمان صحبت کنند و بر سر تمام جوانب درمان به توافق برسند، از بسیاری از مشکلات بعد از درمان پیشگیری می‌شود. وقتی‌که حق ویزیت توسط مراجعه‌کننده پرداخت شود، متقابلاً دندانپزشک و بیمار هر دو برای جلسهٔ ویزیت اولیه و ارائهٔ طرح درمان ارزش قائل می‌شوند و بیشتر جوانب درمان در این جلسه مطرح می‌شود. دندانپزشک هم موظف است که تمامی اطلاعات موردنیاز بیمار را به او منتقل کند در مورد نتایج مورد انتظار و غیرمترقبه درمان توضیح دهد و بیمار را در انتخاب درمان کمک کند. به مجموع این فرآیند رضایت آگاهانه می‌گویند که اساس پیشگیری از مشکلات منجر به نارضایتی بین بیمار و دندانپزشک است.حقوق بیماران دندانپزشکی زیر مجموعه حقوق شهروندی است و در جامعه مدرن همه از جمله ما اطبا باید به حقوق تک تک شهروندان جامعه احترام بگذاریم تا حقوق همه ی ما در یک جامعه مدنی تامین شود.
- 12
- 5
