جذام، به عنوان اولین باکتری بیماری‌زا در انسان، توسط یک پزشک نروژی به نام هانس کشف شدجذام
یک بیماری عفونی که توسط نوعی باسیل به نام مایکوباکتریوم لپره، به وجود می آید و عوارضی از جمله لکه های پوستی، تغییر شکل اندام ها ، آسیب به عصب های بدن و زخم های متعدد را به دنبال دارد، جذام گفته میشود. از دوره های باستان این بیماری وجود داشته و اغلب با داستان هایی ترسناک و تصوراتی منفی از بیماران بهمراه بوده است.
جذام قرن هاست که بر کیفیت زندگی بیماران و خانواده های آنها تأثير گذاشته و نام این بیماری موجب رعب و وحشت افراد میشود. گذشتگان، جذام را از سوی خداوند عذاب و نفرینی تلقی می کردند که درمان ناپذیر و مسری است ولی بدانید که این بیماری آنچنان که می گویند ترسناک نبوده و قابل معالجه است. تصورات ذهنی که در گذشته درباره ی این بیماری وجود داشته، سبب شده تا مبتلایان به جذام، هم چنان با مشکلات زیادی رو به رو باشند و با وجود این که برخی از آنها بهبود یافته اند، هنوز هم به علت عوارض این بیماری به دور از سایر افراد زندگی می کنند.
نلم دیگر جذام یا لِپرِسی( Leprosy) در گذشته« خُوره» بود. جذام که نوعی بیماری عفونی تلقی میشود سبب ایجاد ضایعه های پوستی حاد و تغییر شکل دهنده و همینطور آسیب عصبی در دست و پا و نواحی دیگر بدن می شود. این بیماری مانند قبل شیوع پیدا نمی کند، ولی در کشورهای مختلف دنیا مانند ایران، هم چنان مواردی از آن مشاهده می شود. با این حال، جذام که به آن« بیماری هانسون» نیز گفته می شود، چندان واگیردار نیست ولی چنانچه با قطرات تنفسی بینی و دهان( خارج شده از فرد) کسی که به جذام مبتلا است، تماس نزدیک و مکرر داشته باشید امکان انتقال این بیماری وجود دارد. خردسالان نسبت به بزرگسالان بیشتر به جذام مبتلا می شوند.
جذام بر اساس علائمی که بروز می‌دهد، به انواع مختلفی طبقه‌بندی میشودعلائم بیماری جذام
جذام عمدتا روی بخش های مختلفی از بدن نظیر پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی و چشم ها تأثیر گذار است و از این جهت مشکلاتی همچون مشکلات پوستی و آسیب به اعصاب بدن را بوجود می آورد. بطور کلی در اکثر مبتلایان، اولین علامت بیماری جذام وجود لکه های کم رنگ بر روی پوست و بی حسی انگشتان دست و پا می باشد و اگر فردی این علایم را در خود دید ولی نسبت به درمان آن اقدامی نکرد، عوارض بسیار جدی گریبان گیر او خواهد شد.
۱. مشکلات پوستی که در اثر جزام بروز می کنند عبارتست از:
>> لکه های کمرنگ روی پوست
>> گره های پوستی
>> زخیم شدن و خشک شدن پوست
>> ریختن ابرو و مژه
>> ایجاد زائده بر روی لاله ی گوش
>> زخم های پوستی بدون درد
۲. علائم بیماری جذام در مراحل پیشرفته تر و درصورت آسیب به اعصاب بدن، این طور ظاهر می شود:
* بی حس شدن مناطقی از پوست
* تحلیل رفتن عضلات
* مشکلات بینایی وکوری
* از بین رفتن انگشتان دست و پا و غضروف بینی
* معلولیت
راه های انتقال جذام
از راههای انتقال جذام می توان به دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، از طریق رحم مادر به نوزاد، تماس با حیوان ها، حشرات و خاک محیط اطراف اشاره کرد. به علت اینکه دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نیست ولی دستگاه تنفسی، محتمل ترین راه است. جذام تر یا همان لپروماتوز واگیردار است. از آنجا که در هر شبانه روز این افراد حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع می کنند ولی این بیماری به آسانی به شخص دیکر منتقل نمی شود و صرفا اگر تماس طولانی و چند ساله با بیماران مبتلا به جذام داشته باشید به این بیماری مبتلا میشوید. انتقال آن به پرسنل بیمارستانی برهمین اساس بسیار کم است.
با توجه به این که عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساس هایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کرده اند یافت شده است، احتمال این که از طریق نیش حشرات، این بیماری منتقل شود ، وجود دارد ولی هنوز ثابت نشده است. قابلیت انتقال بیماری در بیشتر موارد با توجه به شواهد ظاهری و آزمایشگاهی در عرض ۳ ماه بعد از مصرف مداوم و منظم داپسون ( DDS) یا کلوفازیمین و در عرض ۳ روز بعد از درمان با ریفامپین، از بین می رود.
جذام عمدتاً روی پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی و چشم‌ها تأثیر میگذارددوره نهفتگی جذام
مدت زمان نهفتگی جذام، احتمالاً ۲ تا ۱۰ سال است ولی این دوره میتواند تا ۲۰سال یا بیشتر طول بکشد.
انواع جذام
با توجه به تعداد و نوع زخم های پوستی، نوع بیماری جذام مشخص می شود. علائم و معالجه بیماری هم بسته به نوع آن دارد که در ادامه عبارتست از:
- جذام نامعین:
جذام نامعین، ابتدایی ترین حالت بیماری جذام است که شخص تنها دارای یک لکه ی پوستی می باشد. درصورت پیشرفت این نوع جذام امکان دارد برای فرد، مشکلات اساسی بوجود آید.
- توبركولوئید( Tuberculoid):
به نوع خفیف و کم تر حادی از بیماری جذام ، توبرکولوئید گفته میشود. افرادیکه به نوع پسی باسیلاری مبتلا هستند، فقط یک یا چند ضایعه ی پوستی و رنگ پریدگی دارند. امکان دارد ناحیه ی آسیب دیده پوست به علت آسیب عصبی بی حس باشد. این نوع جذام در مقایسه با انواع جذام، کم تر واگیردار است.
- لپروماتوز( Lepromatous):
نوع حادتری از بیماری جذام موجود است که به ان لپروماتوز می گویند. این نوع جذام دارای جوشها و ضایعات پوستی گسترده تر« نوع مالتی باسیلاری»، بی حسی و ضعف عضلانی است. عوارض جذام لپروماتوز اینست که بینی، کلیه و اندام تناسلی در مردان نیز درگیر میشود. این نوع جذام از نوع توبركلویید واگیردار است.
- بوردرلاین:
افرادیکه به جذام بوردرلاین مبتلا هستند، تمام ویژگیهای دو نوع بالا را دارند.
راه های تشخیص بیماری عواقبی چیست؟
اصلی ترین علت ترس و وحشت مردم نسبت به جذام، تغییر شکل اندام ها و معلولیت انگشتان دست و پا می باشد. در صورتی که با علائم این بیماری بموقع شناخته شود، از بروز چنین عوارضی میتوان جلوگیری نمود. در صورتیکه شخصی در خود علائم بیماری جذام را مشاهده کرد، باید سریعاً به پزشک مراجعه نماید. هنگامی که بیمار به پزشک مراجعه کرد، ابتدا معاینات فیزیکی صورت می گیرد. همینطور بخش کوچکی از پوست و یا اعصاب بدن مورد آزمایش بیوپسی قرار میگیرد تا در بدن فرد، وجود باکتری های بیماری زا مورد بررسی قرار گیرد و چنانچه فرد به این بیماری مبتلا باشد، درمان آن سریعا آغاز خواهد شد.
پس از معاینه بیمارمبتلا به جذام توسط پزشک، چنانچه علائمی از بیمار مانند بی حسی لک های روشن و یا بی حسی نوک انگشتان دست یا پا، دانه های فراوان متعدد قرمز رنگ بر روی پوست و غیره مشاهده شود با انجام آزمایشات به تشخیص قطعی می رسند.
ابتلا به جذام و عدم درمان به موقع آن میتواند به شدت زندگی مجذومین را تحت تاثیر قرار دهدراه های پیشگیری از ابتلا به جذام
تاکنون واکسنی که از ابتلای افراد به جذام پیشگیری کند، وجود ندارد، به همین منظور بهترین راه پیشگیری رعایت بهداشت فردی است به علت آنکه میکروب جذام بسیار شکننده است و فورا با آب و صابون معمولی کشته می شود. در صورت تماس با یک شخص جذامی آن هم به مدت طولانی و ظاهر شدن علائم پوستی باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد زیرا با درمان دارویی در مراحل اولیه، بیماری بطور کامل و صددرصد معالجه می شود، بدون اینکه در اعصاب محیطی تاثیری داشته باشد.
خوشبختانه تمامی مراکز بهداشتی درمانی کشور با جذام آشنا هستند و داروهای ضد جذام با وجود این که گران قیمت هستند، بطور رایگان در اختیار بیماران قرار می گیرند. تغذیه مناسب یکی از دیگر راههای پیشگیری از جذام است، تغذیه مناسب سبب افزایش مقاومت بدن دربرابر تمامی بیماری ها و البته دربرابر بیماری جذام می شود.
درمان جذام
جذام یک بیماری قابل درمان است. ۱۶ میلیون نفر مبتلا به جذام در دو دهه گذشته، معالجه شدند. سازمان بهداشت جهانی برای تمامی افراد مبتلا به جذام درمان رایگان را فراهم کرده است. بسته به نوع جذام می توان این بیماری را درمان کرد. اصولا آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت استفاده می شوند. درمان طولانی مدت با دو یا چند آنتی بیوتیک تجویز می شود که معمولاً از شش ماه تا یک سال مصرف می شود. افراد مبتلا به جذام شدید احتمالا باید آنتی بیوتیک بیشتری مصرف کنند. آنتی بیوتیک ها سبب درمان آسیب های عصبی نمیشوند.
برای کنترل درد عصبی و آسیب مربوط به جذام، داروهای ضد التهاب توصیه می شوند که امکان دارد شامل استروئید مثل پردنیسون باشد. احتمالا به بیماران مبتلا به جذام ، تالیدومید نیز داده شود، که یک داروی قوی است و سبب تقویت سیستم ایمنی بدن می شود، همچنین گره های پوست را درمان می کند. تالیدومید نقص های مادرزادی و شدید تولد را ایجاد می کند و به همین علت نباید توسط زنانی که باردار هستند، مصرف شود. طول دوره این بیماری معمولاً ۳ تا ۵ سال است تا نشانه ها بعد از تماس با باکتری های مسبب جذام را نشان دهد. بعضی از مردم این نشانه ها را تا ۲۰ سال نشان نمی دهند.
دوره کمون به زمان بین تماس با باکتری ها و ظهور علائم گفته می شود. دوره کمون طولانی مدت برای دکترها دشوار است تا مشخص کنند یک شخص مبتلا به جذام چه موقع و در کجا به این بیماری مبتلا شده است. آسیب عصبی میتواند منجر به از دست دادن حس شود. شخص مبتلا به آسیب عصبی مربوط به جذام شاید احساس درد نکند وقتی که دست ها یا پاهایش بریده می شود، می سوزد و یا کلا آسیب می بیند.
عوارض بالقوه جذام
در صورتی که جذام درمان نشود، سبب آسیب های دائمی و جبران ناپذیری به پوست، اعصاب، دست و پا و چشم میشود. تأخیر در تشخیص و درمان جذام عوارض جدی به همراه دارد که عبارتست از:
> وارد شدن آسیب دائمی به عصب های دست و پا
> اختلال نعوظ
> گرفتگی مزمن بینی، خونریزی بینی و فروپاشی بینی
> ریزش مو ، به خصوص ابروها و مژه ها
> ورم عنبیه چشم
> نارسایی کلیوی
> کوری
> زشت رویی
> ناتوانی در استفاده از دست و پا
> ناباروری
> آب سیاه، نوعی بیماری چشمی که به عصب چشم آسیب وارد می کند
> ضعف عضلات
یکی از علائم جذام بدشکلی و ضایعات پوستیست که طولانی مدت باقی میماندگردآوری: بخش سلامت سرپوش
- 15
- 2
