نگاهی کاربردی به سیره سیاسی امام رضا(ع) 

امام رضا(ع) به عنوان امام هشتم شیعیان، جایگاه و شان ویژه‌ای در میان ایرانیان دارد؛ این جایگاه به واسطه وجود مرقد مطهر ایشان در کشورمان بیشتر شده و الگویی بی‌بدیل در اخلاق، عرفان، دیانت و سیاست به شمار می‌آیند. سیره عملی امامان معصوم به گونه‌ای بوده که با وجود گذشت قرن‌ها از حیات آنها، در صورت درک صحیح مقتضیات زمانی و مکانی می‌توان به کار بست و بسیاری از مشکلات جوامع اسلامی را حل و فصل کرد.

سیره سیاسی امام رضا(ع) به گونه‌ای بوده که برخی مواضع و تصمیمات ایشان مورد انتقاد تندروهای آن روزگار قرار گرفته است.

پس از حادثه عاشورا و مقاومت امام حسین(ع) در مقابل حاکم جور، شرایط سیاسی و اجتماعی دوران امام رضا(ع) و نحوه مواجهه ایشان با حاکمان ستمگر و نالایق نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می‌آید. امام رضا(ع) در یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین شرایط تاریخی جامعه اسلامی یعنی تقابل و نزاع امویان و عباسیان و البته منازعات داخلی عباسیان و در دوران سرکوب شدید قیام‌های علویان به عنوان یک کنش‌گر سیاسی شناخته شد و تصمیمات و نحوه موضع‌گیری‌های ایشان قابل توجه و آموزنده است.

گرچه پس از قیام عاشورا که مقاومت تا پای جان به عنوان سیره عملی توسط امام حسین(ع) تجویز و نهادینه شد، تا زمان امام‌رضا(ع) عمده امامان معصومین رویکردی فرهنگی و اصلاح جامعه اسلامی از طریق پرورش شاگرد و ارائه آموزه‌های اصیل اسلامی را در پیش گرفته بودند، اما گفتمان غالب امت اسلامی همچنان مکتب عاشورا را سرلوحه خود می‌دانست و همکاری یا تعامل با زمامدار نامشروع از سوی شیعیان پذیرفته شده نبود، اما امام رضا(ع) به عنوان امام و ولی منصوب از سوی خداوند بهتر از هر فرد دیگری مقتضیات و شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خویش را شناخته و تصمیم‌گیری بر مبنای عقلانیت و واقعیات آن روزگار را انتخاب کرد.

سیره عملی و سیاسی امام رضا(ع) از آن جهت حائز اهمیت است که به جامعه اسلامی نشان داد گرچه هدف اسلام و بزرگان دین اعتلای اسلام است، اما در هر دوره باید واقعیات سیاسی و اجتماعی و به تعبیری مقتضیات زمان ومکان نیز مدنظر قرار گیرد. 

صلح امام حسن(ع)، قیام امام حسین(ع) و تعامل امام رضا(ع) هر کدام در دل خود درس‌های بزرگ و ماندگار همراه دارد که باید با مطالعه دقیق اوضاع و احوال آن دوران تبیین و تفسیر شود و از تجویز نسخه‌های یکسان و جزمی برای همه ادوار پرهیز شود.

اینکه چرا امام رضا(ع) تعامل یا تقیه با مامون را در پیش گرفت در این مقال نمی‌گنجد، اما به طور قطع تفاوت و تنوع در سیره عملی و سیاسی ائمه اطهار درس بزرگی برای ما دارد که کنشگران و کارگزاران جامعه اسلامی باید بر اساس مصالح و ضروریات تصمیم‌گیری و سیاست‌ورزی کنند. بی‌تردید امام رضا(ع) در عصر خویش از سوی تندروها و افرادی که همیشه اصرار دارند جلوتر از رهبر اسلامی رفتار کنند مورد انتقاد قرار گرفته، اما ایشان با بردباری، تساهل و گذشت اصل مهمی را برای بقا و مصلحت جامعه اسلامی به یادگار گذاشتند.

این درس برای دوران ما، که عده‌ای از اسلام فقط حادثه عاشورا و جنگ را قبول کرده‌اند، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، در ایام ولادت امام رضا(ع) پرداختن به سیره عملی و سیاسی آن بزرگوار به‌ویژه دلایل تعامل و همکاری ایشان با خلیفه جور می‌تواند راهگشا و آموزنده باشد.