در دومين روز از اسفندماه ۱۳۱۳ خورشيدي، در محله درخونگاه تهران، پسري به دنيا آمد که پدرش ارباب حسن، اسم او را اسماعيل گذاشت. اسماعيل در خانه‌اي شلوغ متولد شد؛ خانه‌اي که ۹ فرزند ديگر ارباب حسن هم در آن زندگي مي‌کردند. مادر و خواهرها که اسماعيل را خيلي دوست داشتند، روي او نام ناصر گذاشتند و تا زنده بود هم نزديکان، او را ناصر صدا مي زدند؛ نه اسماعيل فصيح.
ارباب حسن، زماني که اسماعيل دو ساله بود درگذشت و او از همان ابتدا يتيم بزرگ شد. تحصيلات ابتدايي خود را در مدرسه‌ي عنصري به پايان رساند و در سال ۱۳۲۶ وارد دبيرستان رهنما در خيابان فرهنگ شد تا با ديپلم طبيعي تحصيلات خود را پايان دهد. آن روزها که دولت دکتر محمد مصدق دچار مشکلات مالي و فشارهاي اقتصادي بود و فروش خدمت سربازي رونق داشت، فصيح با پرداخت ۱۰۰ تومان، معافي گرفت و در سال ۱۳۳۵، با اندک پولي که در اختيار داشت، ايران را ترک کرد تا جهان تازه‌اي را تجربه کند. ابتدا به استانبول رفت تا از آنجا به پاريس برود. اما مقصد او آمريکا بود؛ دانشگاه مانتانا. همان جايي که پيش از حرکت از ايران، از طريق سفارت آمريکا از آنجا پذيرش گرفته بود.
ليسانس خود را در رشته‌ي شيمي از دانشگاه مانتانا ميگيرد و در سانفرانسيسکو با دختري نروژي به نام آنابل کمبل ازدواج ميکند. اما همسرش هنگام زايمان در بيمارستان، همراه با نوزادي که در شکم داشت فوت مي کند تا فصيح، مهمترين تراژدي زندگي خود را تجربه کند. فصيح که ليسانس ادبيات انگليسي خود را هم در مانتانا گرفته بود، پس از تراژدي مرگ همسر به ايران برمي‌گردد تا دوران تازه‌اي را آغاز کند. دوراني که اگر چه برايش مملو از حوادث تازه بود، اما زخم درگذشت همسر هنوز او را آزار مي‌داد.
فصيح پس از بازگشت به ايران، از طرف صادق چوبک نويسنده‌ي به‌نام آن روزها به شرکت ملي نفت معرفي مي‌شود و به استخدام اين شرکت درمي‌آيد. فعاليت در اهواز، خلوت تازه‌اي براي فصيح پديد مي‌آورد و فرصتي فراهم ميکند تا نخستين رمان خود را بنويسد. «شراب خام» در سال ۱۳۴۷ زير نظر نجف دريابندري، و با ويراست بهمن فرسي زماني منتشر مي‌شود که فصيح براي انجام يک ماموريت پژوهشي از سوي شرکت ملي نفت ايران به آمريکا رفته بود و در حال اخذ مدرک فوق ليسانس در رشته‌ي زبان و ادبيات انگليسي بود.
«شراب خام» با موفقيت خوبي مواجه مي‌شود و فصيح پس از بازگشت به ايران و آغاز تدريس در دانشکده‌ي نفت آبادان، داستان‌نويسي را ادامه مي‌دهد. فصيح دو سال پس از آن‌که از آمريکا به ايران بازگشت، با پريچهر عدالت ازدواج ميکند که حاصل اين ازدواج مي‌شود دو فرزند. اسماعيل فصيح در ايران مي‌ماند و مي‌نويسد و در نهايت در ۲۵ تير ۱۳۸۸ در بيمارستان شرکت نفت تهران به دليل مشکل عروق مغزي درمي‌گذرد.
سبک ساده و طنزآلود اسماعيل فصيح سبب شده که آثاري گيرا، پرکشش و عموماً پرمخاطب خلق کند. اسماعيل فصيح از نخستين نويسندگان ايراني است که طبقه‌ي متوسط شهري و مناسبات اين طبقه را وارد رمان فارسي کردند. او همچنين از نخستين نويسندگاني است که در کتاب «زمستان ۶۲» به مسأله‌ي جنگ ايران و عراق پرداختند.
آثار فصيح همواره مورد استقبال کتاب‌خوانان ايران بوده است، اما معمولاً کارهايش در بين منتقدان ادبي با استقبال جدي روبه‌رو نميشد. برخي ديگر او را يکي از معدود نويسندگان ايراني مي‌دانند که هم در جذب مخاطبان خاص و هم مخاطبان عام موفق بوده است. بسياري از داستان‌هاي فصيح در ارتباط مستقيم با تجربيات زندگي شخصي اوست.
به گفته‌ي خودش «جلال آريان» در داستان «درد سياوش»، شباهتي تمام با نويسنده دارد، چراکه در زندگي واقعي نويسنده هم آنابل کمبل، اولين همسر فصيح، سر زا رفت. عشق فصيح به آنابل و جوانمرگي همسرش تأثيري عميق بر او و نوشته‌هايش گذاشت. آثار فصيح به گفته‌ي خودش از احمد محمود، محمدعلي جمال‌زاده و بزرگ علوي تأثير پذيرفته است. او همچنين علاقه‌ي زيادي به آثار صادق چوبک، فروغ فرخزاد و ارنست همينگوي داشت.
احسان یارشاطر
بنیانگذار دانشنامه‌ی ایرانیکا
«زمستان ۶۲» اولين رمان تمام قدي است که اوضاعي را که به کلي در ايران و رمان‌هاي سابق فارسي تازگي دارد و در نتيجه‌ي انقلاب و جنگ به وجود آمده به درستي ترسيم ميکند. هنر نويسنده در انتخاب صحنهها، تنظيم گفتگوها و يافتن عبارات و تعبيرات و تشبيهاتي است که مناسب مقصود اوست.
صورت هولناک جنگ، جاذبه‌ي مسحورکننده‌ي آن زشتي‌ها و زيبايي‌ها و خشونت‌هاي آن، اتلاف عمرها و اشک‌ها و زاري‌ها، نيش‌خندهاي نامعتقدان، جانبازي و شهادتجويي معتقدان، ايمان ساده‌ي نوجواناني که در زندگي بيرنگ و بوي خود ناگاه هدف و مقصودي بزرگتر از خود يافتهاند، همه به تدريج از برابر چشم خواننده ميگذرد. تأسيسات انقلابي و اصطلاحات جنگي و راه و روش و گفتگوهايي که جنگ و انقلاب در جبهه به وجود آورده رنگ و بوي تازه و بيسابقهاي به «زمستان ۶۲» مي‌دهد. از طرف ديگر زندگي خصوصي افراد داستان، اعتقادات و غم‌ها و شادي‌ها و مشکلات روزمره‌ي آنها نسيمي انساني و عاطفي در کتاب ميدمد.
محمدرضا قانون‌پرور
استاد زبان فارسی و مترجم
اسماعيل فصيح از نويسندگانی بود که ويژگی‌های خاص خودش را داشت. از هر جهت متفاوت با همه معاصران خود بود. اصولاً اهل رسانه و روزنامه و مجله نبود. سالهای سال خوانندگان آثارش حتی عکسی از او نديده بودند. تقريباً در هيچ مکانی که محل رفت و آمد روشنفکران باشد حضور نمي‌يافت.
در دورانی که مجله‌ی کلک را منتشر می‌کردم از روى علاقه‌ی شخصی که ساليان سال به او و آثارش داشتم تلاش کردم که همکارىاش را با مجله‌ي کِلک جلب کنم. مجله‌ی ما را متفاوت می‌دانست و به مقالاتش علاقه‌مند بود. سرانجام پس از دو سال راضی شد که گفتگویی با ايشان راه بيندازيم که اولين و آخرين گفتگوی مفصل او در زندگي‌اش بود.
- 17
- 1
