سال‌هاست روشی علمی به نام کتاب‌درمانی در جهان مطرح شده و استفاده می‌شود. در این روش درمانی درمانگر به‌جای استفاده از دارو یا مشاوره به مراجع خواندن کتابی مناسب وضعیتش را پیشنهاد می‌دهد. گزارش حاضر نگاهی اجمالی به کتاب‌درمانی است.
کتاب‌درمانی یا ببیلوتراپی«Bibliotherapie» در جهان رواج دارد. بیبلوتراپ‌ها از کتاب‌ها به‌جای دارو یا مشاوره استفاده می‌کنند. آنها کتاب‌ها را به مراجعین می‌دهند تا از طریق خواندن آنها به نتیجه مورد نظر برسند. دفاتر کتاب‌درمانی در شهرهای مهم دنیا وجود دارد، همچنین کار مشاوره از طریق اسکایپ نیز انجام می‌دهند. در حال حاضر در سیزده شهر اصلی دنیا دفتر دارند. کانال یوتیوبشان نیز خلاقانه به موضوع‌ها و مسائل روانی می‌پردازد. بسیاری از آنها از نویسندگان هم استفاده می‌کنند.
کتاب‌درمانی دو دسته اصلی دارد. یکی از این روش‌ها کتاب‌هایی است که از فلسفه برای درمان مشکلات روحی و روانی مثل مشکلات عاطفی، زندگی زناشویی، افسردگی، کنار آمدن، جدایی، فقر و ... استفاده می‌کنند. این دسته وجه مشترک با روانشناسی پیدا می‌کند. تدوین‌کننده‌های این دسته از کتاب‌درمانی از تئوری‌های کلی فلسفه مثل تئوری‌های تدوین شده توسط فردریش نیچه و آرتور شوپرهاور استفاده و تئوری‌ها را برای زندگی عمومی کارکردی می‌کنند.
دسته دیگر از بیبلوتراپ‌ها از ادبیاتِ صرف استفاده می‌کنند. این خیلی دسته بسیار مهم‌تر است. این افراد برای مثال درباره افسردگی به کتابی از کتاب‌های ادبی انتخاب می‌کنند تا فرد بخواند و بعد از مدتی دوباره به بیبلوتراپ خود مراجعه کنند. مهمترین کسانی که از حوزه ادبی به افراد پیشنهاد می‌شود کامو و داستایوفسکی و نویسنده‌هایی که به عنوان روانکاوهای روح انسان مطرح هستند، است؛ از شکسپیر و یونان باستان گرفته تا پروست.
لازم به ذکر است؛ داستایفسکی به روانکاوی روح انسان و کامو تمام نوشته‌هایش برای بهترزیستن است. او در نوشته‌هایش جهان را پوچ فرض می‌کند و می‌گوید حالا چطور می‌توان به زندگی معنا داد. نمونه این بینش را می‌توان در کتاب‌های بیگانه و طاعون دید. بیبلوتراپ‌ها از همین روایت‌ها برای بهتر زیستن استفاده می‌کنند. بیبلوتراپی نوعی کتاب‌خوانی با برنامه‌ای برای رسیدن به هدف مشخص است. در دوره جدید غیر از ادبیات صرف از موسیقی، نمایشنامه و سایر دسته‌های هنری برای این مفهوم استفاده می‌کنند. البته در این دسته نسخه‌هایی که پیچیده می‌شود خیلی کلی‌تر است.
کسانی که از کتاب درمانی استفاده می‌کنند جلسه‌های گروهی هم دارند. کتاب‌خوانی‌های گروهی کسانی که مشکلات یا دغدغه‌های مشترک دارند را جمع می‌کنند. یک نفر در یک جلسه کتاب‌درمانی گروهی حضور دارد ممکن است افسردگی نداشته باشد حتی ممکن است برایش مهم باشد که هیچ‌وقت مبتلا نشود هم می‌توانند از جلسات برای رسیدن به هدف مشخص استفاده کنند.
در ایران کتاب‌های «فلسفه برای زندگی» در سال‌های اخیر مطرح شده است. کتاب‌های درمانی آلن دوباتن نیز در ایران کتاب‌هایش ترجمه شده است. این کتاب‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله عشق، کار و ... به صورت مجزا کار شده است. مجموعه «مدرسه زندگی» تنها یکی از شاخه‌هایی است که از آن به‌عنوان بیبلوتراپی صحبت می‌شود.
باید دانست کتاب درمانی یکی از روش های درمانی است که تعریف های گوناگونی از آن ارائه شده است. تبریزی معتقد است: کتاب درمانی «روان درمانی با استفاده از فن کتاب خواندن» است. کارشناسان، این روش درمانی را در حوزه‌های مختلف گسترش داده‌اند و می‌کوشند تا از این شیوه برای درمان بسیاری از اختلالات روانی و جسمی کودکان و بزرگسالان بهره ببرند.
در کتاب‌درمانی علاوه بر شناخت بیماری، شناخت کتاب نیز ضرورت دارد. تاثیر این فن با کتاب مناسب افزایش پیدا می‌کند. به همین سبب کم‌کم ضرورت نوعی همکاری میان پزشکان و کتابداران احساس می‌شود. در همین راستا کتاب‌درمانی به‌عنوان جنبه‌ای از حرفه کتابداری شناخته شد. نخستین همکاری بین کتابداری و روان‌پزشکی در بیمارستان مک‌لین در ویورلی ماساچوست آغاز شد. انجمن کتابداران آمریکا، یکی از نخستین سازمان‌های حرفه‌ای بود که فعالانه کتابداری را از طریق ایجاد کتابخانه‌هایی در بیمارستان‌ها و یا موسسات، پیش از قرن بیستم، رواج دادند. نوشته‌های
ای.کتلین جونز نخستین پیشینه‌های کتابداری هستند که با همکاری روان‌پزشک، نقشی موثر در درمان بیماران روانی از طریق کاربرد کتاب‌ها داشته است.
کتاب درمانی راهی مناسب برای کاهش فشارهای روحی و جسمی است که استفاده از آن در موارد ویژه پیشنهاد می‌شود. باید بدانیم که این شیوه، راه حل همه مشکلات نیست ولی می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای درمان باشد. یکی از مهم ترین دوران زندگی هر انسان دوره کودکی است. انسان در این مرحله از زندگی خود با مسائل جسمی و روحی گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند که به نظر می‌رسد نمی‌تواند به تنهایی از عهده حل آنها برآید.
«کتاب درمانی» یکی از شیوه‌های کهن درمانی است که امروزه مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. این روش درمان، به دلیل بی‌خطر و بدون درد بودن، مناسب حال کودکان است.
کودکان هنگام استفاده از کتاب، سه فرایند را تجربه می‌کنند: همانند سازی، درگیر شدن احساسات و یافتن راه حل مناسب. این روش درمان اگر به‌درستی انجام گیرد، سودهای بسیاری در پی دارد، از جمله تخلیه احساسات، همانند سازی کودک با شخصیت داستان، فعال شدن تخیل کودک، تجربه لحظه‌های شاد و تقویت تفکر مثبت. کتاب‌درمانی راهی مناسب برای کاهش فشارهای روحی و جسمی است که استفاده از آن در موارد ویژه پیشنهاد می‌شود.
درباره تاریخچه کتاب درمانی می‌توان به جمله مشهوری از هرینگ اشاره کرد که گفته است: پیشینه کتاب درمانی به اندازه پیشینه خود کتاب، یا بهتر است بگوییم به « قدمت خواندن»است.
با نگاهی به متون و منابع مختلف در می بابیم که کتاب درمانی شیوه‌ای نو و منحصر به دوران معاصر نیست و ریشه‌های آن به پیشینه حضور کتاب در زندگی انسان باز می‌گردد.در کتابخانه اسکندریه، به تالارمطالعه «روان» می گفتند. در قرن ١٨ و١٩ میلادی، روش کتاب درمانی به شکل گسترده در اروپا و آمریکا به کار گرفته شد.
کتاب‌درمانی در کنار مزیت‌های آن، محدودیت‌هایی نیز دارد. از محدودیت‌های آن به این موارد می‌توان اشاره کرد: ۱) کاربرد آن در مورد بی‌سوادان و کم‌سوادان محدود است؛ ۲) تعداد کتاب‌هایی که تمام جنبه‌های درمانی را فرا بگیرند، اندک‌اند؛ ۳) بیشتر کتاب‌های مربوط به شناخت و درمان بیماری‌های روانی و کتاب‌های مشابه در این زمینه برای تدریس در دانشگاه نوشته شده‌اند و متن آنها برای عامه مردم ساده نشده است؛ ۴) ممکن است برخی مددجویان پس از شروع کتاب از ادامه مطالعه خودداری کنند و از خود مقاومت نشان دهند؛ ۵) در روش کتاب‌درمانی مشاهده زبان بدن برای ارزیابی دقیق‌تر میسر نیست؛ ۶) عادت به مطالعه در بسیاری جوامع رواج ندارد و افرادی که توان خواندن دارند با روش صحیح مطالعه آشنا نیستند؛ ۷) به‌دلیل کمبود روان‌پزشک امکان تعامل درمانی با بیماران کم است؛ ۸) کتاب‌درمانی در درمان بیماری‌های حاد پاسخ نمی‌دهد؛ ۹) کتاب‌درمانی را علم نمی‌دانند، بلکه ابزاری برای ایجاد تغییرات رفتاری و احساسی معرفی می‌کنند؛ ۱۰) بررسی‌های موجود، کتاب‌درمانی را روشی غیرقطعی اعلام می‌کند؛ ۱۱) استانداردهای لازم برای فنون کتاب‌درمانی وجود ندارد؛ ۱۲) کتابداران آموزش دیده و ماهر به انجام کتاب‌درمانی، کم رغبت دارند؛ ۱۳) هیچ دوره رسمی برای کتاب‌درمانی ایجاد نشده است و در حال حاضر نیز مدارس کتابداری اندکی دوره‌هایی را که به آموزش کتاب‌درمانی یا راهنمایی مددجویان روانی بپردازد، ارائه می‌کنند؛ ۱۴) دانش مشاوران کتاب‌درمانی نسبت به نیازهای مطالعاتی مددجویان و دلایل گرایشات آنها به اثری خاص محدود است؛ و ۱۵) پژوهش‌های اندکی درباره جنبه‌های مختلف فن کتاب‌درمانی صورت گرفته است.
پی‌نوشت: در پایان این گزارش از نتیجه چند پژوهش استفاده شده است.
- 18
- 2
