«اجازه بدهید بیشتر صحبت نكنیم!» این بخشی از پاسخی بود كه طیبه سیاوشی در گفت‌وگویش با ما درباره لایحه مالكیت فكری بر زبان آورد؛ زمانی كه از او خواستیم به بخشی از جزئیات این لایحه اشاره كند. وی دلیل این كار را دامن نزدن به التهابات و حساسیت‌ها عنوان كرده. هرچند خانم سیاوشی از بیان بعضی جزئیات این طرح خودداری می‌كرد، اما آخرین نسخه اصلاح شده این لایحه در اختیارمان قرار گرفت. پیش از آن‌كه بعضی بخش‌های این لایحه را با هم مرور كنیم، شاید گفتن بعضی مطالب در حواشی این لایحه هم خالی از لطف نباشد.
مثلا این‌كه مباحث فنی و حقوقی این لایحه توسط كارگروهی در مجلس شورای اسلامی در حال پیگیری است كه ریاست و مسؤولیت آن با محمود صادقی، نماینده تهران است. حالا جالب این‌كه این لایحه در كمیسیون قضایی مجلس به عنوان كمیسیون اصلی در حال پیگیری است و دكتر صادقی نه عضو كمیسیون قضایی است و نه كمیسیون فرهنگی بلكه عضو كمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس است. نكته جالب توجه دیگر آن‌كه جناب صادقی به عنوان مسؤول كارگروه مزبور، تعجیل زیادی هم برای تصویب این لایحه در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی دارد. حالا كه كمی از نمك و فلفل ماجرا گفتیم، برویم سروقت بعضی از جزئیات لایحه مزبور؛ لایحه‌ای كه در ۲۸ صفحه قرار است نسخه قانونی «كپی‌رایت» ایرانی باشد.
چه آثاری حمایت می‌شوند؟
قبل از این‌كه وارد مباحث و جزئیات این لایحه خفن شویم كه در طول عمرش ده‌ها بار مورد ناخنك قرار گرفته، این را بگوییم كه دایره آثار مورد حمایت در این لایحه پیشنهادی بسیار بالاست. انعطاف در حد تیم ملی! الغرض كه در این لایحه از سخنرانی و منبر و موعظه مورد توجه قانونگذار بوده تا حركات موزون و نرم‌افزارهای رایانه‌ای و اجرای سیرك و معركه‌گیری! راستش را بخواهید ذهن آدم هم از دیدن این حد از انعطاف، رگ به رگ می‌شود، دیگر چه برسد به اجرایش. یك نكته بامزه دیگر هم در این لایحه، استفاده از واژه «رقومی» به جای واژه بیگانه «دیجیتال» است. خلاصه كه طراحان حواسشان به پاس داشتن زبان فارسی هم بوده.
چقدر حمایت؟
مواد ۳۱ تا ۴۱ این لایحه هم اشاراتی دارند به زمان حمایت از حقوق پدیدآورنده. طبق پیشنهادی كه در این لایحه شده، مدت حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده از زمان پدید آمدن اثر تا ۵۰ سال پس از مرگ او محاسبه می‌شود. البته این استثنا ذكر شده كه در مورد خاص نرم‌افزارهای رایانه‌ای این مدت به ۳۰ سال كاهش پیدا می‌كند. حالا ما كه به حسن نیت طراحان لایحه شك نداریم ولی اجمالا گفتن این مطلب هم خالی از لطف نیست كه با وضعیت سرعت فعلی فناوری، نرم‌افرازهای رایانه‌ای عملا بعد از چند سال در صورتی كه خودشان را به روز نكنند از گردونه رقابت حذف می‌شوند و نیازی به این حمایت‌ها نیست.
سازمان جدیدی به نام موسسه مدیریت جمعی
در متن این لایحه بعضا به عبارتی به نام «موسسه مدیریت جمعی» هم بر می‌خوریم كه در حفظ و پاسبانی از حقوق مالكیت فكری، نقش ایفا می‌كند. این‌كه این موسسه چیست، در متن لایحه اشاره مشخصی به آن نشده است اما با توصیف ویژگی‌های آن می‌توان گمانه‌زنی كرد كه چیزی شبیه انجمن‌های صنفی هستند.
در ماده ۱۲۳ این لایحه با اشاره به این موسسات آمده است: «موسسه‌های مدیریت جمعی ـ حقوق با ماهیت غیردولتی متشكل از پدیدآورندگان، اجراكنندگان، تولیدكنندگان حامل‌های شنیداری، ناشران و وراث آنها در زمینه‌های مختلف مرتبط با بهره‌برداری از اثرها و حقوق مرتبط مورد حمایت این قانون براساس مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس می‌شوند.» با این تفسیر، باید منتظر ماند تا در صورت رای آوردن، این موسسات تاسیس شوند.
تكلیف ترجمه كتاب‌های خارجی چیست؟
بخش مهمی از این لایحه به زعم ما مربوط به ترجمه آثار خارجی است. در حالت فعلی شما اگر ناشر باشید و از یك كتاب خوش‌تان بیاید می‌توانید در جیك‌ثانیه آن را ترجمه و ترجمه را هم به وزارت ارشاد ببرید و در صورتی كه تایید شد آن را در قالب كتاب منتشر كنید. این وضعیت فعلی است. در این لایحه اما فرآیند جالبی برای ترجمه طراحی شده. اول این‌كه شما اگر بخواهید كتابی را ترجمه كنید باید رضایت صاحب خارجی آن را جلب كنید. خب این سوال پیش می‌آید كه اگر طرف خارجی اجازه نداد چه؟ طراحان لایحه در ماده ۲۹ لایحه گفته‌اند كه باید یك كمیسیون تشكیل شود؛ اعضای این كمیسیون عبارتند از نمایندگان وزارتخانه‌های ارشاد، علوم و اداره فنی و امور مترجمان قوه قضاییه.
در صورتی كه مالك خارجی اثر به شما پاسخ منفی داد و كتابی را هم كه می‌خواهید ترجمه كنید برای مقاصد آموزشی و پژوهشی نباشد، هیچ راهی ندارید و باید عطای انتشار آن را به لقایش ببخشید. متاسفانه شما هیچ راهی به جز جلب رضایت طرف خارجی ندارید. اما اگر انتشار به قصد مقاصد آموزشی یا پژوهشی باشد و شش ماه هم از پاسخ منفی طرف خارجی گذشته باشد، شما باید درخواست‌تان را به كمیسیون بند قبل ارائه دهید و در صورتی كه این كمیسیون با درخواست شما موافقت كرد می‌توانید كتاب را ترجمه كنید.
در صورتی كه اثر اصطلاحا «بی‌صاحب» بود و از مالک آن هیچ نام و نشانی نداشتید هم باز باید به این كمیسیون مراجعه كنید تا آنها برای شما تصمیم بگیرند. نكته اما اینجاست كه حتی این كار هم مانع دست به جیب شدن شما نمی‌شود. درست است كه شما پولی به طرف خارجی نداده‌اید اما باید با نظر مثبت كارشناس دادگستری، مبلغی را به طرف خارجی واریز كنید كه درست است كه تو اجازه ترجمه و انتشار كتاب را ندادی، اما ما آن را ترجمه كردیم و این هم حق رایت! در صورتی هم كه دسترسی به طرف خارجی میسر نباشد باید این مبلغ را به صندوق دادگستری تودیع كنید.
مراقب نقل قول‌هایتان باشید
بخش دیگری از این لایحه به رعایت ضوابط نقل قول باز می‌گردد. البته این را هم بگوییم كه در قانون خارجی كپی‌رایت هم برای نقل قول كردن ضوابط خودشان را دارند. اجمالا اما این را بدانید كه قانونگذار در ماده ۲۸ این لایحه اشاره‌ای هم به این بحث كرده و گفته كه نقل قول كردن از آثار انتشار یافته بدون اجازه پدیدآورنده تنها در صورتی مجاز است كه از حدود متعارف تجاوز نكند در ثانی همراه با ارجاع به منبع و نام پدیدآورنده باشد. خلاصه كه اگر این قانون تصویب شد باید مراقب نقل قول‌هایتان باشید كه برایتان داستان نشود.
كپی‌رایت از شرق تا غرب دور
سوال دیگری هم که ممكن است برایتان پیش بیاید این است كه قلمروی اعمال این لایحه پیشنهادی تا كجاست. عارضیم به حضور شما كه هر اثری كه پدیدآورنده آن از اتباع ایرانی باشد یا اقامتگاهش در ایران باشد یا خود اثر در ایران پدید آمده باشد در زمره این قانون خواهد بود. خلاصه كه حواس‌تان جمع باشد. یك بند بامزه دیگر هم دارد و آن این‌كه آثار معماری كه در ایران بنا شده‌اند و سایر آثار هنری كه در بناها و سازه‌های واقع در ایران به كار رفته‌اند هم مشمول این قانون هستند. خلاصه كه این لایحه اگر به قانون تبدیل شود بدجوری برای مالكیت مادی و معنوی آثار از شرق تا غرب دور احترام قائل خواهد شد.
پیگیری می‌كنیم
واضح است آنچه در این گزارش به آن اشاره شد تنها بخش‌هایی از متن این لایحه ۲۸ صفحه‌ای است. البته نسخه‌ای كه در اختیار ما قرار گرفته، نسخه‌ای است كه آخرین اصلاحاتش چند هفته قبل اعمال شده است. ما در صفحات فرهنگی جام‌جم این لایحه و جزئیات آن را در ادامه مورد بررسی بیشتری قرار داده و نظرات موافقان و منتقدان را جویا خواهیم شد.
- 18
- 1
