به گزارش ایبنا، دوم مرداد ماه سالمرگ شاعری است که بدون شک یکی از گنجینه های ارزشمند ادبیات معاصر است و هر اتفاقی هم که برای نام های ادبی رخ دهد، نام او باز هم با قدرت در تاریخ ادبیات این مرز و بوم باقی خواهد ماند. اگر نیما یوشیج را مبداء مهم ترین تغییر و تحولات شعری در نظر بگیرم و شعر را به دو بازه بعد و قبل از نیما تقسیم کنیم، باز هم نمی توانیم از نام احمد شاملو چشم پوشی کنیم؛ چراکه او تغییری در مسیر شعری بعد از نیما بوجود می آورد که گاه میتوان گفت این تغییر و تحول از فعالیت های خود نیما نیز تاثیرگذارتر بوده و اوست که شعر را وارد جریان بی وزنی می کند.
در سالمرگ شاملو به سراغ علی باباچاهی، یکی از شاعران مطرح دهه ۵۰ رفتیم تا با وی در مورد فعالیت های شعری شاملو، زبانش و دلایل ماندگاری نامش صحبت کنیم.
آیا بعد از شاملو شاعری شبیه به او چه از نظر زبانی، چه از نظر نگاهی و چه از نظر فکری داشته ایم؟
در این که شاملو در نوع خودش بعنوان یک شاعر تغزلی و آزادی خواه منحصر به فرد است، جای تردید نیست؛ ولی باید توجه داشته باشیم که در مسیر شاعری، استعداد و خلاقیت در کنار شانس حرف اول را می زند. البته این شانس را به معنای متعارف بکار نمی برم. این شانس با شرایط اجتماعی، سفارش اجتماعی و اقتضاعات اجتماعی در ارتباط است. جواب من به سؤال شما این است که ما نیازی به شاملوی دیگر نداریم. همان طوری که ما نیاز به حافظ و سعدی و حتی فروغ فرخزاد دیگری هم نداریم و همان ها کفایت می کنند. بنابراین پس از شاملو باید با یک خوانش انتقادی دیگر به سراغ شاعران برویم. چه در شاعران دهه ۴۰ چه در شاعران بعد از این دوره. به طور مثال یدالله رویایی در ژانر خودش یک شاعر معتبر است، براهنی نیز با همه ولی و اگرهایی که درباره اش است، شاعری قابل تامل است. باید توجه داشته باشیم که شرایط قبل از انقلاب، محورگرایی شعر دهه ۴۰ و ۵۰، سلطنت گریزی و آرمان گرایی آن سالها، شرایط شعر را عوض کرد. البته این مخصوص ایران نبود و در آن دوران در همه دنیا چنین وضیعیتی وجود داشت. باید قبول کنیم امروز همه چیز با یک تردید همراه شده است و در واقع آرمانشهرها، جای خودشان را به پریشان شهرها داده است. با همه این نکات شاملو و دیگر شاعران سر جای خودشان هستند و کسی نباید جای کسی بیاید.
شما در کنار استعداد و خلاقیت به شانس هم اشاره کردید؟ بنظر شما شاملو آدم خوش شانسی بود؟
منظور من از شانس قرار گرفتن در مقطعی است که مناسب آن شاعر است. به عنوان مثال شعر «کوچه» فریدون مشیری را همه شنیده ایم؛ استعداد فریدون مشیری در حد همین شعر است و شانس با او یار بود که شعر در آن دوره منتشر و بسیار دیده شد. به شما قول می دهم که اگر این شعر در این زمان منتشر می شد، نه تنها از آن استقبال نمی شد، بلکه شاید برای شاعر حالت منفی هم داشت.
یعنی شاملو در زمان خوبی قرار داشت؟
بله. علاوه بر قرار گرفتن در زمان زمان مناسب و خلاقیت شعری، او شخصی بود که به چندین هنر آراسته بود. او یک حنجره طلایی برای شعر خواندن داشت. مترجم، پژوهشگر، روزنامه نگار و فعال سیاسی هم بود و همه این شاخه ها مختلف یک درخت تنومند از او ساخت. البته واقعیت این است که شاملو بدون این ضمائم هم شاملو می شد و در تاریخ ایران می ماند. برای شانس، مثال دیگری هم میتوان زد. مثلا؛ بیژن الهی از نظر من یک شاعر بسیار پرتوان است که هنوز هم کشف نشده است. من کاری به محتوای شعری او ندارم و نگاه و نگرش او برای من جذاب است؛ ولی به نظرم آن گونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفت؛ چراکه خوش شانس نبود. بیژن الهی در دهه ۴۰ و ۵۰ شعرهایی نوشته است که حیرت آور است.
نکته دیگری که مهم است این است که مفاهیمی که شاملو بیان میکرد مطابق ذوق همگانی بود. درست است که او چندین پله و خيلي بالاتر از شاعرانی مثل مشیری و نادرپور بود؛ ولی بهرحال مطابق ذوق همگاني بود یا شد. یعنی الان به هرکسی که حتا ۲۰ سال شعر نخوانده بگویید که یک شاعر خوب معاصر را نام ببر از شاملو نام خواهد برد. همان شخص به نظرتان چی خوانده؟ ضعیف ترین شعرهای شاملو را.
همین را می خواهم در سؤال بعدی از شما بپرسم. با شما هم عقیده هستم. همین الان اگر به خیابان برویم و از ۱۰۰ نفر بپرسیم که شاعر محبوب شما کیست؟ بدون شک خیلی ها می گویند شاملو. بنظر شما اسم شاملو امروز بیشتر از شعرهایش محبوبیت ندارد؟
امروز شرایط خیلی فرق می کند. ما با نسل جوان طرف هستیم. شاملو برآمده از دوران خودش است و بنابراین با همان مؤلفه ها باید به سراغ او رفت و نباید او را با شرایط دیگری سنجید. اگر شما با مولفه های امروز به سراغ شعر حافظ هم بروید با بسياري از موارد خیر و شری روبرو می شوید. شاملو صاحب خلاقیت هایی در نوع خودش است؛ بر همین مبنا اگر ابطلاش را هم ثابت کنیم، او یک شاعر موفق است.
نگاه تخصصی را کنار بگذاریم. قبول دارید اسم او محبوب تر از شعرش است؟
اگر شاملو چنین شعرهایی نگفته بود، فاقد این وزن و اعتباری بود که امروز دارد. بنابراین نمی شود شاملو را از شعر تفکیک کرد. او محبوب است چراکه در دوره ای کار بزرگی انجام داده است. پس نباید شهرت اسم شاملو را از شهرت شعر شاملو جدا کنیم.
اگر نسل جوان خیلی با شعرهای شاملو ارتباط برقرار نمی کند به دلیل زبان آرکائیک شعرهای اوست. سؤال من از شما این است که اگر شاملو در دوره ای که از نیما جدا شد و به سمت فریدون رهنما رفت و شعر بی وزن (سپید) گفت، از زبان آرکائیک استفاده نمی کرد و آن پشتوانه ادبی خود را نشان نمی داد؛ چه اتفاقی برایش رخ می داد؟ به عبارتی می خواهم بگویم که بنظر شما شاملو مجبور به استفاده از زبان آرکائیک شد؟
مسلما شخصی مثل شاملو با این هوش و ذکاوت چندان به مصلحت کاری نمی کند و بر اساس جوشش و کشش ادبی کار به سراغ یک جریان می رود. شاملو به درک این ضرورت رسیده بود که باید با درک نیما و توجه به این سه مؤلفه«حفظ»، «تغییر» و «ارتقاء» به کار خود ادامه دهد. او با حفظ بخش هایی از تفکر نیما، تغییر و ارتقاء مسیر او کاری انجام داد که نیاز شعر بود. می بینیم که شاملو در «هوای تازه» بسياري از امکانات هنری و شعری را مطرح می کند. او وجه آرکائیک خودش را دارد و ادامه می دهد. فروغ با یک هوشمندی خاص خودش آمد و از فضایی که شاملو ایجاد کرد استفاده کرد و با استفاده از شعر محاوره ای خودش را مطرح کرد. بهرحال اگر شاملو آن تسلط و آگاهی را نداشت شاید کارش پیش نمی رفت. همانطور که خیلی ها نوشتند و تکرار کردند، باید بگویم که شاملو علاوه بر شعر کلاسیک نثر کلاسیک را خیلی خوب می شناخت. او تسلط بی نظیری روی تاریخ بیهقی داشت و بر اساس تسلط اش بر وزن زبان (با وزن شعر اشتباه نگیرید) توانست کارش را جلو ببرد. شاملو وزن شعر را کنار گذاشت اما زبانش زنگ و آهنگ داشت.
شما میخواهید بگویید که زبان آرکائیک زبان مورد علاقه او بود؟
بله. وقتی کسی جذب تاریخ بیهقی می شود بدون شک چیزی در آن دیده است. بنظر من ایرادی ندارد که ما آن انرژی نهفته در نثر کلاسیک را احیا کنیم. یعنی رنگ امروزی به آن بدهیم. این سفارش الیوت هم است.
بدون شک نام نیما و شاملو به دلیل کارهایی که کردند در شعر ما می ماند ولی واقعیت این است که شعر شاملو مثل شعر فروغ در جامعه جریان ندارد. آینده شعر شاملو را چطور ارزیابی می کنید؟
اگر یک شاعر مدرن این توان را داشته باشد که به یک شاعر کلاسیک تبدیل شود، بیانگر اعتبار اوست. یعنی اینکه شاملو هنگامی که در آینده به یک شاعر کلاسیک تبدیل شود و ماندگاری خودش را در ادبیات تثبیت کند؛ شعر نیز می ماند.
- 11
- 6
