چندی پیش صندوق هنر در اطلاعیه‌ای از هنرمندان خواست تا مشخصات عضویت‌شان را در سایت این صندوق تکمیل کنند تا بتوانند هنگام ثبت‌نام بیمه تکمیلی از مزایای آن بهره‌مند شوند. در همین رابطه سیدحسین سیدزاده، رئیس صندوق اعتباری هنر، در گفت‌و‌گو با «ایران» خبر از ثبت‌نام بیمه تکمیلی این صندوق داد که قرار است از این هفته آغاز شود و تا پایان خرداد ماه نیز به اتمام برسد. ماجرای بیمه هنرمندان چه بیمه تأمین اجتماعی و چه تکمیلی مدت‌هاست که مورد بحث و مناقشه اهالی فرهنگ وهنر است.
کسانی که از نظر قانونی بیمه‌شان جزو حرف و مشاغل آزاد محسوب می‌شود، یعنی وابسته به جایی نیستند تا برایشان بیمه رد شود و از حقوق ماهانه‌شان کسر گردد و همچنین هر سال حقوق و مزایایشان بالا رود یا گاهی حتی مشمول ماده‌ای یا قانونی قرار بگیرند و حقوقشان ولو چند درصد تکانی بخورد. هنرمندانی که زحمت می‌کشند و با رنج و مشقت بسیار به خلق آثار هنری می‌پردازند و در انتها وقتی زمان بازنشستگی‌شان فرا می‌رسد یک پایه حقوق بازنشستگی کارگری به قول معروف بخور و نمیر می‌‌گیرند. هنرمندان و اصحاب فرهنگ که به سازمان یا نهادی وابسته نیستند، سال‌هاست که از این موضوع رنج می‌برند. بخصوص آنهایی که در حوزه تجسمی‌اند و در معرض آسیب هم هستند.
آسیب پذیرترین قشر هنرمندان
استاد علی‌اصغر منبت‌کار، سه انگشت دستش را دستگاه بلعیده است. کارگاه کوچکی دارد. خودش روی چوب‌ها با مهارت خاصی نقاشی می‌کشد و بعد با ظرافت منبت‌کاری می‌کند. بیش از ۳۰ سال است که هنر خلق می‌کند، اما هر جا کار کرده او را بیمه نکرده‌اند و حالا به قول خودش که انگشتانش را از دست داده و به سختی کار می‌کند، وقت بازنشستگی‌اش رسیده است، اما فقط ۱۸ سال است که خودش را بیمه کرده و مبلغ ماهانه‌ای که دریافت می‌کند، بسیار ناچیز است.
به یکی از شعب بیمه تأمین اجتماعی در مرکز شهر تهران مراجعه کردم تا از مزایای بیمه تأمین اجتماعی هنرمندان و صاحبان فکر و اندیشه مطلع شوم. فیلمساز مستقلی آمده بود برای واریز بیمه‌اش. خانم کارشناسی که پشت باجه نشسته بود، گفت: «برو سراغ یه کا‌رو بار بهتر، بازنشستگی این بیمه خیلی ناچیز است و اگر بر اثر اتفاق یا حادثه‌ای از دنیا بروید، چیزی عاید خانواده‌ات نمی‌شود.»
یاد حرفهای هنرمندان تجسمی نمایشگاه قرآن امسال افتادم، همه‌شان هنرمندان درجه یکی بودند. اما آینده بازنشستگی اسفباری را به تصویر کشیدند. یکی از آنها که متولد دهه ۶۰ بود و نقاشیخط‌هایش درنمایشگاه‌های بین‌المللی جوایز متعددی گرفته بود، دل پردردی داشت. به‌خاطر همسرش خواهش کرد نامش را درج نکنم. همسرش دوقلو باردار بود و چون از قبل تجربه یک زایمان سخت و مشکل‌دار را داشته می‌دانسته است که فرزندانش یک ماه زودتر به دنیا خواهند آمد و او باید هزینه هنگفت نگهداری یک ماه فرزندانش در بیمارستان را بدهد تا آنها سالم بمانند.
به صندوق هنر برای بیمه تکمیلی مراجعه کرده بود اما به او گفته بودند که سایت فقط در مدت زمان معینی برای ثبت‌نام باز است و بعد از آن دیگر هیچ هنرمندی نمی‌تواند ثبت‌نام و بیمه شود. به او قول مساعد دادند که کمکش کنند اما او ناامید برگشته بود و چون هزینه بیمارستان خصوصی یا نیمه‌دولتی را نداشته، با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده و در آخر هر دو فرزندش را از دست داده است.
زهرا بابا‌زاده هنرمند نگاره‌های چوبی که از طرف صنایع دستی بیمه تأمین اجتماعی است، می‌گوید: «درست است که من یک دفترچه بیمه دارم اما در آخر هنگام بازنشستگی پایه حقوق یک کارگر معمولی را دریافت خواهم کرد.۲۲ سال دیگر بازنشسته خواهم شد. هر سه ماه یکبار ۲۸۰ هزارتومان به بیمه تأمین اجتماعی پرداخت می‌کنم.ما اگر بر اثر حادثه‌ای از بین برویم هیچ پولی از طرف بیمه به خانواده‌مان پرداخت نمی‌شود.
از طرفی سؤال من از مسئولان این است که چرا ما سختی کار نمی‌گیریم.؟ من ۳۳ سالم است و ۸ سال است که کار می‌کنم اما تمام بندهای انگشتانم درد می‌کند. گردن و چشمم آسیب دیده. هنرها مختلف است کسی که سینما کار می‌کند با من که چوب کار می‌کنم و آن کسی که قالی می‌بافد از نظر آسیب به آناتومی بدن فرق می‌کند. من مدام گردنم پایین است و کارهای ریز انجام می‌دهم، تمام مفاصلم آرتروز می‌گیرد. این منصفانه نیست هنرمندان تجسمی سختی کار روانی هم دارند. ما با بازاری که اصلاً نمی‌توان نامش را بازار گذاشت، می‌جنگیم. نه بازار فروش و نه معرفی خاصی داریم و نه نمایشگاه‌های بین‌المللی هست. چرا؟ به خاطر محدودیت بودجه ارگان‌های دولتی، هنرمند نمی‌فرستند و خودش هم توان شرکت در نمایشگاه بین‌المللی را ندارد. فقط می‌ماند حمایت دولت در خصوص بیمه که آن هم اوضاعش اسفبار است.»
هنرمندان و نگرانی برای آینده
جمال رحمتی کاریکاتوریست مطبوعات و مدرس دانشگاه که چندین جایزه بین‌المللی هم گرفته است، از آینده مبهم هنرمندان گله دارد. او می‌گوید: «سال‌هاست که کاریکاتوریست مطبوعات بسیاری بودم و چون هر جا کار کردم بیمه نشدم و اگر هم بیمه بودم آن نشریه تعطیل شده است، سابقه بیمه‌ای چندانی ندارم.یک هنرمند مثل من که درگیر کارتون و کاریکاتور است هیچ آینده تضمین شده‌ای ندارد. مگر اینکه آدم خودش تلاش کند وگرنه هیچ سیستمی که از ما حمایت کند وجود ندارد. دانشگاه سوره هم که تدریس دارم به نسبت ساعات اندک تدریسم بیمه رد می‌شود که آن هم دردی را دوا نخواهد کرد. نشریه آتیه هم ۸ سال کار کردم اما بهانه این هفته‌نامه این بود که من یک روز در هفته در آنجا حضور دارم.» او در پاسخ به اینکه این مشکل چگونه باید حل شود، تصریح کرد: «قانونگذار باید این مشکل را حل کند. من جزو فعال‌ترین افراد رشته خود هستم. ما که همه سعی و تلاشمان را می‌کنیم نباید نگرانی داشته باشیم اگر تأمین نمی‌شویم نقص جای دیگری است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید لایحه‌ای به مجلس تقدیم کند و دغدغه آن را داشته باشد تا افراد در حوزه‌های مختلف هنری تضمین بیمه داشته باشند.»
رحمتی در پاسخ به اینکه چرا برای بیمه شدن به صندوق هنر مراجعه نکرده است، افزود:«چرا باید ثابت کنم که من هنرمندم. همه مرا می‌شناسند. چرا باید کلی مدارک رو کنم و هر سال دوباره مدارک تکمیلی بفرستم و دائماً در حال اثبات هنرمند بودن خود باشم.»
صندوق هنر به مثابه کارفرما
سیدزاده مدیرعامل صندوق هنر در مورد بیمه هنرمندان به «ایران» می‌گوید:«طبق قانون تأمین اجتماعی هر کس در هر جایی که کار می‌کند، موظف است بابت حقوقی که می‌گیرد حق بیمه پرداخت کند و بابت آن از خدمات بیمه استفاده کند. مجموعاً این حق ۳۰ درصد است. که ۲۳ درصد آن را سازمان و محل کار شخص باید بپردازد و ۷ درصد آن را فرد که از حقوق او کسر می‌شود.دولت برای اینکه تکلیف بیمه هنرمندان را مشخص کند با تأمین اجتماعی صحبت کرده که تعدادی از هنرمندانی که در جایی شاغل نیستند و صلاحیت‌شان از طرف دولت احراز شده است و هنرمند حرفهای هستند، بیمه شوند. اما سازمان تأمین اجتماعی چون سازوکار مشخصی برای هنرمندان ندارد و فقط کارفرما را می‌شناسد، صندوق هنر آمده و نقش کارفرما را به عهده گرفته و رایزنی کرده است تا به جای ۳۰ درصد حق بیمه، ۱۸ درصد از هنرمندان گرفته شود. یعنی ۱۰ درصد آن را دولت پرداخت کند و ۸ درصد باقیمانده را خود فرد. به این ترتیب به بیمه هنرمندان حرف و مشاغل آزاد اطلاق شد.»
او در پاسخ به اینکه چرا سقف حقوق بازنشستگی اهالی فرهنگ وهنر بالاتر از پایه حقوق کارگری نمی‌رود و آیا اگر قانون نظام صنفی هنرمندان تصویب شود مشکل حل می‌شود؟ تصریح کرد:«این موضوع به نظام صنفی ربطی ندارد، چون آنها کد کارگاه ندارند. سازمان تأمین اجتماعی اجازه نداده است به کسانی که جزو حرف و مشاغل آزاد هستند با حقوق بیشتر از پایه بیمه شوند و فقط برای هنرمندان یک پوشش بیمه‌ای محسوب می‌شود. استدلال تأمین اجتماعی این است که مثلاً اگر کسی ۱۰ میلیون تومان از سازمانی حقوق می‌گیرد چون ۳ میلیون تومان بابت حق بیمه به سازمان بیمه پرداخت می‌کند پس بازنشستگی بیشتر می‌تواند بگیرد. اما در مورد هنرمندان که پشتوانه ندارند، این‌طور نیست.»
اما با همه این تفاسیر سیدزاده هنوز امیدوار است که با رایزنی بتواند سقف حقوق بازنشستگی هنرمندان را بالاتر ببرد. او می‌گوید: «این صندوق یکی از پرجمعیت‌ترین سازمان‌های عامل تحت پوشش بیمه‌ای است با ۴۳ هزار نفرعضو بیمه تأمین اجتماعی. اگر فقط ۲ درصد بخواهد حق بیمه بالاتر برود هم ما به مشکل می‌خوریم و هم اعضا چون با کمبود بودجه مواجهیم. این باید در بودجه کشور دیده شود.»
سیدزاده در پاسخ به انتقاد برخی هنرمندان نسبت به اینکه فقط یک بار در سال می‌توان بیمه تکمیلی را ثبت‌نام کرد، افزود: «ما شرکتی را برای خدمات درمانی انتخاب می‌کنیم. باید در ابتدای قرارداد تعداد نفراتمان را اعلام کنیم تا برای یک سال با مبلغ مشخص بیمه درمانی کنیم. آن شرکت هم حساب و کتاب می‌کند و با ما قرارداد می‌بندد. شبیه پرواز هواپیماست که اگر در زمان مشخص سوار نشوید هواپیما می‌پرد. ما بجز بیمه‌های ۳۵۰ هزار تومانی‌مان بیمه طرح امید هم با مبلغ ۶۰ هزار تومان با خدمات‌دهی بالا برای هنرمندان در نظر گرفتیم اما هنرمندان هم باید وقت بگذارند و در زمان معین در سایت ثبت‌نام کنند نه اینکه بگذارند هنگام مشکل به ما مراجعه کنند.»
مریم سادات گوشه
- 13
- 5
