رازهای پل ورسک

من هزاران طلوع دیده‌ام اما دلم گرفته است برای کارگران، که شبانگاهان گرد آتش، غم‌غربت به پیمانه نوای نی تقسیم می‌کردند. پیرمرد صاحب قهوه‌خانه برای هر کدام از کارگران پل از قوطی حلبی روغن‌ها، قلکی ساخته بود. کارگران ولایات دور، خسته از پیکار با کوه‌های سرسخت البرز با اندوه غربت بر دل، دلتنگ اهل و عیال، دسترنج ماهانه خود را به او می‌سپردند تا برایشان به امانت نگاه دارد. اما خبر هر حادثه قلب پیرمرد را می‌فشرد. باز کارگری جان سپرده است، باز اهل و عیالی که چشم به راه خواهند ماند و قلکی که هیچ‌گاه باز نخواهد شد.

به عقیده عموم مردم پل راه‌آهن ورسک شهرت خود را مدیون مهندس آلمانی سازنده‌اش یعنی «مهندس ورسک» است. او مطمئن بود پلی که ساخته است تحمل وزن قطار را دارد و به این ترتیب مسوولیت همه عواقب آن را پذیرفته بود و بالاخره پس از عبور ایمن قطار، نامش برای همیشه در خاطره روستاییان ورسک جای گرفت و سمبلی شد برای نمایش قدرت دانش و اراده. حالا روستای «عباس‌آباد» نیز «ورسک» نامیده می‌شد. ورسکیان داستان مهندس آلمانی و خانواده‌اش را نسل به نسل روایت کردند تا این افسانه تا به امروز همچنان پرشکوه جلوه کند.

اما اینکه او دقیقا که بود و سرنوشتش پس از ساختن پل چه شد اطلاعی در دست نیست و این ابهام، افسانه او را زیباتر می‌سازد.  از جنبه داستانی ورسک که بگذریم، اولین پرسشی که در ذهن یک مهندس منتقد شکل می‌گیرد این است که آیا لزومی به ساخت چنین پلی در ارتفاع ۱۲۰ متری، با دهانه ۶۶ متری، در چنین شرایط سخت و صرف هزینه ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال وجود داشت؟ و اینکه آیا فقط یک نفر آن را طراحی کرده و ساخته است؟  کشف حقیقت پنهان در افسانه مهندس ورسک و یافت پاسخ لزوم ساخت پل، انگیزه‌ای برای شروع تحقیقات از سوی نگارنده شد.

افسانه مهندس ورسک

گردشگرانی که جاده فیروزکوه را برای رسیدن به استان‌های شمالی بر می‌گزینند به اشتیاق تماشای پل راه‌آهن ورسک و مرور افسانه‌اش راه را کج می‌کنند. ورسک نماد پیروزی فناوری دانش راه و ساختمان بر سرسختی طبیعت کوهستانی شمال است. پنج طرف گردهم آمدند تا این پیروزی شکل بگیرد. یورگن ساکسیلد (Jorgen Saxild) از دانمارک، هاری هکلین (Hary Hacklin) از سوئد، هانس ناتر (Hans Nater) از سوئیس، شرکت پیزاگالی(Pizza Galli) از ایتالیا و لادیسلاوس فون رابسویچ (Ladislaus Von Rabcewicz) از اتریش.  یورگن ساکسیلد، مدیرعامل شرکت کامپساکس، بهترین مهندسان راه و ساختمان جهان را فراخواند تا راهی برای طراحی مسیر عبور از کوه‌های بلند و مرتفع البرز پیدا کنند و بالاخر ه پل با هزینه ۲۶۰ هزار تومان در ارتفاع ۱۲۰ متری و با دهانه ۶۰ متری ساخته شد.

هانس ناتر

هانس ناتر متولد سوم نوامبر ۱۸۸۶ در برن سوئیس به دنیا آمد و تحصیلاتش را در پلی‌تکنیک زوریخ گذراند. در ریاضیات استعداد عجیبی داشت و همین موضوع او را به سمت پل‌سازی سوق داد. مدتی در پروژه راه‌آهن ترکیه به پل‌سازی مشغول بود سپس در ایران مشغول به کار شد و پل‌های بسیاری را طراحی کرد. حقوق وی ماهیانه۱۷ هزار ریال بود. وی بعد از جنگ جهانی دوم سه بار دیگر به ایران مراجعت کرد ولی بر اثر بیماری و شدت ضعف مجبور به بازگشت به سوئیس شد تا اینکه در ۱۱ اوت ۱۹۵۴ درگذشت. طرح پل و نظارت بر گروه محاسبین پل ورسک بر عهده او بود.

رابسویچ

لادیسلاوس فون رابسویچ (متولد ۱۲ ژوئن ۱۸۹۳) تحصیلاتش را در شهرهای گراتس و وین گذراند. وی همچنین مدیر ساخت راه‌آهن آناتولی جنوبی بود. وی از سال ۱۹۳۲ تا ۱۹۳۸ در ایران اقامت کرد. چهار سال اول درگیر احداث مسیر خط آهن از رشته کوه البرز بود. بعدها رئیس مدیریت نگهداری در وزارتخانه و مشاور تونل در بخش راه‌آهن جنوب (و نیز تونل‌های جاده چالوس) شد و در تمام این مدت خانواده‌اش (همسر و دو دخترش) همراهش بودند. آنها ابتدا در منطقه عباس‌آباد (ناحیه ورسک) زندگی می‌کردند، سپس به تهران رفتند. رابسویچ تجارب خود را در احداث راه‌آهن سراسری (شمال - جنوب) ایران به‌صورت مقالات در نشریات معتبر علمی و فنی اتریش به چاپ رساند.

وی در مقاله‌ای چنین عنوان می‌کند اعجاب‌انگیز‌ترین بخش در تمام خط شمالی پروژه، پل دره ورسک (عباس‌آباد) است که از کف دره ۱۲۰متر ارتفاع دارد. تمام مراحل ساخت تحت کنترل شدیدی، نظارت و اجرا شد. در طول زمستان ورودی هردو تونل برای سلامت کار بسته شد. ساخت پل در نوامبر۱۹۳۴ (اواسط آبان ۱۳۱۳) آغاز و ساخت داربست در ماه مه‌۱۹۳۵ (اواسط اردیبهشت ۱۳۱۴) به پایان رسید. پل به‌طور کامل در سپتامبر ۱۹۳۶ (اواسط شهریور ۱۳۱۵) به اتمام رسید.

خانواده رابسویچ ابتدا در منطقه عباس‌آباد (ناحیه ورسک) زندگی می‌کردند (خانه‌ای که همچنان پابرجا است) و سپس به تهران رفتند.رابسویچ در سال‌های جنگ جهانی دوم تونل‌های مهمی را در کشورهای مختلف ساخت. در سال ۱۹۵۱ دکترای خود را از دانشگاه فنی گراتس اخذ کرد و به‌عنوان مشاور سازمان ملل طی سال‌های ۱۹۵۶ تا ۱۹۵۸ در ونزوئلا خدمت کرد. وی یکی از بنیانگذاران روش نوین تونل زنی اتریشی است که به «ناتم» (NATM‪(New Austrian Tunneling Method)‬ معروف است. وی هفت روز پس از دریافت نشان ویلهلم اکسنر به‌طور ناگهانی در ۱۹ دسامبر ۱۹۷۵ درگذشت.

پیمان صدفی