تحریف تاریخ یا تعریف تاریخ؟/ قاجاریه به روایت تجربه

مریم فاروقی قاجار/ نواده احمدشاه قاجار

تنها چیزی که می‌توانم بگویم این است که تشنه شناخت ایران، مردمان امروز ایران و فرهنگ ایرانی به طور کلی هستم و هر آنچه که مرا به یاد پدر نازنینم و تاریخ ایران می‌اندازد، برایم قابل احترام است. مادربزرگم، ایراندخت قاجار، دومین فرزند احمدشاه قاجار و پدرم، احمد فاروقی قاجار، نوه احمدشاه بود که در سال ۱۳۷۷ دار فانی را وداع گفت. خودم در خارج از ایران پرورش یافتم، اما از هر فرصتی برای آشنایی با هموطنانم استفاده می‌کردم. پس از آشنایی با هموطنانم، لحظه خوفناک معرفی نام خانوادگی‌ام فرا می‌رسید و غالباً با این پرسش مواجه می‌شدم: «پس تو با آن خانواده [قاجار] نسبتی داری؟»

قاجار؛ یک نام خانوادگی که تأسف بار‌ترین تصورات را در ذهن هموطنانم متبادر می‌سازد: اشرافیت مبالغه آمیز، عیاشی و بی‌اخلاقی، مال اندوزی و غیره.

افراد بانزاکت لطف می‌کردند و به من، تأثیر عمیق هنر قاجاریه بر چشم‌انداز هنر امروز ایران را یادآوری می‌نمودند، اما با این حاشیه که قاجاریه نماد «سیاست ورزی ابلهانه» است.

اما مشکل کجاست؟ تمامی این افسانه‌های شاهزاده‌های فاسد از دایره تجربیات من و خانواده‌ام خارج هستند. به‌عنوان نواده احمدشاه، می‌توانم سوگند یاد کنم که او ایران را با چمدانی پر از الماس ترک نگفت و در تبعید نیز با تجمل و فساد زیست نکرد.

منبع این تصورات کتب درسی و تاریخی هستند که در راستای تبلیغات قاجارستیزانه عصر پهلوی نگاشته شده‌اند.

رضاخان پهلوی، که از خانواده قاجار و حتی رجال ایران نبود و تحصیلات چندانی نداشت، در ارتش قاجاریه خدمت کرد و به درجه سرتیپ اولی (میرپنجی) رسید. اما او در میان ملت ایران چندان شناخته شده نبود، بنابراین می‌بایست پایه‌های قدرتش را تحکیم بخشد و تحریف تاریخ را راهی برای کسب مشروعیت برای خویش ساخت‌. بدین ترتیب، مشکلات ژئوپلیتیکی پیچیده عصر قاجار را به شرحی ساده انگارانه تقلیل داد که در آن شاهان قاجاریه افرادی با صفات اخلاقی پست نشان داده شده‌اند که وطنشان را برای تأمین هزینه خوشگذرانی‌ها و سفرهایشانمی‌فروختند. در عوض، شاه جدید فردی با صفات والای اخلاقی و صلاحیت بود که مورد ستایش همگان قرار داشت.

عصر قاجار به طور کلی نیز از این تبلیغات مبری نبود. در تعریف تاریخ و تاریخ نگاری عصر پهلوی، عصرِ قاجار به‌عنوان عصری به تصویر کشیده شد که در آن ایران عاری از هرگونه زیرساخت‌ها و رفاه اجتماعی بود. حتی اهمیتی نداشت که قاجاریه با بازگرداندن یکپارچگی ایران، انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت و پذیرش مشروطیت و حکومت قانون راه را برای ایجاد ایرانی مدرن هموار کردند.

این تبلیغات ضدقاجاری علاوه بر اینکه به شعور ملت ایران توهین می‌کرد، معادلات پیچیده منطقه‌ای و بین‌المللی را که امروزه نیز فهم آنها همچون یک قرن پیش دشوار است، آسان می‌نمود. عصر قاجار با همه کاستی‌هایش عصری بود که ایران زیر فشار بزرگ ترین امپراطوری‌های استعمارگر دنیا، یعنی روس و انگلیس، مقاومت کرد و به هر قیمتی استقلال خود را حفظ نمود و جزو معدود کشورهایی باقی ماند که مستعمره نشدند. این درسی است که این برهه از تاریخ به ما ایرانیان داده است و اگر حافظه تاریخی خود را تقویت کنیم، متوجه خواهیم شد که کشمکش‌ها و فشارهای امروزی برای ما تجربیات آشنایی هستند.

امروزه، دروغ‌ها و افسانه‌ها بسرعت واقعیت‌ها منتشر و پراکنده می‌شوند و اغلب تمیز دادن آنها از یکدیگر بسی دشوار است. تصویری که رسانه‌های فارسی زبان غربی از عصر پیش از انقلاب نشان می‌دهند، سعی بر آن دارد تا بر سرکوب سیاسی، وابستگی بیش از حد به کشورهای غربی و سایر واقعیات ناگفته آن عصر سرپوش بگذارد وتشخیص این مسائل مطالعه و بصیرت تاریخی فوق‌العاده‌ای را می‌طلبد.

امروزه پس از گذشتِ قریب به یک قرن، بازگشایی فصل تاریخ قاجاریه با نگاهی متفاوت و مبتنی بر عقلانیت و منطق، به نسل‌های فعلی و آینده در فهم دشواری‌هایی که وطنمان با آنها روبه‌رو است، کمک خواهد کرد. ما باید بدانیم آنچه که امروزه برای کشورمان رخ می‌دهد نتیجه این است که ایران کشوری در‌ خاورمیانه و در «میانه منافع جهانیان» است و حفظ استقلال و قدرت، اصولی هستند که کشورمان قرن‌ها برای آن جنگیده است‌‌.

شکی ندارم که امروزه نهادهای آموزشی کشورمان، برخی از بهترین مورخین و محققین را تربیت کرده‌اند و این پژوهشگران می‌توانند با کنکاش در اسناد و منابع دست اول، واقعیات تاریخی را به بهترین نحوی مشخص و آشکار کنند.

۹ اسفند ۱۳۰۸

 فوت احمد میرزا شاه مخلوع

احمد میرزا شاه مخلوع ایران که از یک سال قبل در پاریس مریض و اغلب در مریضخانه ها مشغول معالجه بود به موجب اخبار رویتر و بی سیم برلن که ذیلا درج می شود فوت نموده است.

فوت احمد میرزا

 پارس ۲۷ فوریه - احمدمیرزا شاه مخلوع ایران که در تاریخ ۳۱ اکتبر ۱۹۲۵ از سلطنت منعزل گردید وفات یافته است.

 فوت شاه سابق ایران

 پاریس - احمد میرزا شاه سابق ایران که از سال ۱۳۲۷ الی ۱۳ ربیع الثانی ۱۳۴۴ هجری سلطنت نمود در مريضخانه امریکائی پاریس فوت نمود.

روزنامه کوشش - یکشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۰۸

هومن زال پور