هر آنچه که باید درباره شیمی درمانی بدانید

شیمی درمانی باعث توقف سلول های سرطانی می شود

پیشینه شیمی درمانی 

اصول علم شیمی درمانی ، عمدتاً در طول سالهای ۱۹۳۵ ـ ۱۹۱۹ برقرار گردید. ولی فقط از این موقع و به ویژه با ظهور سولفونامیدها و آنتی بیوتیکها بود که استفاده از مواد بعنوان محصولات مفید طبی واقعیت یافت. تنها مواد شیمی درمانی که پیش از زمان" پل ارلیش" شناخته شده بود، از گنه برای درمان مالاریا، اپیکا برای اسهال آمیبی و جیوه برای درمان علائم سفلیس تجاوز نمی کرد.

۳۰ سال اول قرن بیستم، شاهد پیشرفت مواد شیمی درمانی مفیدی بود که در بین آن ها، ترکیبات آلی حاوی فلزات سنگین مانند آرسنیک ،  جیوه و آنتیموان ، رنگ ها و تغییرات چندي در مولکول کینسین بود. این مواد، پیشرفتهای فوق العاده مفیدی را نشان داد، ولی با این حال زیان هایی در برداشت. ۳۰ سال ديگر از قرن بیستم، شامل دوران بیشترین پیشرفت در زمینه شیمی درمانی است.

برای نخستین بار شیمی درمانی بین المللی در سال ۱۳۳۴( ه.ش.) صورت گرفت. در آن زمان ، تنها یک داروی ضد سرطان وجود داشت، ولی امروزه هزاران داروی جدید و مؤثر کشف شده است و هر ساله نیز افزون بر ده هزار نفر با شیمی درمانی نجات می یابند.

شیمی درمانی چیست؟

شیمی درمانی یا کیموتراپی ( انگلیسی: chemotherapy)، فرایندی درمانی است که در آن از داروها برای درمان سرطان (cancer) استفاده می شود. شیمی درمانی یک درمان سیستمیک است که با دربرگرفتن تمام بدن، از شیوع بیماری جلوگیری می کند. دارو یا دارو های مورد استفاده در شیمی درمانی بسته به نوع و سطح بیماری و ضمنا سن و وضعیت سلامتی بیمار میتواند متنوع باشد. هدف از شیمی درمانی ، توقف انتشار بیماری در سایر بخش های بدن است.

کار اصلی شیمی درمانی نابود کردن سلول های بیمار، بدون صدمه به بافت های مجاور است. این نوع از درمان اثراتی هم بر سلول و بافت های بدن دارد، ریزش مو های بدن، خشک شدن پوست و لاغری قسمتی از این اثرات  است.

آشنایی با عملکرد شیمی درمانی 

ریزش مو بعد از شیمی درمانی

در شیمی درمانی ، داروها سریع رشد کرده و تقسیم میشوند و باعث توقف یا کُند شدن رشد سلول های سرطانی می شوند.اما این روش درمانی میتواند برای سلول های سالم بدن هم خطرناک باشند. در این میان زخم در دهان و روده و ریزش مو نمونه هایی از شایع ترین عوارض این روش درمانی است. در اغلب موارد با اتمام شیمی درمانی این عوارض بهتر شده و یا از بین می روند.

بسته به نوع سرطان و پیشرفت آن، شیمی درمانی میتواند منجر به درمان، کنترل و یا تسکین بیماری شود.

در درمان سرطان با شیمی درمانی میتواند به حدی موفقیت آمیز باشد که ديگر پزشک شما نتواند آنرا در بدن شما تشخیص دهد و این سلول های سرطانی ديگر در بدن بیمار رشد نکند.

روش انجام شیمی درمانی 

شیمی درمانی توسط انکولوژیست انجام می شود که میتواند به صورت سرپایی در بیمارستان، مطب پزشک، کلینیک و یا حتی در منزل، به هر یک از روش های زیر صورت بگیرد:

• تزریق زیرجلدی
• خوراکی
• تزریق به بدن( به عنوان مثال شکم)
• تزریق به عضله، ورید یا سرخرگ

شیمی درمانی معمولاً به صورت تزریقی و در بیمارستان و پس از بستری کردن بیمار انجام میشود. یک مرحله شیمی درمانی امکان دارد چند روز طول بکشد.

در این مرحله معمولاً از چند دارو با هم استفاده میشود. بعد از آن یک دوره استراحت برای چند هفته داده میشود و پس از چند هفته مجددا تزریقات انجام میشود. این روند معمولاً چند بار تکرار میشود.

دلیل استفاده از این روش اینست که داروهای شیمی درمانی معمولاً بر روی آن دسته از سلول های سرطانی تأثير می گذارند که در حال تکثیر خود هستند. در حالیکه تعدادی از سلول های سرطانی خود را بسرعت تکثیر می کنند دسته ای دیگر از آن ها در حال استراحت و خاموشی هستند.

داروی شیمی درمانی بر روی این سلول ها تأثير ندارد. پس از گذشت چند هفته دسته ای ديگر از آن سلول های خاموش فعال شده و شروع به تکثیر میکنند. دوره دوم شیمی درمانی بر این دسته تأثير داشته و آن ها را از بین میبرد.

داروهای شیمی درمانی بسیار سمی و پرخطر هستند و همان طور که بر روی سلول های سرطانی تأثير کشنده دارند برای سلول های سالم بدن هم اثرات مخرب دارند.

در فاصله زمانی بین دو دروه شیمی درمانی سلول های سالم بدن که بر اثر داروهای شیمی درمانی اسیب دیده اند این فرصت را میابند تا خود را ترمیم کنند. این مراحل شیمی درمانی  چندین و چند بار تکرار می شوند تا در هر مرحله سلول های سرطانی بیشتر کشته شوند ولی سلول های سالم بدن از آثار مخرب داروها کم تر اسیب ببینند.

انواع شیمی درمانی 

تغذیه و رژیم غذایی مناسب به کاهش عوارض شیمی درمانی کمک می کند

برعکس تصور عموم در مورد شیمی درمانی که تنها به یک روش مورد استفاده قرار می گیرد، باید بگوییم که شیمی درمانی شامل انواع گوناگونی است که هر کدام از انواع کاملا باتوجه به نوع سرطان و درجه پیشرفت سرطان توسط پزشک فرد مبتلا به سرطان تعیین می شود. داروهای مختلف و روش های متفاوتی برای دریافت شیمی درمانی وجود دارد.

چهار دسته بندی اصلی این موارد هستند:

عوامل آلکیله کننده

این عوامل به صورت مستقیم روی دی ان ای (DNA) سلول کار می کند و آنرا در هر مرحله از دورۀ زندگی که باشد می کشند. نمونه ی این داروها کلرامبوسیل، سیکلوفسفامید، تیتوپاپا و بوسولفان هستند.

آلکالوئیدهای گیاهی

این مواد توانایی سلول ها را برای رشد و تقسیم مسدود می کنند. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:آکتنیمایسین D، دوکسوروبیسین و میتومایسین.

آنتی متابولیت ها

این مواد پروتئین هایی که سلول برای بقا نیاز دارد را شبيه سازي می کند. سلول ها از جذب آنها هیچ منفعتی نمی برند و به همین علت از گرسنگی می میرند. نمونۀ این داروها آنتاگونیست های پورین، آنتاگونیست های پیریمیدین و آنتاگونیست های فولات هستند.

آنتی بیوتیک های ضد توموری

این مواد به DNA متصل شده و جلوی سنتز کردن آران ای را می گیرند؛ به این ترتیب سلول ديگر نمی تواند تقسیم شود. این داروها با آنتی بیوتیک هایی که برای بیماری های عفونی مصرف می کنیم تفاوت دارند. دوکسوروبیسین، میتوکسانترون و بلوموی سین از انواع این دارو هستند.

عوارض جانبی شیمی درمانی

شیمی درمانی باعث ریزش مو و اختلال در باروری زنان و مردان می شود

بعضی از عوارض جانبی شیمی درمانی ، خفیف و قابل معالجه می باشند، در حالی که بعضی دیگر، موجب عوارض جدّي می شود.

• کم شدن گلبول های قرمز خون و کم خونی
• نازایی
• یکی از علایم پوستی شیمی درمانی ، نکروز پوست( از بین رفتن سلول های پوست) است
• ریزش مو یکی از عوارض شیمی درمانی در استفاده برخی از داروهاست
• بسياري از بیماران در طول دوره ی شیمی درمانی تمایل خود را به رابطه ی جنسی از دست می دهند؛ ولی این مشکل بعد از اتمام درمان برطرف می شود.
• عوارض گوارش
• مشکلات کلیوی
• التهاب غشا مخاطی می تواند هر بخش از دستگاه گوارش مثل دهان، معده، روده ها، رکتوم و مقعد را درگیر کند.
• اثرات سمی شیمی درمانی ممکن است سبب کاهش موقتی یا دائمی شنوایی در بعضی از بیماران شود.
• مشکلات خونی در بیماران تحت شیمی درمانی
• کم شدن تعداد گلبول های سفید خون و احتمال ابتلا به عفونت
• تهوع و استفراغ
• خستگی مفرط یکی از عوارض جانبی شایع است
• یبوست
• کم شدن پلاکت های خون و مشکلات خون ریزی
• تغيير وزن( کاهش و یا افزایش وزن)

بیمار حین شیمی درمانی چه احساسی دارد؟

روش از بین بردن سلول‌های سرطانی، شیمی‌درمانی است

آنچه که یک بیمار در طی شیمی درمانی تجربه می کند با بیمار دیگر متفاوت است. برخی از بیماران در زمان شیمی درمانی در منزل و محیط کار مشکلی ندارند و وضیعت بدنی شان مثل قبل از درمان میباشد در حالی که تعدادی از بیماران از احساس خستگی و.... شاکی هستند. امروزه بسياري از عوامل شیمی درمانی قابل پيش‌گيري و کنترل است. 

رژیم غذایی در دوره شیمی درمانی 

افرادی که تغذیه خوبی دارند بهتر با عوارض جانبی درمان مبارزه می کنند و چه بسا دوز بالای دارو ها را به خوبی تحمل می کنند. در‌صورتی‌که تغذیه خوبی داشته باشید و کالری و پروتئین کافی در رژیم غذایی خود دریافت کنید به خوبی قادر به تحمل عوارض درمان خواهید بود. 

شما با تغذیه ی درست و مناسب بهترین فرصت ممکن را برای بدنتان فراهم می آورید که با بیماری دست و پنجه نرم کند. نظر پزشکان و متخصصان تغذیه این است که تغذیه ی متعادل و مناسب به قدرت بیمار در تحمل عوارض جانبی می افزاید.

• مصرف شیر و فراورده های لبنیاتی
• پرهیز از غذاهای چرب و سرخ شده( در صورتی که اسهال داشته باشید)
• در طول شبانه روز به اندازه کافی استراحت کنید
•  در مورد نوشیدنی ها و غذاهایی که برایتان مفید است از پزشک و پرستار سوال کنید
• مقدار زيادي مایعات بنوشید.( لااقل ۸ لیوان در روز). این کار به نرم شدن مدفوع کمک می کند.<
• هر روز چند حرکت ورزشی انجام دهید.
• ممنوعیت مصرف مایعات بین غذا
• مصرف نوشیدنی های شیردار و پرپروتئین

نکات مهم درباره شیمی درمانی 

در طول زمان شیمی درمانی، بیمار باید آزمایش خون بدهد که میزان اثرگذاری درمان مشخص شود

۱- شیمی درمانی میتواند جلوی پیشرفت سرطان را گرفته و موجب بهبودی شود؛ برای این که سلول های سرطانی را موقع تکثیر و تقسیم شدن می کشد.

۲- شیمی درمانی میتواند بدن را از سلول های سرطانی پاک کند یا بهبودی طولانی مدتی حاصل کند. این امر به شخص بیمار و سطح بیماری او بستگی دارد.

۳- بیمارانی که می خواهند تحت شیمی درمانی قرار بگیرند، باید پیش از آن شرح حال خود را بطور کامل برای پزشک متخصص بازگو کنند و درصورتی که ناراحتی های دیگری مانند مشکلات قلبی، فشار خون (Blood pressure) ، کلیوی، ... دارند، بازگو کنند

گردآوری: بخش سلامت سرپوش