ایدز، پیشگیری و علائم آن

ایدز (HIV)

ایدز چیست؟

در حالی كه كشورهای پیشرفته جهان در طی چند دهه اخیر مشكل بیماری های واگیردار را تا حد زیادی حل كرده و تمامی توان و امكانات خود را برای مبارزه با بیماری های غیر واگیر منجمله بیمارهای قلبی – عروقی و سرطان ها متمركز كرده بودند، ناگهان در سال ۱۹۸۱ میلادی (۱۳۶۰ شمسی) نوعی بیماری عفونی در دنیا پیدا شد كه به سرعت درهمه نقاط جهان گسترش پیدا كرد و امید به ریشه كنی بیماری های واگیردار را حتی در كشورهای پیشرفته تبدیل به یأس نمود.

این بیماری كه به صورت یك مشكل عمده بهداشتی خود را نشان داد ایدز (AIDS) نام دارد. در این بیماری دستگاه دفاعی بدن شدیداً دچار اختلال می شود. ایدز نوعی بیماری كشنده است كه در همه كشورهای جهان، در گروه های سنی متفاوتو نژادهای مختلف، نه فقط در هم جنس بازان بلكه در هر دو جنس، مشاهده شده است. و در واقع ایدز یك مشكل جهانی است و به كشور و گروه خاصی اختصاص ندارد. عامل بیماری نوعی ویروس است كه مبداء اولیه آن كاملاً مشخص نیست.

عوامل بیماری ایدز

عامل بیماری زا ویروسی است كه قدرت آلوده كنندگی و سرایت پذیری بالایی دارد و به نام ویروس نقص ایمنی انسان یا H.I.V نامیده می شود، زیرا موجبات ضعف دستگاه دفاعی بدن انسان را فراهم می آورد. آلودگی به ویروس در تمام دوران زندگی انسان ادامه پیدا می كند.

راه های سرایت و ابتلا به بیماری ایدز

شناخت راه های انتقال بیماری در پیشگیری از آلودگی بسیار مؤثر است. ویروس مولد ایدز از چند راه عمده زیر، از فرد آلوده به شخص سالم منتقل می شود:

- سرایت از راه تماس جنسی:

یکی از راه های سرایت آلودگی، تماس جنسی است. ویروس ممكن است از فرد آلوده به شریك جنسی اش منتقل بشود(مرد به مرد، مرد به زن و زن به مرد زن به زن). وجود بیماری های مقاربتی دیگر مانند سوزاك، سیفلیس و همچنین زخم های دستگاه تناسلی، خطر آلودگی را چند برابر خواهد كرد. بنابر این توجه به این مهم و درمان فوری آنها باید مد نظر قرار گیرد. زنان، بیشتر در معرض خطر آلودگی به وسیله شریك جنسی خود قرار دارند، زیرا احتمال انتقال از مرد به زن بیشتر از زن به مرد می باشد.

رفتارهای جنسی پرخطر عبارتند از:

•  داشتن شرکای جنسی متعدد
•  تماس های جنسی نامعمول (تماس مقعدی و دهانی)
•  متوسل شدن به خشونت در زمان تماس جنسی
•  مصرف الکل، مواد مخدر و یا روانگردان قبل از برقراری تماس جنسی
•  تماس جنسی محافظت نشده ( عدم استفاده از کاندوم)

بنابراین برای پیشگیری از HIV و ایدز در جامعه باید رفتارهای جنسی سالم را به افراد به ویژه نوجوانان و جوانان آموزش داد. باید توجه داشت كه تنها سد مطمئن در مقابل گسترش آلودگی، رعایت سخت و قانونمند روابط جنسی و پای بندی به اصول مقدس زناشویی و ارزش های اخلاقی در جامعه است.

 وجود اعتقادهای مذهبی و پای بندی خانواده های ایرانی به اصول و اخلاق اسلامی، خود یكی از راه های مؤثر كنترل و پیشگیری از آلودگی و بیماری است.

*قال علیٌ علیه السلام: مـَن تـَسَرَّعَ اِلـَی الشَّـهَـواتِ تـَسَرَّعَ اِلـَیهِ الآفاتُ.علی علیه اسلام فرموده است: آن كس كه در شهوات، تـُند رَوی كـُنـد، آفات و بلایا با سرعت به سوی او می شتابد.

- سرایت از راه خون و فراورده های خونی:

استفاده از خون و فراورده های خونی آلوده به ویروس ایدز، یكی دیگر از راه های انتقال است. با وجود اینكه قدرت آلوده كنندگی خون و فراورده های آن زیاد است، خطر سرایت از این راه ۳ تا ۵ درصد می باشد، زیرا نمونه های خون اهدایی به سازمان به دقت مورد آزمایش قرارمی گیرد و خون های آلوده پس از شناسایی مورد استفاده قرار نمی گیرد. به همین دلیل در اكثر كشورهایی كه امكانات آزمایشگاهی برای این كار وجود دارد، انتقال بیماری از طریق خون تقریباً غیر ممكن شده است.

- استفاده از سرنگ و سوزن آلوده:

استفاده از سرنگ و سوزن آلوده به طور اشتراكی در معتادین تزریقی، یكی دیگر از راه های سرایت آلودگی است. چون استفاده از مواد مخدر عملی غیر قانونی است و اكثر افراد معتاد دارای وضع مالی بسیار بدی هستند، در نتیجه از سرنگ های استفاده شده دیگران استفاده می كنند و از این طریق اگر شخصی آلوده به ویروس ایدز باشد، به راحتی آلودگی را منتقل می كند.

ایدز در بارداری

- سرایت از مادر به كودك:

ویروس ایدز از مادر آلوده به كودك ممكن است در دوران حاملگی ، هنگام وضع حمل و یا كمی بعد از زایمان انتقال یابد.

- راه های دیگر سرایت:

پیوند اعضاء از بافت های افراد آلوده، خال كوبی و سوراخ كردن گوش توسط سوزن و وسایل آلوده، استفادهازمسواك و تیغ ریش تراشی شخص بیمار و ختنه با وسایل آلوده نیز را راه های دیگر سرایت بیماری است. (روی هم رفته استفاده از وسایل بهداشتی شخصی دیگران حتی افراد سالم نیز عاقلانه و بهداشتی نیست چه رسد به استفاده از وسایل شخص بیمار مبتلا به ایدز). 

ویروس ایدز نمی تواند به مدت طولانی در محیط خارج از بدن به حیات خود ادامه دهد ، تماس های عادی در محیط كار، اجتماع و مدرسه باعث انتقال بیماری نمی شود؛ ویروس ایدز به شدت به حرارت حساس است.

ویروس بیماری ایدز ، از راه های زیر قابل سرایت نیست

• تماس معمولی افراد در منزل یا اجتماع با بیمار
• دست دادن
• استفاده از وسایل غذا خوری مشترك : بشقاب، لیوان، قاشق و چنگال و…
• استفاده از استخرهای عمومی یا توالت عمومی
• بغل گرفتن و یا بوسیدن صورت
• عطسه و سرفه
• دستگیره در، گوشی تلفن و میله اتوبوس
• استفاده از البسه دست دوم
• آب و غذا
• تماس با اشك و عرق بیمار
• استفاده از وسیله نقلیه مشترك
• نیش حشرات

گروه های در معرض خطر

• كسانی كه پیوند های كلیه یا ... داشته اند یا از دیالیزهای مكرر استفاده می كنند و رعایت احتیاط های همه جانبه را نمی كنند .
• كسانی كه نیاز به خون و فراورده های خونی بیشتری نیاز دارند (به علت بیماری های نظیر هموفیلی، تالاسمی و…)
• معتادین تزریقی كه از سرنگ و سوزن به طور مشترك استفاده می كنند(كه این مسئله در زندانی ها بیشتر مشاهده می شود).
• همسران افراد مبتلا.
• شركای جنسی افراد مبتلا.
• افرادی كه شركای جنسی متعدد دارند .
• زنانروسپی.
• هم جنس بازان و یا زن و مردی كه تماس های جنسی خارج از روابط زناشویی دارند .
• مبتلایان به هپاتیت(ورم كبد) یا مبتلایان به سل.
• خالكوبی های دسته جمعی .
• مبتلایان به بیماری های آمیزشی و به خصوص افراد دارای زخم های تناسلی .
• ملوانان و رانندگان عبوری ا زمرزها.
• فرزندان مادران آلوده .
• جوانان

علائم فرد مبتلا به ایدز

- مرحله اول: عفونت حاد: در اغلب موارد در صورتی كه تعداد كافی ویروس ایدز وارد بدن فردی شود، بعد از چند هفته علائمی نظیر تب ، گلودرد، بزرگی غدد لنفاوی، درد مفاصل و عضلات ، سر درد، ضعف و بی حالی، بی اشتهایی ، تهوع و استفراغ، كاهش وزن، اسهال و گاهی دانه های جلدی یا تظاهرات عصبی ظاهر می گردد. این علائم اختصاصی نبوده و شباهت كاملی با نشانه های بسیاری از بیماری های دیگر دارد. چون خود به خود ظرف یك تا دو هفته بهبودی حاصل می گردد، كمتر اتفاق می افتد كه بیماری دراین دوره تشخیص داده شود.

به علاوه از هنگام ورود ویروس ایدز تا مثبت شدن نتیجه آزمایشگاهی كه نشانگر آلودگی فرد است حدود ۲ تا ۱۲ هفته و گاهی تا ۱۶ ماه طول می كشد. در این فاصله زمانی ، فرد، آلودهاست و ممكن است سایرین را آلوده كند و متأسفانه به روش های آزمایشگاهی فعلی نمی توان به وجود آن پی برد.

- مرحله دوم: بدون علامت: پس از بهبودی خود به خودی مرحله حاد، بیمار وارد«مرحله بدون علامت» می شود كه برحسب نوع ویروس آلوده كننده از۱۰ تا ۱۷ سال طول می كشد. در این مدت شخص آلوده هیچگونه علامتی از بیماری را بروز نمی دهد و به ظاهر كاملاً سالم است ولی برای دیگران آلوده كننده می باشد. این مرحله نزد كودكان كوتاه تر است و در این مرحله شخص دیگران را مبتلا می كند. در این دوره آزمایش H.I.V مثبت است. كنترل انتشار ویروس در این مرحله مشكل می باشد.

- مرحله سوم: بزرگی منتشر و پایدار غدد لنفاوی: دراین مرحله غدد لنفاوی به صورت بزرگ شده و به شكل قرینه و بدون درد در بیش از دو نقطه بدن به جز ناحیه كشاله ران ظاهر می شود و حداقل ۳ ماهبه همینباقی می مانند.

- مرحله چهار: مرحله قبل از ایدز و حالات وابسته به ایدز: قبل از بروز علائم نهایی ایدز در بیمار ، عوارضی ظاهر می شود كه به آن علائم مربوط به ایدز می گویند و عبارت اند از:

• كاهش وزن بیشتر از ۱۰ درصد وزن سابق
• اسهال به مدت بیشتر از یك ماه
• تب به مدت بیشتر از یك ماه
• عرق شبانه
• خستگی، بی حالی و ضعف

این علائم را مقدمه استقرار كامل ایدز كه پایان طیف بیماری می باشد، به حساب می آورند. در برخی موارد، بی قراری، بی اشتهایی، دل دردو سردرد وجود دارد و تغییرات عصبی منجر به از دست دادن حافظه و آسیب اعصاب محیطی می شود.

این علائم معمولاً متناوب است ولی كاهش وزن در اكثر بیماران وجود دارد و پیش رونده هم می باشد. بسیاری از بیماران در این مرحله دچار ضایعات پوستی، مخاطی و ضایعات دائم یا عود كننده دهنی و یا ناحیه تناسلی به علت ویروس های مختلف می شوند.

ایدز در شخص بالغ با وجود دست كم دو علامت اصلی ، همراه با حداقل یكی از نشانه های فرعی زیر مشخص می شود ، مشروط بر این كه برای نارسایی ایمنی و نقص دستگاه دفاعی بدن علت مشخص از قبیل سرطان ، سوء تغذیه شدید و یا سایر علل شناخته شده وجود نداشته باشد.

- مرحله پنجم: ایدز : ایدز به مرحله نهایی آلودگی ایدز گفته می شود. در این مرحله به علت كاهش شدید قدرت دفاعی بدن، شخص، مستعد ابتلا به بسیاری عفونت ها و سرطان ها می شود كه علائم بسیار متنوعی دارند و در نهایت بیمار را از پای در می آورند. ایدز بر روی تمامی دستگاه های و اندام های بدن مانند تنفس، گوارش، عضلانی، عصبی، پوست و مخاط ، گوش و حلق و بینی و …اثر می گذارد.

تست HIV

چه مدت طول می کشد تا HIV به ایدز تبدیل شود؟

بدون درمان دارویی، بطور متوسط طی ۱۰ سال آلودگی به ویروس HIV به سمت ایدز پیش می رود که البته این مدت ۱۰ سال برای فردی است که تغذیه مناسبی دارد. اما فردی که در منقطه فقیرنشین است  و بخوبی تغذیه نمی شود ممکن است بسیار سریعتر به سمت ایدز و نهایتاً مرگ پیش برود. در حال حاضر واكسنی مؤثر و درمانی اساسی برای بیماری وجود ندارد، تنها راه مبارزه با ایدز، پیشگیری از آلودگی است .

گردآوری: بخش پزشکی سرپوش