نماز شب، یکی از عبادت های خاص

خواندن نماز شب

نماز شب، یکی ازعبادت های خاص

نماز شب که یکی از عبادت‌های خالص اولیای خدا و از برنامه‌های سازنده اسلامی به شمار می رود انسان را به وادی معنویات نزدیکتر می‌کند. امام صادق(ع) فرمودند: نماز شب صورت را زیبا، خلق را نیکو و انسان را خوشبو می‌گرداند، رزق را زیاد و قرض را ادا می‌کند، اندوه را برطرف می‌سازد و چشم را جلا می‌دهد. همچنین رسول خدا (ص) فرمود: نماز شب، وسیله‌ای است برای خوشنودی خدا و دوستی ملایکه.

طریقه خواندن نماز شب

نماز شب مجموعاً یازده ركعت است:

هشت ركعت که مانند نماز صبح خوانده می‌شود یعنی چهار تا دو ركعتی به نیت نماز شب است.

رکعت اول: يک بار سوره حمد + يک بار سوره قل هو الله احد + ركوع + سجده

رکعت دوم: يک بار سوره حمد + يک بار سوره قل هو الله احد + قنوت + ركوع + سجده + تشهد + سلام.

دو ركعت نماز شفع

بهتر است در ركعت اول آن بعد از حمد، سوره ناس و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره فلق خوانده شود.

یك ركعت نماز وتر

بعد از حمد سه بار سوره توحید و یك بار سوره فلق و یك بار سوره ناس بخوانیم و می‌توان یك سوره تنها خواند، سپس دستها را برای قنوت به سوی آسمان بالا می بریم و حاجات خود را از خدا می خواهیم.

برای چهل مؤمن دعا می كنیم؛ چهل بار بگویید ( اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ ) و طلب مغفرت می كنیم و هفتاد مرتبه می‌گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه».

از پروردگار خود طلب آمرزش و مغفرت می كنیم و به سوی او بازگشت می‌نمایم.

آن گاه ۷ بار می گوییم «هذا مقامُ العایذٍٍِ بكَ منَ النّارِ»؛ (این است مقام كسی كه از آتش قیامت به تو پناه می برد) و بعد از آن ۳۰۰ مرتبه می‌گوییم: «العفو» و سپس می‌گوییم: «ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّكَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم». و سپس ركوع + سجده + تشهد + سلام.

در پایان نماز شب تسبیحات فاطمه زهرا (س)  (۳۴ مرتبه، الله اكبر، ۳۳ مرتبه، الحمد لله و ۳۳ مرتبه، سبحان الله) را میگوییم.

همیشه خواندن نماز شب اینگونه بوده است که در قسمت بالای گزارش پرداختیم اما می توانید نماز شب به آسان‌ترین روش را هم در این گزارش بخوانید.

دستور خواندن نماز شب به آسان ترین روش

در زیر برخی از احکام مربوط به نماز شب که بعضا به ساده کردن نحوه اقامه و نحوه خواندن نماز شب کمک می‌کنند، آورده می شوند:

همانطور که گفته شد نماز شب ۱۱ رکعت است که در ۶ نماز جداگانه اقامه می‌شود که از میان آنها نماز شفع ارجحیت دارد. بنابراین می توان هنگام کم بودن وقت تنها به نماز شفع نیز اکتفا نمود.

وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می شود و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکی های فجر است.

از آنجایی که نماز شب، نماز مستحبی است انسان می تواند نماز شب را نشسته بخواند حتی به اختیار. ولی اگر می خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند.

بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت می شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت می کند.

شخص مسافر می‌تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند. همچنین فردی که می‌ترسد خواب بماند و وقت نماز شب او بگذرد می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.

این حکم برای کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیرمردان و یا کسی که از سرد شدن هوا می ترسد می توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.

خواندن سوره‌ها در رکعت‌های نماز شب لازم نیست و می تواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند. هم چنین قنوت در رکعت‌های دوم مستحب است و می تواند بدون قنوت بخواند. در ضمن نماز وتر که یک رکعت است را می توان بدون قنوت به جا آورد.

لازم نیست همه یازده رکعت نماز شب را در یک نوبت بخواند، بلکه می تواند در دو یا سه نوبت خوانده شوند.

در روایت آمده است که مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش کسی می خواهد برای به نماز شب برخیزد بیدار شوند. البته اگر گمان آن رود که بلند خواندن نماز شب سبب ریا یا آزار و اذیت ساکنین آن خانه شود، نباید بلند خوانده شود.

ثواب های نماز شب

وصف حافظ از نماز شب

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

بی‌خود از شعشعه پرتو ذاتم کردند

باده از جام تجلی صفاتم دادند

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی

آن شب قدر که این تازه براتم دادند

بعد از این روی من و آینه وصف جمال

که در آن جا خبر از جلوه ذاتم دادند

من اگر کامروا گشتم و خوشدل چه عجب

مستحق بودم و این‌ها به زکاتم دادند

هاتف آن روز به من مژده این دولت داد

که بدان جور و جفا صبر و ثباتم دادند

این همه شهد و شکر کز سخنم می‌ریزد

اجر صبری است کز آن شاخ نباتم دادند

همت حافظ و انفاس سحرخیزان بود

که ز بند غم ایام نجاتم دادند

موانع خواندن نماز شب 

مردی نزد علی علیه السلام آمد و عرض کرد:

«ای امیرالمؤمنین! من از نماز شب محروم هستم. حضرت به او فرمود: تو مردی هستی که گناهانت تو را به بند کشیده است».

امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر می‌فرماید:

«گاهی انسان مرتکب گناهی می‌شود و به واسطه آن از خواندن نماز شب محروم می‌شود. همانا تأثیر گناه و عمل بد از تأثیر کارد در گوشت، سریع‌تر است».  از جمله موانعی که باعث می‌شود انسان به خواندن نماز شب موفق نشود، خوردن مال حرام است. این سَلب توفیق، همچون بسیاری از آثار دیگر مال حرام، جزء آثار وضعی این عمل است؛ به این معنا که محقق شدن این آثار اختصاص به علم و آگاهی انسان نسبت به حرام بودن مال و لقمه انسان ندارد، بلکه در صورت عدم آگاهی از حرام بودن مال نیز این آثار محقق خواهد شد.در اینجا به یک نمونه از خوردن مال حرام و ترتب آثار آن اشاره می‌کنیم:

شیخ عباس قمی (ره) و سلب توفیق نماز شب از مرحوم شیخ عباس قمی، صاحب کتاب «مفاتیح الجنان»، نقل شده است:یک سال از قم برای امری به همدان مسافرت نمودم و در آن‌جا میهمان یکی از معتمدین بودم. شبی صاحب منزل اظهار داشت: امشب در منزل شخصی از آشنایان برای شام میهمان هستیم و از من خواهش نمود که همراه او بروم و چون امتناع نمودم اصرار نمود که آمدن شما برای من و آبروی من خوب است و با این لحن مرا در محذور قرار داد. به هرحال آن شب را به آن میهمانی رفتم و شام خوردم. فردا صبح برخلاف همیشه که به راحتی برای نماز شب برمی خواستم موقعی از خواب بیدار شدم که چیزی به طلوع آفتاب نمانده بود.

با عجله وضو گرفتم و نماز صبح را خواندم. پس از نماز به فکر فرو رفتم که چه شده که از خلوت شب محروم ماندم؟ هرچه اندیشیدم عاملی جز شام شب گذشته برای آن نیافتم. صاحب منزل که آمد پرسیدم: کسی که دیشب در منزلش غذا خوردیم چه شغلی دارد؟ او گفت: او کارمند فلان اداره است که در آن زمان پول ربا به مردم می‌دادند. من ناراحت شدم و از وی گلایه کردم که چرا مرا به این سفره دعوت نمودی و من از آن شب به بعد تا مدت چهل شب هرچه کردم بر نماز شب توفیق نیافتم. (۱)

کیفیت نماز شب در مذهب تسنن

تفاوت‌هایی در چگونگی خواندن نماز شب میان اهل سنت و شیعه وجود دارد، مانند تفاوت در جای گفتن سلام و تشهد، همچنین در تعداد رکعات نماز شب و وتر که در زیر به طور خلاصه فتوای مذاهب اهل سنت بیان می‌شود.

الف. حنبلیه: وتر سنت مؤکد است، دست کم یک رکعت و حداکثر یازده رکعت است و می‌تواند سه رکعت، پنج رکعت، هفت رکعت یا نُه رکعت بخواند و در هر دو رکعت سلام دهد یا با دو تشهد و یک سلام و یا با یک تشهد و یک سلام تمام آن‌را انجام دهد. قنوت در رکعت آخر بعد از رکوع سنت است، قبل از رکوع هم می‌تواند قنوت بخواند و قنوت در غیر وتر مکروه است، مگر در بلای سختی که بر مسلمانان فرود آید که در این صورت سلطان و نایبش در جمیع نمازهاى مکتوب قنوت می‌گیرند، هنگام قنوت بالا بردن دست‌ها تا برابر سینه سنت است؛ به گونه‌اى که باطن دست به آسمان باشد و بعد از قنوت دست‌هاى خود را بر صورت بکشد.

وقت وتر بعد از عشا تا قبل از فجر ثانى است و در ماه رمضان انجامش به جماعت سنت است و در غیر رمضان مباح.

چگونگی خواندن نماز شب

ب. حنفیه: نماز وتر واجب است و آن سه رکعت است با یک سلام؛ در هر رکعت فاتحه و یک سوره یا مانند آن خوانده می‌شود. در رکعت سوم پس از قرائت، قنوت در آن واجب است و وقت آن بعد از نماز عشا تا فجر است و در غیر وتر قنوت نیست مگر در بلاها و شدائد روزگار که در نماز صبح بعد از رکوع سنت خواهد بود؛ آن هم براى امام، نه مأموم. نماز وتر به جماعت مشروع نیست مگر در وتر رمضان.

ج. شافعیه: از میان سنن مؤکد، وتر تأکید بیشترى دارد؛ کمترین رکعت آن، یک رکعت و بیشترین رکعت آن، یازده‏ رکعت است و مى‏توان دو رکعتى سلام داد یا متصل بجا آورد و وقتش بعد از عشا تا فجر صادق است. در ماه رمضان، به جماعت خواندن آن سنت است و قنوت در آخرین رکعت آن، در نیمه دوم رمضان سنت است همان‌طور که این قنوت بعد از رکوع رکعت دوم نماز صبح سنت است. بلند خواندن قنوت براى امام سنت و براى مأموم، آهسته خواندن آن سنت است، همچنین قنوت در شدائد در جمیع اوقات نمازها سنت است.

د. مالکیه: بعد از دو رکعتِ طواف، مؤکدترین سنت نماز وتر است. وتر یک رکعت است و وصل آن به شفع مکروه است و وقت آن پس از نماز عشا تا طلوع فجر است. در وتر قنوت نیست ولى قنوت در نماز صبح قبل از رکوع مستحب است و اگر فراموش کرد بعد از رکوع مستحب است و تقدیم شفع بر وتر شرط کمال است. جماعت در شفع و وتر مستحب نیست مگر در رمضان.

در منابع روایی اهل سنت روایاتی نیز درباره روش پیامبر اکرم(ص) در خواندن نماز شب نقل شده است که به ذکر چند نمونه بسنده می‌شود:

۱. دوازده رکعت: که بعد از هر دو رکعت سلام می‌داد، سپس در آخر یک رکعت وتر می‌خواند. دلیلش حدیثی است که از عایشه روایت شده است: «رسول خدا(ص) بعد از نماز عشا ... تا صبح یازده رکعت می‌خواند، و بعد از هر دو رکعت سلام می‌داد، سپس یک رکعت وتر می‌خواند و در سجده قبل از این‌که سرش را بلند نماید به اندازه‌ای که شما پنجاه آیه بخوانید، مکث می‌نمود...».

۲. سیزده رکعت: زید بن خالد جهنی می‌گوید: «با خود گفتم: امشب باید نماز شب پیامبر(ص) را بپایم؛ پیامبر دو رکعت کوتاه خواند، سپس دو رکعت دیگر خواند که از دو رکعت قبلی بسیار طولانی‌تر بود، سپس دو رکعت دیگر خواند که از دو رکعت قبلی کوتاه‌تر بود، سپس دو رکعت دیگر خواند که از دو رکعت قبلی مختصرتر بود و سپس دو رکعت دیگر کوتاه‌تر از قبلی خواند و بعد وتر را خواند، که جمعاً سیزده رکعت شد».

۳. سیزده رکعت به این صورت: پیامبر هشت رکعت نماز می‌خواند و در هر دو رکعت سلام می‌داد، سپس پنج رکعت وتر می‌خواند که فقط در رکعت پنجم برای تشهد و سلام دادن می‌نشست.

۴. سیزده رکعت به این صورت: از ابن عباس نقل شده است: «...رسول خدا(ص) شش نماز دو رکعتى گزارد و پس از آن نماز وتر را خواند و اندکى در بستر خود آرمید. چون مؤذن فرارسیدن وقت نماز را اعلام کرد، رسول خدا برخاست و دو رکعت نماز آسان گزارد و سپس براى نماز صبح از خانه بیرون آمد».

نماز شب، سبب اجابت دعاست

هفتاد و پنج فایده و فضیلت نماز شب

۱. نماز شب، باعث نابودی گناهان در روز است.

۲. نماز شب، سبب نور در قیامت است.

۳. نماز شب، افتخار مؤمن در دنیا و آخرت است.

۴. ثواب همه چیز در قرآن بیان شده به جز نماز شب، به خاطر زیادی ثواب آن.

۵. نماز شب، خلوت با خداوند است.

۶. نماز شب خوان در بهشت با اسبهای بالدار پرواز می کند.

۷. بهشتیان به نماز شب خوان غبطه می خورند.

۸. شریف ترین افراد امت پیامبر صلی الله علیه و آله نماز شب خوانان هستند.

۹. شرافت هر فردی به قیام شبانه و شب زنده داری اوست.

۱۰. خداوند به خاطر نماز شب خوانان، عذاب نازل نمی کند.

۱۱. نُه صف از فرشتگان در پشت سر نماز شب خوان می ایستند که به تعداد آنان خداوند به نماز شب خوان، مقام و درجه می دهد.

۱۲. خداوند به نماز شب خوان، افتخار و مباهات می کند.

۱۳. نماز شب موجب زوال وحشت قبر می شود.

۱۴. نماز شب، نور در قبر است.

۱۵. نماز شب، انیس و مونس در قبر است.

۱۶. انسان با خواندن نماز شب جزو بهترین مردم می شود.

۱۷. نماز شب موجب شادمانی مؤمن در دنیاست.

۱۸. نماز شب، زینت آخرت است.

۱۹. نماز شب، نسیم و رایحه ای است از خداوند به سوی مؤمن.

۲۰. نماز شب، موجب صحت و سلامتی بدن است.

۲۱. نماز شب، باعث رضایت پروردگار است.

۲۲. نماز شب، سبب نزول رحمت خداوند است.

۲۳. نماز شب، تمسک به اخلاق پیامبران و امامان است.

۲۴. حضرت ابراهیم علیه السلام به خاطر نماز شب خواندن، خلیل خدا شد.

۲۵. نماز شب، انسان را از انجام گناهان باز می دارد.

۲۶. مغبون کسی است که نماز شب نخواند.

۲۷. نماز شب، سبب نورانیت صورت می شود.

۲۸. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله : دو رکعت نماز خواندن در دل شب برای من از دنیا و مافیها بهتر و دوست داشتنی تر است.

۲۹. نماز شب، سیره مستمره پیامبران و امامان و صالحان است.

۳۰. نماز شب، بوی خوشی در نماز شب خوان به وجود می آورد که همه از معاشرت با او خوششان می آید.

۳۱. شبهای بلند، بهار مؤمن است برای نماز شب خواندن و تهجد.

۳۲. نماز شب، باعث وفور نعمت و برکت است.

۳۳. نماز شب، سبب رفع فقر و ناداری است.

۳۴. نماز شب، اخلاق نماز شب خوان را نیکو می کند.

۳۵. نماز شب، دین و قرض نماز شب خوان را ادا می کند.

۳۶. نماز شب، غم و اندوه را برطرف می کند.

۳۷. نماز شب، نور چشم را زیاد می کند.

۳۸. از خانه هایی که در آنها نماز شب خوانده می شود، نوری به اهل آسمان متصاعد می شود، همانند نوری که از ستارگان آسمان برای اهل زمین می تابد.

۳۹. دروغ می گوید کسی که ادعا دارد نماز شب می خواند اما فقیر و گرسنه و نادار است.

۴۰. نماز شب، ضامن روزی نماز شب خوان در روز است.

۴۱. طولانی بودن وقوف در حال نماز وتر، موجب کوتاهی توقف در قیامت است.

۴۲. نماز شب، قبر نماز شب خوان را تبدیل به باغی از باغ ها و نخلستان های بهشت می کند.

۴۳. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام را مکررا سفارش به نماز شب می کردند.

۴۴. کسی که برای نماز شب بلند شود و خانواده و بچه هایش را هم بلند کند و با هم نماز شب بخوانند، همه آنان جزو ذاکران خداوند نوشته می شوند.

۴۵. نماز شب، باعث داخل شدن به بهشت می شود.

۴۶. خداوند از نور خودش به نماز شب خوان می پوشاند.

۴۷. نماز شب، سبب دوستی ملائکه و انبیا است.

۴۸. نماز شب، سبب ناراحتی شیطان است.

۴۹. نماز شب، باعث ازدیاد ایمان است.

۵۰. نماز شب، موجب قبولی اعمال است.

۵۱. نماز شب، سبب برکت رزق و روزی است.

۵۲. نماز شب، باعث معرفت و شناخت خداوند است.

۵۳. نماز شب، اسلحه مؤمن است بر ضد دشمنان (رزمندگان با نماز شب، بر دشمنانِ تا بن دندان مسلح، غالب و پیروز شدند).

۵۴. نماز شب، شفیع نزد ملک الموت است.

۵۵. نماز شب، سبب اجابت دعاست.

۵۶. نماز شب، سبب راحتی جان کندن است.

۵۷. نماز شب، چراغ و فرشِ قبر است.

۵۸. نماز شب، جواب نکیر و منکر در قبر است.

۵۹. نماز شب، سایه بالای سر انسان در قیامت است.

۶۰. نماز شب، تاجی است بر سر انسان در قیامت.

۶۱. نماز شب، لباسی است بر بدن انسان در قیامت.

۶۲. نماز شب، نوری است در جلو پای نماز شب خوان در قیامت.

۶۳. نماز شب، ساتری است بین نماز شب خوان و سایر مردم در قیامت.

۶۴. نماز شب، دلیل و حجت مؤمن است در پیشگاه پروردگارش.

۶۵. نماز شب، باعث سنگینی میزان اعمال انسان است در قیامت.

۶۶. نماز شب، سبب عبور از پل صراط است.

۶۷. نماز شب، کلید درب های بهشت است.

۶۸. نماز شب، باعث رهایی از آتش جهنّم است.

۶۹. نماز شب، موجب طولانی شدن عمر است.

۷۰. نماز شب، سبب گشایش و وسعت زندگی است.

۷۱. به فرموده امام صادق علیه السلام : نماز شب خوان، جزو شیعیان ماست.

۷۲. نماز شب، به انسان عزّت و آبرو می دهد (و قرب و منزلت او را نزد مردم بالا می برد).

۷۳. بهترین قیام ها، قیام برای نماز شب است.

۷۴. بهترین بیتوته ها و شب زنده داری ها، مشغول شدن به نماز در دل شب است.

۷۵. خداوند در بهشت بر نماز شب خوانان تجلّی می کند و پاداش آنها را خودش می دهد.

گردآوری: بخش دین و مذهب سرپوش