احکام طلاق و انواع آن چیست؟

احکام طلاق از جمله تشریعات سال اول و دوم هـجـرى اسـت

احکام طلاق چیست؟

طلاق به معنی پایان قانونی ازدواج و جدا شدن همسران از یکدیگر است و در پی آن حقوق و تکالیف متقابلی که بین زوجین در زمان ازدواج وجود داشته از بین می رود. طلاق معمولاً هنگامی اتفاق می افتد که استحکام رابطه زناشویی از بین میرود و بین زوجین بدرفتاری و تنش وجود دارد. برای طلاق یک سری احکام وجود دارد که در ادامه مقاله به این احکام طلاق اشاره کرده ایم.

چنانچه نکاح به واسطه فوت شوهر، طلاق، فسخ یا بذل مدت منحل شود چند وقتی به نام عده شروع می شود که براساس احکام طلاق در این برهه زمانی زن نمی تواند با دیگری ازدواج کند. این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقتی) و حامله بودن یا نبودن زن متغیر است. فلسفه وضع عده جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطه زناشویی سابق و تعبد است. در صورتی که زن در زمان عده با مردی ازدواج کند ازدواج آنان باطل است و در صورت آگاهی از حکم عده، ازدواج آن مرد و زن با یکدیگر برای همیشه حرام می شود. همینطور شوهر در زمان عده طلاق رجعی حق دارد از طلاق رجوع کند.

بطور کلی بنابر احکام طلاق در عده طلاق رجعی حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر هم چنان برقرار است؛ به عنوان مثال شوهر باید به زن نفقه بدهد، در صورت مرگ یکی، دیگری از او ارث و میراث می برد و چنانچه در حین عده طلاق رجعی رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با شخصی از جنس مخالف برقرار کنند به حد زنای محصنه یعنی سنگ سار محکوم خواهند شد.

انواع طلاق و احکام آن

برطبق قانون مدنی، انواع طلاق عبارتند از طلاق از سوی مرد و طلاق از سوی زن و طلاق توافقی نیز که امروزه در دادگاه ها رواج یافته است، هر کدام از آن ها شرایط و آثار مختلفی دارند. برطبق قوانین موجود، مرد میتواند هر موقع بخواهد همسر خویش را طلاق بدهد؛ منتها بر خلاف گذشته، این امر نیازمند مراجعه به دادگاه خانواده، ارجاع به داوری و دریافت گواهی عدم امکان سازش است. طلاق از سوی زن هم مواردی دارد. در صورتی که به موجب یکی از شروط ضمن عقد، وکالت زن برای طلاق به او داده شده باشد، او میتواند خود را برطبق احکام طلاق، مطلقه کند، بعلاوه این که قانون مدنی شرایط طلاق به درخواست زن را هم پیش بینی کرده است که زن میتواند با ثابت کردن آن ها به دادگاه طلاق بگیرد. طلاق توافقی هم که به معنای توافق بین زن و مرد در جدایی از هم است، نیازمند طی کردن مراحل طلاق توافقی است.

الف) احکام طلاق رجعی:

طلاقی است که به درخواست مرد جاری می شود و در آن او مکلف است تمام حقوق زن را از قبیل مهریه، نفقه، پوشاک و مسکن برای مدت ۱۰۰ روز (زمان عده) تأمین کند. در این نوع طلاق، مادامی که عده زن منقضی نشده باشد، مرد میتواند به زن خود رجوع کند و با رجوع مذکور، بدون تحلیل نکاح و عقد جدید، میتواند با او زندگی کند. در این حال طلاق باطل می شود. طلاق همواره رجعی است مگر در شرایطی که آنرا تبدیل به بائن می نماید. در احکام طلاق رجعی، تا موقعی که عده زن منقضی نشده است، رابطه نکاح به طور کامل قطع نشده است. بدین ترتیب در ایام عده رجعیه، حقوق و تکالیف زوجیت تا آن جا که با ماهیت طلاق سازگار باشد، به حکم قانون باقی می ماند؛ نفقه زن به عهده شوهر است و دادگاه در صورت اختلاف باید مقدار این نفقه را تعیین کند و در صورتیکه یکی از زوجین فوت کند، دیگری از او ارث می برد.

در احکام طلاق، زنی که شوهرش مرده است، باید تا چهار ماه قمری و ده روز عدّه نگه‌دارد

در احکام طلاق رجعی زنی که با طلاق رجعی از همسرش جدا شده، تا هنگامی که در عدّه است حکم زوجه را دارد و همه احکام زوجیّت جز مواردی که استثنا شده بر آن مترتب است، از قبیل جواز غسل دادن هر یک از آن دو دیگری را در صورتی که یکی از آن دو در طول عدّه بمیرد؛ وجوب نفقه، ارث بردن از یکدیگر، حرمت ازدواج با خواهر زن و نیز زن پنجم، وجوب اذن از زوج برای خارج شدن از منزل، حرمت بیرون کردن زن مطلّقه از منزل، وجوب تمکین زن در صورت رجوع مرد، جایز بلکه مستحب بودن آرایش برای جلب توجه مرد و ثبوت حدّ زنای محصن در صورت زنا با اجنبی یا اجنبیه موارد استثنا شده از حکم مذکور عبارت اند از حرمت بوسیدن، لمس و آمیزش با مطلّقه بدون قصد رجوع یا با قصد عدم رجوع، بنابر قول به شرط بودن قصد در تحقق رجوع.

ب) احکام طلاق باین:

بر خلاف طلاق رجعی، در طلاق بائن با انجام طلاق روابط زناشویی پایان می یابد و زن و شوهر کاملاً از هم جدا می شوند. بنابراین زن می تواند بدون نگه داشتن عدّه با دیگری ازدواج کند. همینطور، اگر زن و مرد بخواهند مجدداً به زندگی مشترک برگردند باید دوباره عقد کنند. در احکام طلاق بائن، زن در زمان عده، به مرد مَحرم نیست. احکام زوجیت همچون وجوب اطلاعت از شوهر،  ارث بردن زوجین از یکدیگر، حرمت خروج از منزل بی اجازه مرد و وجوب نفقه مرد نیز بر او جاری نمی شود ولی اگر زن باردار باشد، بر مرد واجب است که تا زمان زایمان، نفقه او را بپردازد.

ج) احکام طلاق یائسه:

بنابر احکام طلاق یائسه، در صورتیکه مردی همسر یائسه خود را طلاق بدهد، لازم نیست زن یائسه عده نگه دارد و بدین ترتیب مهلتی هم برای انصراف از طلاق وجود ندارد و برای ادامه زندگی مشترک، باید مجدداً با هم ازدواج کنند گفتنی است که طلاق زن یائسه از نوع طلاق بائن محسوب می شود طلاق خلع و مبارات مادامیکه زن به عوض رجوع نکرده باشد. نکته مهم آن است که زنی که به سن یائسگی رسیده است، علاوه بر عده طلاق، عده وطی به شبهه و عده عقد موقت هم نخواهد داشت. تنها موردی که زن یائسه مکلف به نگهداشتن عده است، عده وفات شوهر است. 

احکام طلاق

۱. احکام شرایط طلاق:

- با توجه به احکام طلاق، مردی که زن خویش را طلاق می دهد، باید فهمیده و بنابر احتیاط واجب بالغ باشد و به اختیار خود طلاق دهد و چنانچه او را مجبور کنند که زنش را طلاق دهد طلاق باطل است و نیز باید قصد طلاق داشته باشد، پس در صورتیکه صیغه طلاق را به شوخی بگوید صحیح نیست.

- در احکام طلاق چنانچه مرد، زن خود را از خون حیض و نفاس پاك بداند و طلاقش دهد، بعد معلوم شود كه درهنگام طلاق در حال حیض یا نفاس بوده، طلاق وی باطل است و اگر او را در حیض یا نفاس بداند و طلاقش دهد، بعد مشخص شود پاك بوده، طلاق او صحیح است.

- بنابر احکام طلاق، در‌صورتی‌که پدر و جد پدری برای بچه خود زنی را صیغه کند، هرچند مقداری از زمان تکلیف بچه جزء مدت صیغه باشد، به عنوان مثال برای پسر چهارده ساله خودش زنی را دو ساله صیغه کند اگر صلاح بچه باشد، میتواند مدت آن زن را ببخشد ولی زن دائمی او را نمی تواند طلاق دهد.

بنابر احکام طلاق، اگر مردى زنى را قبل از دخول طلاق بدهد، باید نصف مهر را به او بپردازد

- طلاق باید به صیغه عربى صحیح و به كلمه «طالق» خوانده شود و با توجه به احکام طلاق دو مرد عادل آنرا بشنوند و اگر خود شوهر بخواهد صیغه طلاق را بخواند و اسم زن او به عنوان مثال فاطمه باشد، باید بگوید:« زَوْجَتِی فاطِمَةُ طالِق» یعنى زن من فاطمه رها است و در صورتیکه دیگرى را وكیل كند، آن وكیل باید بگوید:« زَوْجَةُ مُوَكِّلِی فاطِمَةُ طالِق» و در صورتى كه زن معیّن باشد ذكر نام او لازم نیست.

- در احکام طلاق، در‌صورتی‌که مرد با همسرش مقاربت کند چه پاک باشد و چه در حال حیض باشد و بخواهد طلاقش دهد، باید صبر کند تا مجدداً حیض ببیند و پاک شود، ولی زنی را که نُه سالش تمام نشده، یا مشخص است که باردار است، اگر پس از مقاربت طلاق دهند اشکال ندارد و همچنین است اگر یائسه باشد.

- هر موقع زن در هنگام عقد با شوهر شرط کند که اگر شوهر مسافرت نماید، یا به عنوان مثال شش ماه به او خرجی ندهد، اختیار طلاق با او باشد، این شرط بنابر احکام طلاق باطل است، ولی چنانچه شرط کند که اگر مرد مسافرت کند، یا به طور مثال تا شش ماه خرجی ندهد، از سوی او برای طلاق خود وکیل باشد، اگر بعد از مسافرت مرد یا خرجی ندادن شش ماه، خود را طلاق دهد صحیح است.

- در احکام طلاق زنى كه متعه شده، به عنوان مثال یك ماهه یا یك ساله او را عقد كرده اند طلاق ندارد و رها شدن او به این است كه مدّتش تمام شود، یا مرد مدّت را به او ببخشد، به این كه ـ مثلا ـ بگوید: مدّت را به تو بخشیدم و شاهد گرفتن و پاك بودن زن از حیض و نفاس لازم نیست.

- كسى كه مى داند زنش در حال حیض یا نفاس است، درصورتی که غایب شود ـ به عنوان مثال مسافرت كند ـ و بخواهد او را طلاق دهد و متمكّن از اطّلاع بر حالش نباشد، بر اساس احکام طلاق باید تا وقتى كه یقین یا اطمینان به پاكى او پیدا مى كند صبر كند و بعد او را طلاق بدهد.

- در صورتى كه زوج طی عقد ازدواج، یا عقد لازم دیگر، زوجه ى خود را در طلاق وكیل كند، این وكالت قابل عزل درصورتی که به نحو شرط نتیجه بوده، قابل عزل نیست و اگر شرط فعل بوده، احكام وكالت در آن جارى است.

- چنانچه کسی زن خود را بدون اینکه او بفهمد طلاق دهد، بنابر احکام طلاق، اگر مخارج او را مانند وقتی که زنش بوده بدهد و به عنوان مثال پس از یک سال بگوید: یک سال قبل تو را طلاق دادم و شرعا هم ثابت کند، میتواند چیزهایی را که در آن مدت برای زن تهیه کرده و او مصرف نکرده است از وی پس بگیرد ولی چیزهایی را که مصرف کرده نمی تواند از او مطالبه نماید.

- در صورتیکه از روی علاماتی که در شرع معین شده، مرد بر طبق احکام طلاق دو نفر را عادل بداند و زن خود را پیش آنان طلاق دهد، دیگری که آنان را عادل نمی داند بنابر احتیاط واجب، نباید آن زن را برای خود یا برای کس دیگر عقد کند.

- خانمی که پس از زایمان در بیمارستان فرزندش را تحویل شوهرش بدهد و مهریه خود را هم ببخشد و درخواست طلاق کند و یک ماه پس از تولد بچه بر اساس خواسته اش از شوهرش طلاق خلع بگیرد اگر بعد از دو ماه و اندی که از شروع عدّه اش گذشته رجوع کند و درخواست مهریه کند و مرد به دلیل عدم توافق اخلاقی قادر به زندگی با او نباشد با توجه به احکام طلاق زن حق رجوع در مهر دارد ولی حق ندارد مرد را به رجوع در زوجیت وادار نماید و اختیار رجوع در زوجیت با خودِ مرد است، ولی پیش از رجوع او در مهر مرد حقِّ رجوع در زوجیت ندارید.

برطبق احکام طلاق، ازدواج موقّت طلاق ندارد، هر زمان مدّتش تمام شود از قيد همسری او رها می شود

- در برخی از کشورهای خارجی طلاق محلی بانوان مسلمان انجام گرفته ولی به دلیل مفقودالاثر بودن شوهر امکان ثبت شرعی و قانونی آن نیست و زن در بلاتکلیفی بسر می برد که بر اثر این بلاتکلیفی زوجه در عسر و حرج قرار گرفته و فرزندان حاصل از این ازدواج هم به علت عدم حضور پدر از داشتن هرگونه مدرک هویتی کشورشان محروم گردیده اند. وکیل حاکم شرع میتواند در این چنین موارد، صیغه طلاق را اجرا کند.

۲. احکام عده طلاق:

- زنی که نه سالش تمام شده است و یائسه نیست و شوهرش با او مقاربت کرده بنابر احکام طلاق در صورتیکه طلاقش دهد، پس از طلاق باید عدّه نگهدارد و عدّه زنی که فاصله بین دو حیض او کم تر از سه ماه است، آن است که پس از آنکه شوهرش در پاکی طلاقش داد، به قدری صبر کند که دوباره حیض ببیند و پاک شود و به محض اینکه حیض سوّم را دید عدّه او تمام می شود و میتواند شوهر کند ولی اگر قبل از نزدیکی کردن با او طلاقش بدهد عدّه ندارد، یعنی میتواند پس از طلاق بلافاصله شوهر کند، مگر آنکه منی شوهر داخل فرج او شده باشد، که در اینصورت باید عدّه نگهدارد.

- به موجب ماده ۱۱۵۶ قانون مدنی زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاه دارد. غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او بازه زمانی نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او هرگز خبری بدست نیاید. بر اساس ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، هر موقع مردی ۴ سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، براساس احکام طلاق، زن او میتواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. در اینصورت دادگاه اقدام به نشر ۳ نوبت آگهی هر کدام به فاصله ۱ ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار خواهد کرد و بعد از گذشت ۱ سال از تاریخ آخرین آگهی، در صورتی که خبری از غایب نرسیده باشد، حکم به طلاق خواهد داد و زن بعد از وقوع طلاق و نگاه داشتن عده وفات میتواند دوباره ازدواج کند؛ بدین ترتیب همسر مرد غایب در صورتی که حکم طلاق وی صادر شود باید عده ای معادل عده وفات نگاه دارد. در مواردی که عسر و حرج و مشقت تحمل ناپذیری، زندگی یا شرافت زن را تهدید می کند، رویه قضایی طلاق زن قبل از ۴ سال را پذیرفته است. در صورتیکه شخص غایب بعد از وقوع طلاق و گذشتن مدت عده پیدا شود، حقی نسبت به زن سابق خود نخواهد داشت، ولی اگر پیش از انقضای مدت عده پیدا شود، نسبت به طلاق حق رجوع خواهد داشت، یعنی میتواند با اظهار اراده خود مبنی بر ادامه ازدواج اثر طلاق را از بین ببرد.

- به موجب ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی درصورتی که طلاق، رجعی باشد شوهر میتواند در مدت عده از طلاق رجوع کند و ازدواج قبلی را مجدداً برقرار کند. لازم به ذکر است که رجوع تشریفات خاصی ندارد کافی است که مرد تصمیم بازگشت به زندگی مشترک را داشته باشد در این خصوص موافقت زن شرط نیست و در صورت درخواست شوهر به از سرگیری زندگی مشترک، زن حق مخالفت نخواهد داشت.

- برطبق احکام طلاق، زنی که حیض نمیبیند در صورتی‌که در سنّ زن هایی باشد که حیض میبینند ولی فاصله بین دو حیض او سه ماه یا بیشتر است، اگر شوهرش بعد از نزدیکی با او طلاقش دهد، باید پس از طلاق تا سه ماه قمری عدّه نگهدارد.

- به موجب ماده ۱۱۵۷ قانون مدنی زنی که به شبهه با کسی رابطه جنسی برقرار کند بنابر احکام طلاق باید عده طلاق نگاه دارد رابطه جنسی به شبهه به موردی گفته می شود که زن و مردی بر خلاف واقع چنین پندارند که زن و شوهر هستند و در نتیجه این تفکر نادرست با هم رابطه جنسی داشته باشند ولی در خصوص رابطه نامشروع (زنا) رعایت مدت عده لازم نیست.

 عـده اى از احکام طلاق و عده در سوره طلاق آمده است

گردآوری: بخش مذهبی سرپوش