ادبیات پلیسی و تاریخچه آن در ایران و جهان

ادبیات پلیسی در میان آنگولاساکسون‌ها متولد شد. بعد از انگلیس و آمریکا نیز فرانسه تلاش بسیاری کرد تا خود را در این ژانر ادبی وارد میدان کند و گفتنی است که موفقیت‌های زیادی نیز در این زمینه کسب کرد. رمان‌های پلیسی انگلیسی از ابتدا بیشتر شبیه معما‌هایی پیچیده و پر رمز و راز بودند، اما آمریکایی‌ها بیشتر به واقع گرایی نزدیک شده بودند. پس از این سه کشور بود که کشور‌های اسکاندیناوی نیز وارد ادبیات پلیسی شدند و تا کنون نیز در این زمینه بسیار فعال و رو به ترقی بوده اند.

ادبیات پلیسی اسکاندیناوی توانست هویتی مستقل از پلیسی‌های آمریکایی و انگلیسی بدست آورد و در حقیقت توانست هویتی شخصی برای خود بسازد. در آثار پلیسی نروژ، سوئد، فنلاند و. دیگر خبری از یک کارگاه همه چیزدان و اغراق آمریز باهوش نیست. در این آثار اغلب گروهی از کارگاهان و پلیس‌ها به دنبال پرونده‌ای می‌روند. در کشور‌های اسکاندیناوی نویسنده‌های برجسته‌ی زیادی، چون مانکل، هوگ و ... وجود دارند.

اما در ایران بیشتر نویسنده‌های پلیسی انگلیسی زبان مشهور بوده و هستند. در قرن نوزدهم بود که شخصیت مشهور و محبوب شرلوک هلمز در انگلستان و در شهر لندن خلق شد. شخصیت هلمز از ایتدا تا کنون از محبوب‌ترین شخصیت‌های ادبی است. شرلوک هلمز کارگاهی بود که آدم‌ها به او مراجعه می‌کردند و او با هوش و روشی منحصر به فرد کار خود را آغاز می‌کرد. شرلوک هلمز را کانن دویل بوجود آورد. اما دویل شاید نخستین نویسنده‌ی داستان‌های پلیسی نباشد.

قبل از او ادگار آلن پو در داستان هایش رگه‌هایی از ادبیات پلیسی را وارد کرد. اما هلمز در واقع اولین شخصیت رسمی ادبیات پلیسی در جهان به شمار می‌رود. پس از شرل. ک هلمز بود که دوران طلایی ادبیات پلیسی در انگلستان آغاز شد. در این دوران افرادی، چون آگاتا کریستی آثاری مشهور و پر مخاطب را خلق کردند که هنوز هم این داستان‌ها مخاطبان بسیاری دارد. پس از انگلستان نوبت به اوج ادبیات پلیسی در آمریکا رسید. در این شکوفایی دو نویسنده‌ی مشهور هستند که بیش از باقی نویسندگان محبوب شدند، این دو ریموند چندلر و دشیل همت نام دارند.

در ایران نیز از دهه‌ی ۳۰ و ۴۰ بود که ادبیات پلیسی مخاطبان زیادی پیدا کرد و مترجمان دست به ترجمه‌ی آثار پلیسی زدند. برای خلق این ژانر در ادبیات ما نیز تلاش‌های بسیاری شده و آثار قابل قبول هم وجود دارد، اما همانطور که گفته شد، این ژانر هنوز آن طور که باید مورد بررسی و توجه قرار نگرفته است. شاید این موضوع به این دلیل باشد که در ایران پیشینه‌ی زیادی در اینوع ادبیات وجود ندارد و همواره این رمان‌های پلیسی را در زمره آثار دم دستی و سرگرم کننده طلقی کرده اند.

اینکه بسیاری از رمان‌های پلیسی در جهان ارزش ادبی ندارند یک واقعیت است، اما این واقعیت وجود دارد که در میان این آثار همواره آثار قابل تامل و شاخص نیز وجو داشته است. حال در چند سال اخیر شاهد این هستیم که چندی از ناشرین ایرانی به صورت مرتب و مجموعه ای، آثار پلیسی را منتشر می‌کنند و اتفاقا بازخورد خوبی را هم از طرف مخاطبان دریافت می‌کنند. نشر قطره؛ نشر البرز، نشر نیلوفر، افراز و نشر ملکان را از فعال‌ترین‌ها در این زمینه می‌توان دانست. در این سال‌های اخیر علاوه بر تجدید چاپ آثار، چون شرلوک هلمز، آگاتاکریستی، چندلر و دشیل همت، شاهد ترجمه و انتشار آثار نویسندگان جدید در عرصه‌ی بین الملل هستیم. این نویسندگان گرچه در اغلب اوقات شناخته شده نبوده اند، اما آثار آن‌ها با انتشار گسترده و تجدید چاپ‌های فراوان روبه رو شده است. در این میان به چند رمان پلیسی محبوب در این سال‌های اخیر می‌پردازیم.

دختری در قطار

این کتاب را پائولا هاوکینز نویسنده‌ی جوان انگلیسی نوشته است. رمان دختری در قطار توانست موفقیت‌های فراوانی در کسب کند. این کتاب که پرفروش‌ترین کتاب سال ۲۰۱۵ شد که توانست بسیاری از رکورد‌های کتاب‌های پرطرفدار را بشکند. داستان این کتاب روایت زندگی دختری است که هر روز سوار قطاری می‌شود. او که در زندگی خودش دچار شکست شده، مدام خیالپردازی می‌کند تا اینکه در قطار منظره‌ای را از دور می‌بیند و .... رمان دختری در قطار را نشر البرز منتشر کرده است.

پرونده‌ی خدمتکار مفقود

«پرونده‌ی خدمتکار مفقود» نوشته‌ی تارکوئین هال، روایت جست‌وجو‌های «ویش پوری» کارآگاه سنجابی است در جامعه‌ی معاصر هند. ویش پوری در دهلی موسس و مدیر شرکت خصوصی‌ترین کارآگاهان است و البته زبده‌ترین کارآگاه هند محسوب می‌شود. این رمان را به لحاظ وضعیت جغرافیایی آن می‌توان اثری منحصر به فرد در دنیای ادبیات پلیسی دانست. این ابتکار نویسنده که خود، غیر هندی است توانسته به قوی شدن داستان نیز کمک کند. در این رمان دیگر از خیابان‌های پر جنب و جوش نیویورک و فضای مدرن آن نیست.

همینطور دیگر در خانه‌ی اشراف انگلستان هم نیست بلکه در دنیایی عجیب و پر رمز و را، چون کشور هند است که به خودی خود می‌تواند خاستگاه اتفاقات عجیب و بدیعی باشد. این رمان پرتعلیق ماجرای خدمتکار وکیلی سرشناس گم شده است که وکیلش را به قتل او متهم کرده‌اند. حال در این میان ویش پوری و دستیارانش باید سر در کوچه‌های پر رمز و راز جیپور، شهر تاریخی و باستانی هندوستان کنند تا پرده از رازی مخوف و سر به مهر بردارند.

قتل در پرستشگاه آنوبیس

نویسنده‌ی این رمان لیندا سوزان رابینسون آمریکایی است. این نویسنده که آثار زیادی در ژانر‌های مختلف خلق کرده است، در آثار پلیسی خود یک شخصیت ثابت به نام اراکتر اصلی داستان‌های جنایی/باستانی او مردی است به نام «مِرن» ملقب به «چشم و گوش فرعون» که نخستین همین رمان ظهور کرد. قتل در پرستشگاه آنوبیس روایت ماموریت مرن است که که به دستور فرعون مسئول رسیدگی به جنایتی شده است که در معبد آنوبیس روی داده است. فرعون پسری دارد که ....

دست سرنوشت

دست سرنوشت نام رمانی از نویسنده‌ی شناخته شده‌ی فرانسوی است که گیوم موسو نام دارد. گیوم موسو در سال‌های اخیر آثار متعددی را نوشته که چندی از آن‌ها به فارسی ترجمه شده اند. دست سرنوشت داستان زن و مردی است که به طور اتفاقی یکدیگر را در فرودگاه می‌بینند و از همین جا مقدمه‌ی افشای راز یک قتل آغاز می‌شود. فرانسوی‌ها که همواره بین ادبیات پلیسی انگلستان و آمریکا حرکت کرده اند، از هر دو سبک الهام گرفته اند. گیوم موسو نیز در این رمان از طرفی متاثر از فضا‌های رازآلود انگلیسی است وهم الهام گرفته از واقع گرایی آمریکایی هاست.

این تنها یادداشت کوتاهی بود بر فعالیت سال‌های اخیر که در آن تلاش شده که مخاطب ایرانی هر چه بیشتر با ادبیات پلیسی آشنا شود و با خواندن آثار سرگرم کننده و در عین حال قابل تامل لذتی شگرف را تجربه کند.

صدف پیکامی