درست در نخستین روز هفته بود که رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها خبری را منتشر کردند که با توجه به شرایط موجود در ایران عجیب بود. خبری که همزمان با «بازجویی شدن الیف شافاک نویسنده ترک برای پاسخگویی درباره محتوای آزار جنسی کودکان در ادبیات داستانی این کشور» برای نخستین‌بار ادبیات ترکیه را تیتر اول کانال‌های مجازی و صفحات فرهنگی کرد: «نشر چشمه ناشر رسمی اورهان پاموک در ایران شد.»
در متن خبری که روابط‌عمومی نشر چشمه منتشر کرد، آمده بود که «طبق قرارداد با آژانس ادبی اورهان پاموک، انتشارات چشمه ناشر اصلی کتاب‌های این نویسنده نوبل‌گرفته ترک در ایران شد. این انتشاراتی که پیش از این شش کتاب پاموک به نام‌های نام من سرخ، کتاب سیاه، موقرمز، شوری در سر، آقای جودت و پسران و اسرار کتاب سیاه را به بازار فرستاده؛ از این پس با مجوز رسمی نویسنده دست به چاپ آثارش خواهد زد.»از همان لحظه انتشار این خبر البته فضایی منفی علیه آن شکل گرفت. فضایی که ناظر به بی‌قانونی آزارنده حاکم بر فضای صنعت نشر (بخوانید تمام عرصه‌های هنری) این آب‌وخاک بود؛ که در قالب پست‌ها و توییت‌هایی کنایه‌آمیز جلوه کرد: «حالا یعنی نشر چشمه دیگه نمی‌گذاره دیگران آثار پاموک رو چاپ کنن؟»، «مگه ما کپی‌رایت داریم که این‌جور قراردادها ضمانت اجرا داشته باشن؟»، یا این یکی که تند و تیزتر بود: «از فردا حتی ناشرانی هم که اورهان پاموک رو نمی‌شناختن، فکر می‌کنن تجارت پرسودیه که یک انتشاراتی رفته پول داده حق چاپ آثارش رو به‌دست آورده. نتیجه: من بدو پاموک بدو چشمه بدو»!
اورهان پاموک تاکنون دو بار به ایران آمده و هر دو بار هم به دعوت و میزبانی نشر ققنوس که کتاب‌های زندگی نو، پدرم و قلعه سفید را به‌ترجمه ارسلان فصیحی از پاموک منتشر کرده است. برای همین هم آنهایی که براساس گفته‌های اورهان پاموک در آخرین حضورش در ایران (که گفته بود «آرزو دارم یک ناشر وفادار ایرانی داشته باشم و یک مترجم خوب که تمام کتاب‌های من را با لذت برای خوانندگان ایرانی من ترجمه کند») پیش‌بینی می‌کردند که پاموک به‌زودی یک ناشر را به‌عنوان همکار رسمی‌اش در ایران انتخاب خواهد کرد، گمان‌شان این بود که نشر ققنوس به‌عنوان ناشر رسمی پاموک معرفی خواهد شد که هم رابطه دوستانه و نزدیکی با پاموک داشت و هم مترجمش، ارسلان فصیحی به‌عنوان یکی از بهترین و تحسین‌شده‌ترین مترجمان آثار پاموک مورد تحسین این نویسنده نیز واقع شده بود.
بعد از انتشار خبر، گمان می‌رفت نشر ققنوس عکس‌العمل تندی به آن نشان خواهد داد. به‌هرحال، به‌رغم این‌که تاکنون ناشران زیادی چون چشمه، ققنوس، پوینده، نیلوفر، مروارید، نیماژ و... آثار پاموک را به چاپ رسانده‌اند، اما او گفته بود: «دوست دارم با توجه به معاهده برن و کپی‌رایت، کتاب‌هایم در ایران با اجازه خودم در یک مجموعه و از طرف یک انتشارات، شاید توسط فردی مثل آقای ارسلان فصیحی منتشر شود»؛ که بسیاری این را به «ابراز تمایل پاموک برای این‌که کتاب‌هایش توسط نشر ققنوس و ارسلان فصیحی ترجمه شود» تعبیر کردند؛ برای همین هم انتظار واکنشی صریح از نشر ققنوس می‌رفت. ولی مهدی حسین‌زادگان، مدیر داخلی نشر ققنوس انگار قصد چنین عکس‌العملی را ندارد: «این موضوع اصلا مهم نیست و اتفاق خاصی رخ نداده.
پاموک در مصاحبه‌های خود بارها گفته که علاقه‌مند است ناشرش در ایران نشر ققنوس باشد، ولی گویا آژانسی که پاموک با آن کار می‌کند قراردادی با نشری دیگر بسته.»اما ادامه حرف‌های مدیر ققنوس نشان می‌دهد که بی‌تفاوتِ بی‌تفاوت هم نیست: «در فروردین‌ماه، پاموک کتاب جدیدش را به ارسلان فصیحی نشان داده و ابراز تمایل کرده بود نسخه فارسی همزمان با انتشار نسخه ترکی و انگلیسی منتشر شود. ما و ارسلان فصیحی حسن نیت خود را سر کتاب «نام من قرمز» هم به پاموک نشان دادیم و وقتی متوجه شدیم که ارشاد گفته قسمت‌های زیادی از کتاب باید حذف شود از انتشار کتاب منصرف شدیم، که پاموک هم از این اتفاق بسیار خوشحال شد. حالا هم در مورد کتاب جدید پاموک هنوز تصمیمی نگرفته‌ایم و شاید ترجمه‌اش کنیم و شاید هم نه. با این حال ترجمه‌های ارسلان فصیحی رقیب ندارد و حیف است که خوانندگان پاموک را از خواندن اثر جدید او محروم کنیم.»
ارسلان فصیحی، نخستین مترجم اورهان پاموک اما دلخوری‌اش را از ایبنا پنهان نمی‌کند: «ترجیح می‌دهم فکرم را به این چیزها ندهم. شاید این مسائل برای خبرنگاران جذاب باشد، اما برای من نه. اگر این شایعاتی که در بازار است، حقیقت داشته باشد باید از پاموک سوال کنیم که چرا حرف‌هایی که امروز چشمه می‌زند با آن‌چه شما سال گذشته در ایران مطرح کردید، متفاوت است.» خود اورهان پاموک اما ظاهرا دوست ندارد وارد این بحث‌ها شود. در نخستین گفت‌وگوی منتشر شده با پاموک بعد از معرفی نشر چشمه به‌عنوان «ناشر رسمی آثار پاموک در ایران»؛ اورهان پاموک درباره این‌که این بحث‌ها ریشه در کجا دارد، می‌گوید که «سال گذشته از سوی نشر ققنوس به تهران دعوت شدم. این باعث شد که نشر چشمه برای تماس با من ابراز علاقه کند. از آن‌جا که چشمه بسیاری از کتاب‌های قبلی من را با تماس با آژانس من منتشر کرده بود و برای برخی از آنها هم حق امتیاز پرداخته بود، این قرار گذاشته شد.»
نشر چشمه ٦ کتاب اورهان پاموک را منتشر کرده است؛ بیشتر از نشر ققنوس یا هر انتشاراتی دیگر. اما منتقدان و کارشناسان بر این عقیده‌اند که ترجمه‌های ارسلان فصیحی بهترین ترجمه‌های موجود از آثار پاموک است و این نشر ققنوس را یک پوئن جلو می‌اندازد. اما آیا این عوامل هم در زمان انتخاب ناشر رسمی مد نظر بوده است؟ پاموک می‌گوید: «نشر ققنوس با من دوستانه برخورد کرده و ارسلان فصیحی هم دوست من است. اما او تنها سه ترجمه از کتاب‌های من را انجام داده است، درحالی‌که من ۱۵ کتاب نوشته‌ام و البته از آنجایی که من فارسی را نمی‌شناسم، نمی‌توانم درباره کیفیت ترجمه این دوستم نیز قضاوت کنم. می‌شنوم که ترجمه چشمه هم به اندازه کافی خوب نیست، ولی درباره این مسأله هم نمی‌توانم قضاوت کنم»!
اشاره مدیر ققنوس به این‌که «این بحث‌ها اصلا اهمیت ندارد؛ چراکه ما در ایران چیزی به نام کپی‌رایت نداریم» لُب مطلب را درباره چنین بحثی عیان می‌کند. چرا که نبود کپی‌رایت نشان می‌دهد که چنین قراردادهایی ضمانت اجرایی ندارند. مثلا همین نشر ققنوس حق رایت آثار مارگارت اتوود را خریداری کرده، اما ناشران دیگر هم دست به انتشار کتاب‌های این نویسنده زده‌اند، یا حق انتشار کتاب نغمه یخ و آتش توسط انتشارات ویدا خریداری شده، اما بی‌شمار ناشران دیگر دست به انتشار این داستان‌ها زده‌اند، یا نشر افق که حقوق انتشار آثار پل آستر را خریداری کرده، باید شاهد بیش از دوجین ترجمه‌های دیگر از آثار این نویسنده در بازار کتاب باشد. این اتفاق بی‌تردید در مورد پاموک نیز رخ خواهد داد و کشمکش میان نشرهای چشمه و ققنوس بر سر پاموک هم در هفته‌های آتی ادامه خواهد یافت.
به‌هرحال بازار نشر و ترجمه در ایران، خصوصا در مورد چهره‌های صاحب‌نام و محبوب، بازاری گرم و سودآور است. این را هم مدیر نشر چشمه می‌داند، هم ققنوس و هم خود اورهان پاموک که خودش را از ماجرا کنار می‌کشد و می‌گوید: «هیچ ناشری را به آن دیگری ترجیح نمی‌دهم. درباره اثر جدیدم «شب‌های طاعون» هم «هر کسی به ترجمه‌اش علاقه‌مند باشد، می‌تواند با آژانس پاموک در لندن یا در ایران با نشر ققنوس یا چشمه تماس بگیرد.»
پولاد امین
- 13
- 4
