طنزنویسی البته در ایران آنگونه که باید و شاید به واسطه بسياري عوامل اجتماعی و سیاسی به موازات دیگر زمینه ها رواج و توسعه نداشته است، اما بسیاری از آثاری که در این حوزه خلق شده اند بی شک از نظر کیفی قابل دفاع و ارزش هستند.
رفوزه ها
رفوزه ها؛ کارنامه شعری ابوالفضل زرویی نصرآباد( ملانصرالدین) در طول بیست و یکی- دو سال اخیر است که به او عبیدزاکانی طنز معاصر هم می گویند. زرویی اصولاً طنزپرداز کم کاری است و به کیفیّت بیش از کمیّت بها می دهد. از همین رو خوانندگان آثارش می دانند آنچه از او منتشر می شود، قبل از نشر، بارها از صافی ذوق سختگیر او گذشته است و شاید از همین رو به سختی می شود از اشعارش گلچین کرد.
این مجموعه تقریباً دربردارنده همه طنز سروده های زرویی است؛ از« با معرفت ها» و« اصل مطلب» گرفته تا اخوانیات و اشعار.
بسیاری معتقد هستند شعر نوهای طنز زرویی( قالبی که او پس از انقلاب، احیا و ترویج کرد) عمیقاً بر نگاه و زبان شعر نو و نیمایی معاصر تأثیر گذار بوده است.
این کتاب شامل فهرست زیر است:حکایت، از هر دری، اخوانیات، خودمانی ها و اصل مطلب
این کتاب ۴۳۴ صفحه دارد و توسط انتشارات نیستان چاپ شده بود.
خاطرات حسنعلی خان مستوفی
اثری از ابوالفضل زرویی نصرآباد با نام خاطرات حضرت استادی سِر پروفسور حَسَنعلی خان مستوفی. اثری طنز در باب اندیشه و فکر و سیاست و هر آنچه که زرویی در خلال سال های زندگی خود دستمایه ای برای نگاه طنزآمیز به آن یافته است.
زرویی در این اثر دست به خلق دو شخصیت خیالی با عناوین حسنعلی خان مستوفی و میرزا حسین پیشکار زده است، که یکی به تقریر و بازگویی خاطرات دیگری مشغول است و جالب اینجاست که هر دو نیز از اساس وجود خارجی ندارند.
هنر زرویی در این اثر را می شود در ابعاد مختلفی جستجو کرد. از سویی او در این اثر به روایت و زبانی کلاسیک – به سبک ادبیات دوران قاجار
برای بیان خاطرات حسنعلی خان دست زده است. روایتی که می شود رد پای آن را در آثار متفاوت و بکری مانند روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه جست و البته زرویی با زیرکی تمام با حفظ ساختار زبانی این خاطرات در این سبک روایی؛ از بعضی عبارات و اصطلاحات قدیمی و ناملموس قجری پرهیز کرده و با عبارات و اصطلاحات رایج که به حد لزوم به آن افزوده شده است به این متن نمک و جذابیت زیادی بخشیده است.
نکته جذاب دیگر این طنز را می توان در نمایش استادانه طنز تلخ در آن جست.
هر چند حسنعلی خان و کاریزمای اعجاب برانگیز شخصیت او که توسط زرویی در این متن آورده شده، در این کتاب به راحتی خواننده را راضی می کند؛ اما هنر زرویی در واقع ترسیم واقعیت هایی دراماتیک و تلخ از رفتارهای سیاسی و اجتماعی ایرانیان در طول سال های متمادی است که او با وارونه جلوه دادنش گویی سعی داشته به آن طعنه بزند.
ماجرای دعوت و خاکساری رضا شاه پهلوی از حسنعلی خان برای شرکت در مراسم تاجگذاری وی و نیز مقدمه خودنوشت این کتاب که در آن شرح توصیفات شخصیت های مختلف سیاسی از این چهره است؛ می تواند گواهی بر این حقیقت باشد که زرویی در این کتاب حقیقت شخصیت های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران را در طول تقریبی یک صده، به زیر ذره بین خود برده است.
خاطرات حضرت استادی سِر پروفسور حَسَنعلی خان مستوفی از سوی ديگر و فراتر از این مباحث عرصه ای برای نمایش اطلاعات و نگاه جامع نویسنده اش در ورود به لایه های زیستی اجتماع پیرامون خودش نیز هست. زرویی در این کتاب و در قالب روایت طنز خود از خاطرات حسنعلی خان به تمامی گونه ها و تیپ های اجتماعی و پدیده های فرهنگی پیرامونش به فراخور موضوع سرک کشیده و با بیانی جامع از نوع نگاه ایرانیان به آن شخص یا پدیده با زیرکی پرده برداشته است. حضور و دیدار با چارلی چاپلین، هیتلر، آندره مالرو, برشت و صادق هدایت و نیز شرح موضوعاتی مانند نحوه ورود موسیقی به ایران و یا بررسی بنیان فرهنگستان در ایران، مصداقی قابل توجه بر این مدعی است.
در قسمتی از این اثر می خوانیم:« چگونه اینشتین به آمریکا رفت؟
« کمتر کسی به میزان مودت و دوستی میان مرحوم« آندره ژید» و مرحوم« اینشتین» آگاه است. از این دو، یکی در سال ۱۹۲۱ به اخذ جایزه نوبل در رشته فیزیک نائل شد و دیگری در سال ۱۹۴۷ جایزه ادبی نوبل را دریافت کرد. چه بسا اواسط سپتامبر ۱۹۳۳ بود که تلگرافی از« آندره ژید» به دستم رسید] تاریخ مندرج بر متن تلگراف، این است:هشتم سپتامبر ۱۹۳۳٫ توضیح از حقیر بی مقدار ، میرزا حسین پیشکار[ آن روزها، این بنده برای انجام برخی مذاکرات در ایالات متحده بودم.] متن تلگراف چنین بود:
دوست عزیز، لابد متاثر خواهید شد اگر بگویم دوست مشترک مان اینشتین در خطر است. او را برای اقامت به فرانسه دعوت کرده ام ولی او پاریس را برای اقامت امن نمی داند. به همفکری شما نیاز مبرم دارم. ارادتمند؛ ژید.»
برای روشن شدن ذهن خواننده گرامی، ناچارم عرض کنم که از پاییز ۱۳۱۲ هجری شمسی( ۱۹۳۳ میلادی) امواج ضد یهود در آلمان هیتلری شدت گرفت و همین امر موجب مهاجرت بسیاری از یهودیان به کشورهای دیگر شد.
بنده همان طور که قبلاً عرض کردم و شاید بعدها نیز به مناسبتی از آن یاد کنم، با مرحوم هیتلر مختصر آشنایی داشتم و زمینه وساطت برای تأمین جانی و اقامت مرحوم اینشتین در آلمان فراهم بود اما به واسطه فراگیر شدن دامنه جنگ، بمباران ها و کشتارهای جمعی، چنین وساطتی را به صلاح نمی دیدم. همان روز برای« اینشتین» تلگرافی فرستادم که حاوی سه پیشنهاد بود:
فراهم کردن زمینه مهاجرت ایشان به ایران
انتقال ایشان به آمريکا
انتقال ایشان به انگلستان و فراهم ساختن امکان تدریس ایشان در دانشگاه« منچستر»( و البته این پیشنهاد آخر، پس از مذاکره با دوستم مرحوم« ارنست رادرفورد» که احتمالاً بعدها، مفصل تر درباره او خواهم گفت، ارائه شد.
مرحوم اینشتین در جواب، با اظهار اشتیاق بسیار برای مهاجرت به ایران، افزوده بود که با توجه بوجود امکانات پژوهشی مناسبتر ، گزینه دوم را که انتقال به ایالات متحده آمریکا بود، ترجیح می دهد...»
چه کردند ناموران
چه کردند نام آوران اثر کاوه میرعباسی از انتشارات افق، ۲۰ روایت طنز از سرگذشت انسان هایی است که به برکت نبوغ یا خباثت خود به شهرت رسیده اند و از آنجاکه نصف بیشتر مطالب این کتاب خالی بندی است، مطالعه آن حتی به افردی که حوصله ندارند زندگینامه بخوانند، توصیه می شود.
این کتاب در دو بخش تنظیم شده است که در بخش اول به نام چه کردند ناموران داستانهایی چون صد رحمت به ببر، از جنگ پلوپونزی تا سوسمار، یافتم! یافتم!، تعارف توکیویی، دو صد گفته و نیم کردار، معمای دستها، آفتاب آمد دلیل آفتاب، مادر فرانکنشتاین، از سبیل چخماقی حذر کن، باجناق لویی آراگون روایت می شود.
در بخش دوم که این مردمان خبیث نام دارد ۱۰ داستان به نامهای تقصیر مارکی دوساد بود، قلبهای تنها، در تعقیب ریش آبی، دلقک بازی بسه جان وین، در خدمت پزشکی، رقص خون آشامان، سکوت دره ها، غریبه و مهتاب، فقط دو بار برج ایفل را می فروشید، همه چیز برای فروش آورده شده است.
در این کتاب داستان هایی اغلب اشنا از زندگی دانشمندان، هنرمندان، ادیبان، پادشاهان و ستمگران معروف تاریخ با دست مایه طنز روایت می شود و نویسنده سعی داشته با چاشنی طنز ضمن روایت یک داستان، اطلاعات تاریخی را هم به خواننده منتقل کند. گرچه نویسنده برای کتاب خود گروه سنی مخاطب تعيين نکرده ولی نثر داستانها بگونه ای است که بیشتر مخاطب نوجوان و جوان جذب آن ها می شود.
- 16
- 5
