بازار صنایع دستی اصفهان بعد از انقلاب مشروطه توسعه یافتصنایع دستی اصفهان
صنایع دستی اصفهان در قرن های طولانی مدت بعنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در دنیا معرفی شده است. خصوصیت های فكری و روانی صنعتگر اصفهانی مثل ذوق، هنر، پشتكار و قناعت باعث شده است تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خریداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجی نیز طالب دست ساخته های اصفهان با ویژگی های خاص آن باشند.
سیم کشی، زرکشی، زربافی، گلابتون دوزی، پولک دوزی، زنجیره بافی، قالی بافی و نساجی از صنایع دستی اصفهان است. این صنایع دستی در عهد شاهان صفوی رونق فراوان داشت. در دوران قاجاریه، بازار صنایع دستی اصفهان از رونق افتاد. ولی بعد از انقلاب مشروطه توسعه یافت. بطور کلی، طراحی و نقش صنایع دستی عمومی اصفهان، من جمله فرش و کوره، درختکاری بر روی پارچه، تحت تأثیر طرح های تزئینی دوران صفویه قرار گرفت.
صنایع دستی اصفهان، قدمتی طولانی مدت دارد، اوج رونق و شکوفا شدن این هنرهای زیبا از دوران صفویه بود، از آن زمان این مهارت از هنرمندان و استادان بزرگ، با روش استاد شاگردی، نسل به نسل تا به امروز منتقل گردید. صنایع دستی اصفهان پستی بلندی های زیادی داشته است. بعد از رونق دوران صفویه، بازار این حرفه در زمان قاجاریه از رونق افتاد و پس از انقلاب مشروطه، جان تازه ای گرفت و خوش بختانه هنوز هم پابرجاست. شهر اصفهان از قدیم بعنوان مرکز هنر و ظهور هنرمندان فراوان شهرت داشته است. به همین علت اگر بگوییم اصفهان، مهد هنرهای ایران زمین است به خطا نرفته ایم.
- میناکاری یکی از "صنایع دستی اصفهان"
مینا کاری هنری بسیار اصیل با سابقه طولانی مدت از هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان به شمار می آید. میناکاری بر روی فلزاتی مانند نقره، طلا و مس قابل انجام بوده که امروزه بیشتر بر روی مس انجام می گیرد. گام نخست در تولید ظروف مینا ساخت ظرف مورد نظر است معمولاً مسگران ماهر به روشهایی مانند خم کاری و چکش کاری ظروفی چون بشقاب، کاسه، گلدان، کوزه، تنگ و … را ساخته و بعد از تمیزکاری با اسید سولفوریک رقیق آن را آماده لعاب کاری می کنند.
مینا کاری یکی از هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان به شمار میروددر گام بعدی برای آماده سازی ظروف مینا جهت نقاشی باید لعاب کاری شوند که به این منظور بایستی رنگ لعاب آماده شده ۳ یا ۴ مرتبه به ظروف پاشیده شود و بعد از هر بار پاشش رنگ ظروف در کوره قرار گیرد تا با دمای ۷۵۰ تا ۸۰۰ درجه سانتی گراد پخته شود. در شهرهای دیگر ظروف و اشیاء نیلگون رنگی، دیده می شود که یکی از پر طرفدار ترین صنایع دستی اصفهان است.
- قلمکارسازی صنایع دستی اصفهان
قلمکارسازی یکی از صنایع دستی اصفهان است که قرنها در اوج شهرت بود و از دوره مغولها در کشور ایران مرسوم شده است. در دوره مذکور به منظور جلب نظر خوانین مغول ایرانیان نیز دست به ابتکاراتی زدند که از جمله اختراع نقاشی روی پارچه یا پارچه های قلمکار بود، بعد این صنعت در زمان صفویه توسعه و گسترش بیشتری پیدا کرد.
به هر صورت عمر باعظمت این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن کاسته شد. در زمان سلطنت شاه عباس کبیر این نوع از صنایع دستی اصفهان رونق به سزایی یافت و اکثر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمکار تهیه می شد و این پارچه ها در این زمان شهرت بسیار داشته و مورد توجه درباریان بود و از این رو بیشتر لباس آنان از" قلمکارزر" یا "اکلیلی" تهیه می شد. در آن زمان محلهای مخصوصی برای تهیه لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت و پارچه های قواره ای قلمکار را که دراصطلاح آن روز "دلگه" نامیده می شد را از آن محل ها بدست می آوردند.
قلمکارسازی یکی از صنایع دستی اصفهاندر زمان سلطنت رضا شاه با امتیازات خاصی که برای صنعتگران و ارباب به خصوص صنعتگران قلمکار فراهم شد بار دیگر صنعت قلمکاری که از صنایع دستی اصفهان است، رونق گذشته خود را بدست آورد و تعدادی از استادکاران بزرگ قدیمی مانند شیخ حریری مشهدی عبدالخالق، حاج محمدرضا و حاج محمد تقی اخوان چیت ساز، برادران بیرجندی و شیخ بهایی و چند تن دیگر شرکت تولید قلمکار را تشکیل دادند.
- قالی بافی: صنایع دستی اصفهان
یکی از صنایع دستی اصفهان قالی بافی است. اصفهان در زمان صفویه یکی از مراکز عمده قالیبافی بود. در این شهر تعداد زیادی کارگاه وجود داشت که در آن قالیهای زر بفت بافته می شد. اصفهان در فتنه افغان آسیب مضاعف دید و تعداد فراوانی از هنرمندان و صنعتگران خود را از دست داد ولی بعد از چندی توانست رونق اولیه خود را بدست آورد. در زمان قاجاریه قالی بافی اصفهان مجدداً احیاء شد. در جنگ جهانی اول اصفهان یکی از مراکز عمده تهیه قالیچه بود و بعد از آن نیز بحرانهای زیاد اقتصادی تأثيری در کار قالی بافی نگذاشت زیرا قالیچه های آن بسیار ارزان تهیه می شد.
تعداد رنگهای انتخاب شده در قالیهای اصفهان بسیار محدود است. رنگهای طبیعی در این فرشها که از صنایع دستی اصفهان است بسیار کم مصرف می شود و بیشتر در قالیهای خوب از رنگهای شیمیایی دندانه ای استفاده می شود.
یکی از صنایع دستی اصفهان قالی بافی است که در زمان قاجاریه رونق یافت- خاتم کاری از صنایع دستی اصفهان
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان خاتم کاری است. قدمت این هنر هم به دوران صفوی بر می گردد، در آن هنگام کاخ ها، میز و صندلی ها، رحل قران ها خاتم کاری شده بودند. ابتدا مرکز خاتم کاری، شهر اصفهان بود. ولی بعدها این هنر در شیراز رونق بیشتری گرفت و امروزه خاتم سازی در شیراز جایگاه بالاتری دارد.
هنر آراستن سطح شی ها به وسیله مثلث های کوچک، در طرح های گوناگون را خاتم سازی می گویند. این مثلث ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج، چوب و بعضی اوقات طلا هستند. خاتم اصفهان به روش خاتم شیراز ساخته می شود، گاهی با نقره یا مینا کاری همراه می شود، که در شیراز نمی توان دید. آثار زیبای خاتم کاری که از صنایع دستی اصفهان هستند اشیای تزئینی، جعبه های زیبا، قاب عکس، شطرنج، تخته نرد و … هستند.
قدمت هنر خاتم کاری از دیگر صنایع دستی اصفهان به دوران صفوی بر می گرددصنایع دستی اصفهان: منبت کاری
هنر منبت کاری هنری از صنایع دستی اصفهان است که منبت کار با ابزار مخصوص بخود طرح های گوناگون و پیچیده ای را روی چوب کنده کاری می کند درواقع می توان اینطور گفت که هنر حکاکی روی چوب را منبت کاری می گویند. البته منبت کاری سبک های مختلفی دارد که من جمله این سبک ها می توان به کنده کاری روی چوب، برجسته نمایی روی چوب و پیکر تراشی روی چوب اشاره نمود. منبت کاری علاوه بر سبک های متنوع، روش کار های مختلفی هم دارد که به دو صورت فرنگی و سنتی انجام می گیرد که به طرح های ریز نقش و طرح های گیاهی منبت کاری سنتی می گویند و به طرح هایی که درشت هستند و برجستگی دارند منبت کاری فرنگی می گویند.
از زمان صفویه به علت این که پایتخت پادشاهان صفوی و مرکز کشور ایران اصفهان بوده، منبت کاری بخاطر ساخت کاخ های سلطنتی و بناهای تاریخی در اصفهان رونق پیدا کرد. در پی رونق پیدا کردن منبت کاری در اصفهان، این شهر و بالاخص گلپایگان مرکز تجمع هنرمندان این رشته قرار گرفت.
منبت کاری سبک های مختلفی دارد که از صنایع دستی اصفهان به شمار میروددر نوعی از این هنر صنایع دستی اصفهان بجای آنکه زمینه چوب را کنده کاری کنند و نقش مورد نظر را برجسته سازند چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرار می دهند. این کار شباهت زیادی به هنر موزائیک دارد. در اینگونه جدید از چوبهای شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می کنند. زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد.
- صنایع دستی اصفهان: کاشی کاری
کاشی از نظر تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمان های عادی می باشد. استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار متداول است و طرح های جالب، جلوی رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند به تزئینات با کاشی شدند. استفاده از کاشی به طوری که روی دیوار را کاملاً بپوشاند نخستین بار در قرن ۱۳ و در قونیه بکار رفته است. کاشی کاری به صورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگی های برجسته معماری اسلامی به شمار می رود. کاشی کاری همچنین، یکی از صنایع دستی اصفهان میباشد.
کاشی کاری یکی از صنایع دستی اصفهان- قلمزنی از دیگر صنایع دستی اصفهان
هنر قلم زنی یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان است و اشیا قلم زده قدیمی از دورانهای گوناگون زینت بخش موزه ها و مجموعه های خصوصی است. این هنر در حقیقت نوعی حكاكی بر روی فلزات است. در این صنعت دیرپای دستی نقوش یا طرح هائی برسطح اشیا فلزی كنده می شود. ابزار كار هنرمند قلمزن تعدادی قلم های مخصوص و چكش است. قلمزنی در ایران ازسابقه ای طولانی مدت برخوردار است. با توجه به بررسی های محققان سابقه تاریخی این هنر به (سكاها) می رسد كه در حدود پنج هزار یا هفت هزار سال پیش در قفقاز زندگی می كرده اند. از این قوم آثار بسیاری به دست آمده كه اكثرا از طلا و نقره و برنز می باشند. از هخامنشیان و ساسانیان نیز آثاری در موزه های بزرگ دنیا موجود است. در دوران اسلامی، با روی كارآمدن سلجوقیان قلم زنی به اوج پیشرفت رسید. از دوران اسلامی آثاری شامل حیوانات و درختان و نوشته هائی به خط كوفی به دست آمده است. عصر صفوی روزگار اوج و تكامل هنر قلم زنی است.
قلم زنی که از صنایع دستی اصفهان به شمار میرود در دوران سلجوقیان به اوج پیشرفت رسید- صنایع دستی اصفهان: ملیله سازی
یکی از رشته های صنایع دستی اصفهان که از ارزش هنری زیادی برخوردار است و تولید محصولات آن احتیاج به ظرافت و دقت فوق العاده دارد ملیله سازی است و فرآورده های تولیدی صنعتگران این رشته نمایانگر ذوق سرشار آنان است. هنر ملیله کاری مدرن، محصول کار با نقره و مس است که به صورت محصولهای باریک در آمده است و با صرف وقت و دقت فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله کار، با بهره گیری از نگاره های سنتی و طرحهای اسلیمی به هم پیوند و ارتباط یافته است. شمش های نقره را با چکش یا دستگاه نورد به شکل مفتول های چهار پهلو، باریک می کنند و اول نقش های کوچک را می سازند؛ بعد آن ها را در کنار هم در یک قالب قرار داده و با نقره ای با عیار پایین تر لحیم می کنند.
نقش های معمول ملیله کاری، بته جقه، ریزه جقه، برگ فرنگ، برگ، غنچه، پیچ، جفت پیچ، پیچک، سه چشمه و... نام دارند و مهم ترین ریز نقش های ملیله ی زنجان عبارتند از:ا شک، جغه، پیچک، ترمه و غنچه، برگ، واو ملیله، دو چشم، برگ فرنگ، سه چهارچشم، کورملیله و تابیده، که هر یک دارای ویژگی خاص خود است.
یکی از رشته های صنایع دستی اصفهان که از ارزش هنری زیادی برخوردار است ملیله کاری استعمده ترین ماده اولیه برای ملیله کاری، نقره است که از طریق ذوب کردن ظروف نقره ی بی استفاده و یا سکه های نقره تهیه می شود. عیار نقره در هنر ملیله سازی برای ساخت دسته یا پایه ظروف بطور معمول ۶۰ تا ۸۴ است. از دیگر مواد مصرفی برای این صنایع دستی اصفهان میتوان به موم طبیعی، تیزاب، زاج سفید و جوهر گوگرد اشاره کرد.
گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 24
- 3
