منبت کاری با چوب یکی از ظریف ترین صنایع دستی استتاریخچه منبت کاری
هنر منبت کاری در ایران پیشینه طولانی دارد و به زمان ورود اعراب و حدود ۱۵۰۰ سال قبل باز میگردد.منبت کاری در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد که خاستگاه و نقطه ابتدایی منبت ایران شهرستان ملایر میباشد که روی دسته شمشیرها، نیزه ها و سپرهای چوبی ارتشیان مادها و هخامنشیان توسط اهالی ملایر منبت کاری صورت می گرفت و بعد از آن به درب و پنجره و مبلمان امروزی تسری یافته است. شهر ملایر در سال ۱۳۹۱ به عنوان شهر ملی منبت و پایتخت مبل و منبت ایران در لیست شهرهای صنایع دستی کشور ثبت شده است و جهانی شدن این هنر در دست بررسی می باشد.
قدیمی ترین نمونه منبت موجود یک تندیس چوبی است که در مصر کشف شده و مربوط به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد است. ولی مجسمه چوبی بت شیگیر با ۱۱۰۰۰ سال قدمت را میتوان قدیمی ترین اثر کنده کاری روی چوب دانست.
قدیمی ترین اثر منبت موجود در ایران یک در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است. درب مسجد جامع عتیق شیراز که مربوط به قرن سوم هجری است حدود ۱۲۰۰ سال قدمت دارد. اوج هنر منبت ایران در دوره صفوی بود و در اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه رو به افول نهاد. منبت گل و مرغ ملایر به عنوان یکی از کهن ترین سبک های منبت کشور ایران است.
منبت کاری چیست؟
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب. این هنر دستی نماد احساس، ادراک، اندیشه و ابتکار هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار، اثر هنری را ابداع می کنند. منبت کاری شاخه ای از صنایع دستی است که در آن نقش ها به صورت برجسته روی سطح کار ایجاد میشوند. منبت کاری هنری است که ریشه در تاریخ ایران دارد. منبت کاری بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می شود.سقف چوبی عمارت هشت بهشت یکی از نمونه های منبت کاری اصفهان است که مورد توجه بسياري از بازدیدکنندگان خارجی قرار گرفته است.
اولین قدم در راه شناخت منبت و منبت کاری فهمیدن معنی کلمه منبت است. منبت یعنی رویانیده شده، مأخوذ از تازی، نقشهای برجسته به شکل گل وگیاه و جزء آن که به روی چیزی نقش کننده و هر آنچه در وی کنده کاری کرده باشند خواه چوب باشد یا جزء آن، به اصطلاح نقاشان و معماران نقشی که از زمین خود، اندک بلند باشد چنان که نقش سکه بر روپیه و آنرا در فارسی منبت کاری هم گویند. منبت یعنی کنده کاری شده، نقش برجسته و حکاکی شده بر روی چوب زنده.
اساتید برجسته منبت کاری در ایران
منبت کاری حرفه ایمثل بسياري از هنر های دیگر دوران صفویه دوران اوج و شکوفایی این هنر و هنرمندان مربوط به آن بود ولی با ورود به دوره قاجار و نادیده گرفتن هنر و هنر مندان ایرانی این هنر به بوته فراموشی سپرده شد. تا این که در اواخر دوران قاجار اساتیدی مانند استاد علی مختاری گلپایگانی ( رئیس صنایع مستظرفه مدرسه دارالفنون) و استاد احمد صنیعی به تهران آمدند و به تربیت هنرجویانی در رابطه پرداختند.
استاد علی مختاری گلپایگانی در ۱۸ سالگی به تهران آمد و بعد کسب اجازه از استاد کمال الملک در مدرسه دارلفنون به تدریس منبت به شاگردان پرداخت و از این جهت به ابقای این هنر کمک کرد.
چوب مورد استفاده در منبت کاری
از آنجایی که چوب مورد استفاده باید بتواند استحکام و زیبایی خود را حفظ کند لازم است تا در انتخاب چوب سختگیرانه عمل کرد.چوب استفاده شده باید فشرده و محکم باشد استفاده از چوب های نرم با بافت نه چندان سخت جایی در منبت کاری ندارد.
در این میان یکسری از چوبها از بقیه کاربری بیشتری در ساخت اثرهای هنری منبت کاری دارند. چوب های مورد استفاده در منبت کاری شامل موارد زیر میباشد :
- چوب گردو
- چوب گلابی
- چوب چنارف نارون
- چوب راش
- چوب تبریزی
- چوب نراد یا سفید روسی
منبت کاری بر روی چوب و سازه های بسیار دقیق و ریز است مثل : چوب گلابی، شمشاد و عناب که بسیار مناسب این کار هستند. چوب ازاد از نظر ساختار و تراکم بسیار محکم و سخت است اجرای منبت بر روی این چوب بسیار مشکل هست ولی چنانچه به دنبال ساخت یک کار ماندگار هستید و تجربه خوبی در منبت کاری دارید پیشنهاد می شود که یک بار منبت بر روی این چوب را امتحان کنید.
چوب نراد یا سفید روسی چوب نرم و سبک برای منبت کاری است این چوب در همه استان های کشور فراگیر نیست به همین منظور حتی در گذشته کم تر کسی اجرای منبت بر روی این چوب را می پذیرفت.
چوب های بلوط، راش و گردو از پرمصرف ترین چوب ها در منبت هستند بعضی منبت کارها حتی بر روی پوست درخت هم مربع اجرا می کنند. البته برای اجرای این سبک از منبت باید تجربه کافی داشته باشید.
سبک های منبت کاری
تصاویر نمونه ای از اثر منبت کاری شدهمنبت کاری، سبک های مختلفی دارد. این سبک ها از نظر ماهیت برش چوب و تکنیک هایی که به این منظور، مورد استفاده قرار می گیرند، با یکدیگر تفاوت دارند.
- منبت کاری سنتی ایرانی
- منبت کاری فرنگی
- منبت کاری قالب سازی
- منبت قلم زنی
- منبت معرق
- منبت مشبک
- منبت تیشه ای
- منبت سایر مصالح تکمیلی
ابزار منبت کاری
منبت کاری رشته ای است که برای تهیه ابزار آن نیاز نیست سرمایه زيادي را درگیر کنید. در منبت کاری، برای برش و شکل دهی چوب، به مجموعه ای از ابزارها نیاز است. استفاده درست از این ابزارها، به مهارت زيادي نیازمند است. ابزارهای مبنت کاری شامل:
ابزارهای مورد نیاز برای منبت کاری- انواع چاقو های منبت کاری
- قلم های تراش
- سوهان آهنی
- گوژ
- کاغذ روغنی یا پوستی یا کالک
- اره مویی
- پتک چوبی
- گیره نجاری
- میز کار منبت کاری
- چکش پلاستیکی یا چوبی
- ابزار تفکیک وی- v شکل
- مغار مبنت کاری(مغار تخت، مغار نیم باز، مغار گلویی یا گیلویی، مغار شفره)
بیشتر بخوانید:
میزکار مبنت کاری
میز مخصوص منبت کاریبرای این که در "منبت کاری" به قطعه کار ضربه وارد می شود. پس بدین ترتیب باید میز محکم باشد تا دوام داشته باشد. میز کار میتواند از چوب باشد یا میتوان پایه های آن را از فلز و صفحۀ آن را از چوب ساخت ارتفاع میز بستگی به قد فرد کارگر دارد ولی ارتفاع آن حدود ۸۰ سانتی متر باشد مناسب است و طول و عرض آن نیزبستگی به محل کار فرد منبت کار دارد.
مراحل انجام نمونه ای از منبت کاری
مواد اولیه مورد مصرف در هنر منبت کاری۱- اول منبت کار باید طرح منبت را انتخاب کند.
۲- بعد از آن منبت کار باید طرح را روی چوب منتقل کند. قطعۀ کار را به گیره بسته و سطح چوب را در صورت نیاز نفت بزند تا چوب نرم شود.
۳- دوربری: برای شکل گیری نقش منبت، ابتدا خطوط اصلی را دوربری و سپس زمینه اطراف نقوش را کنده کاری می کنند.
۴- کنده کاری: با استفاده از مغار تخت، ابتدا چوب اضافی کناره های زمینه کار و در نهایت چوب اضافی بخش های میانی زمینه را بر می دارند.
۵- سپس زمینه را با مغار تخت صاف و یکنواخت کند. این کار با دستگاه فرزدستی هم میتوان انجام داد.
۶- سپس طرح را با مغارهای مختلف فرم داده و روی آن ها را تزیین کرد.
گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
- 15
- 5
