باغ موزه قصر کجاست؟ (+ تصاویر)

باغ موزه قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست رضا شاه افتتاح گردید

باغ موزه قصر

یکی از زندان های معروف در قلب تهران که چند سال قبل به موزه تبدیل شده است، زندان قصر نام دارد.  باغ موزه قصر که نام آن سابقا زندان قصر بود، نخستین زندان متمرکز تهران بود. این زندان هم اکنون تعطیل شده و به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور تحت عنوان باغ موزه قصر مورد بازديد عموم است.

پیشینه باغ موزه قصر

منطقه ای که باغ موزه فعلی قصر در آن واقع شده در زمان قاجار فاصله زیادی با تهران داشت و بوستان خرم آباد نامیده می شد. درواقع این باغ موزه قصر در کنار مسیر جاده قدیم شمیران بود که شهر ری را به قیطریه وصل می کرد. در دومین سال سلطنت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۷۷ شمسی به فرمان او قصری در این اراضی بنا شد. این قصر جدید که قصر قاجار نام گرفت توسط اوژن فلاندن در کتابش نیز مورد اشاره قرار گرفته است. وی این قصر را دارای آینه کاری های متعدد و آمفی تئاتر توصیف می کند.

قصر قاجار دوران ناصرالدین شاه به محلی برای اردوی سالانه فوج قزاق آبادی خویش را از دست داد. باغ موزه قصر در دوران مظفرالدین شاه، به ژاندارمری تحویل داده شد و نهایتاً قسمت های زیادی از قصر بخاطر باران و سیل در سال ۱۲۸۲ شمسی  تخریب شد. بعدها در زمان سوئدی ها که اداره شهربانی تهران را بر عهده گرفته بودند اداره شهربانی در زمین های قصر تاسیس و زندان نظمیه نیز در محل اداره شهربانی تعبیه شد که برای زندانیان عمومی چند اتاقک و زیرزمین بود.

اولین زندانی باغ موزه قصر، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود

زندان نظمیه در سال های اولیه قدرت گرفتن رضاشاه دیگر گنجایش زندانیان بیشتر را نداشت و از طرفی کنوانسیون های بین المللی بخاطر عضویت ایران به ساخت یک زندان مدرن مطابق با استاندارهای بین المللی نیاز داشتند. در نتیجه تصمیم گرفتند که زندانی در زمین های قصر قاجار در حدفاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس فعلی است، ساخته شود. یکی از افسران قزاق که نیکلای مارکوف نام داشت طراحی زندان را برعهده گرفت، اگرچه طراح این زندان یک روس تبار مقیم ایران بود ولی طرح زندان و چه بسا دیگر سازه های طراحی شده توسط این فرد تماما به سبک معماری ایرانی طراحی و اجرا شده است. ورودی باغ موزه قصر بالا خانه ای دارد که چشم‌انداز زیبایی از صحرا، شمیران، تهران، خرابه های ری و نجف آباد، کاخ های اشرف آباد و دوشان تپه داشت و از آن بالا اطراف و بناها به خوبی دیده می شدند.

باغ موزه قصر پس از انقلاب اسلامی

رضا شاه در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ باغ موزه قصر را افتتاح کرد. فاز اولیه زندان که در آن هنگام افتتاح شد دارای ۱۹۲ اتاق با ظرفیت ۸۰۰ زندانی بود. این بازداشتگاه بعدها و تا زمان ساخت زندان اوین در دهه چهل، تنها زندان پایتخت بود. زندان قصر در این دوران توسعه و گسترش زیادی پیدا کرد و پس از انقلاب اسلامی ایران بعنوان محل حبس زندانیان غیر سیاسی محسوب میشد.

زندان قصر در سال ۱۳۸۳تعطیل شد و شهرداری به تخریب بخشهائی از زندان شروع کرد که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی پیش از انقلاب با ثبت زندان بعنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری گردید و متعاقبا به وسیله شهرداری به باغ موزه تبدیل گردید. البته تا پیش از ثبت محل، در این میان زندان زنان سیاسی تخریب شد. عاقبت در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۱ باغ موزه قصر با حضور شهردار تهران و گروهی از هنرمندان برای بازديد عموم رسماً افتتاح گردید.

باغ موزه قصر در بزرگراه شهید صیاد شیرازی، خیابان پلیس قرار دارد

ویژگی ها و قسمت های مختلف باغ موزه قصر 

نخستین نشانه ی ورود به زندان قصر، درب کشویی آهنی ورودی این باغ میباشد که شما در بازدید از باغ موزه قصر با آن مواجه خواهید شد.

- زندان سیاسی و جاذبه های تاریخی باغ موزه قصر

سالن ملاقات زندان یکی از بخش های جالب برای بازدید کنندگان است. ممکن است ، به محض اینکه نزدیک سالن ملاقات بشوید صدای گریه و سروصدا آزارتان بدهد؛ این صدا، صدای ضبط شده ایست از هنگامی که ملاقات کنندگان برای دیدار عزیزانشان به زندان آمده بودند. این صدای ضبط شده به سالن ملاقات جانی تازه می دهد و برای بازديد کنندگان همان حال و هوای گذشته را تداعی می کند. همین که از قسمت سالن ملاقات خارج شوید، در قسمت هوا خوری زندان سیاسی تصاویر آشنای زیادی من جمله تصاویر آیت الله طالقانی، آیت الله هاشمی رفسنجانی، آیت الله خامنه ای و همینطور تعداد بسیار زیادی از چهره های برجسته مذهبی، سیاسی، هنری و… بر روی در سلول ها وجود دارد.

- غرفه خودرو های قدیمی باغ موزه قصر

پس از این که به باغ موزه قصر وارد شدید در ابتدا با غرفه ای شیشه ای مواجه می شوید که خودرو های قدیمی در آن نگه داری می شوند.

- موزه مارکوف، بنایی روسی در دل باغ موزه قصر

وقتی از طرف خیابان شریعتی به طرف خیابان پلیس می روید، نمای باغ موزه قصر شما را مجذوب خواهد کرد از درب باغ موزه که وارد شوید بنایی که وسط باغ موزه قرار گرفته است موزه مارکوف نام دارد. باجه ای شیشه ای در کنار موزه مارکوف قرار دارد که محل خرید بلیط است. در اینجا بازدید کنندگان بلیط های خود را  خریداری می کنند و بازدیدشان را  به سمت موزه مارکوف شروع می کنند.

در سال ۱۳۹۱ زندان قصر توسط شهرداری به باغ موزه قصر تبدیل شد

موزه مارکوف به نام یک معمار روسی میباشد که از دوستان رضا خان بوده است. سقف ساختمان نظمیه بعد از کودتای ۱۲۹۹ هجری قمری و روی کار آمدن رضا خان، با توپ ویران شد و همه ی زندانیانی كه در ساختمان بلدیه زندانی بودند، آزاد شدند و عملا این بازداشتگاه از بین رفت. از این جهت ، رضاشاه، نیکلا مارکوف را مامور بررسی و انتخاب مكانی مناسب برای احداث زندانی جدید معرفی می کند و بعدها این ساختمان با احداث زندان قصر به نام مارکوف نام گذاری شد.

- زندانیان مشهور و باغ موزه قصر

زندانیان معروف زندان قصر شامل قوام السلطنه، صارم الدوله، صولت الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی و علیمردان خان بختیاری و پنجاه وسه نفر و همچنین دکتر تقی ارانی بودند. بزرگ علوی سرگذشت سال های حبس خود و دیگر زندانیان مشهور را در کتاب ۵۳ نفر در زندان قصر به رشته تحریر درآورده است. راهروری به نام« شب آخر»، یکی از بخش های ناراحت کننده باغ موزه قصر است. این راهرو ویژه زندانیان محکوم به مرگ بود که هر کدامیک را بعداز دریافت حکم به این راهرو منتقل می کردند، در این راهرو مدت زمان استقرار هر زندانی که محکوم به مرگ بود بین یک تا چهل شب متغیر بوده است.

- زورخانه باغ موزه قصر

یکی از زورخانه های تازه ساخت شهر تهران، زورخانه باغ موزه قصر نام دارد که این زورخانه در دل زندان تاریخی مارکوف ساخته شده است. ایده ساخت زورخانه از طرف شهرداری تهران، در دل زندان قدیم و باغ موزه قصر اجرایی شد. سال روز افتتاح این زورخانه در روز درگذشت جهان پهلوان تختی بود، ولی جذاب ترین اتفاق این زورخانه، برگزاری مراسم گلریزان برای کمک به اهالی ورزش بوده است. برنامه ای که باحضور اسطوره های ورزش کشور رنگ و بویی دیگر گرفت. فضاسازی این زورخانه به شکلی زیبا و با ترکیبی از هنرهای اصیل ایرانی صورت گرفته و روح هر ورزشکاری را به روزگاران قدیم پایتخت می برد.

- موزه عبرت و شکنجه گاه ساواک

عمارتی با کمک مشاوران خارجی برای نگهداری ویژه مخالفان رژیم شاهنشاهی، در تهران تاسیس کرد که در چند قرن گذشته از مخوف ترین اماکن کشور ایران محسوب میشد. مشهورترین زندان برای مبارزان جنبش انقلابی ملت ایران در دهه چهل و پنجاه شمسی، زندان کمیته مشترک ضد خرابکاری بود. این بازداشتگاه در باغ موزه قصر به واسطه معماری ساختمان و نوع شکنجه و برخورد وحشیانه ای که با بازداشت شدگان می شد، تاریخی وحشتناک و دردناک را از تاریخ سیاسی معاصر کشور روایت می کند و به قدری برخی از اقدامات انجام شده در آن، وحشیانه و باور نکردنی است که حتی قلم در توصیف آن عاجز است.

یکی از آثار و گنجینه‌های ملی با نام باغ موزه قصر در فهرست سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید

صدها تن از انقلابیون آن دوران که بسیاری از چهره های مشهور قدیم و حال سیاست و فرهنگ کشور هستند برای مدت های مدیدی در شکنجه گاه معروف ساواک، مورد آزار و اذیت جنسی و روحی قرار گرفت. بعضی از شکنجه گران مشهور زندان مخوف پهلوی در سرزمین های اشغالی آموزش دیده و بر اساس گفته های شاهدان عینی، از روش هایی برای تخلیه اطلاعاتی بازداشت شدگان استفاده می شد که بیان آن در ساحت قلم نیست.

مسیرهای دسترسی به باغ موزه قصر

> مسیر دسترسی به باغ موزه قصر با خودرو شخصی:

>> آزادراه شهید صیاد شیرازی، خروجی پلیس شریعتی، میدان پلیس، باغ موزه قصر

>> انتهای خیابان شهید مطهری، پس از تقاطع دکتر شریعتی، میدان پلیس، باغ موزه قصر

> مسیر دسترسی به باغ موزه قصر با مترو:

>> ایستگاه مترو شهید مفتح، انتهای خیابان مطهری بعداز تقاطع دکتر شریعتی، باغ موزه قصر

> مسیر دسترسی به باغ موزه قصر با اتوبوس:

>> ترمینال امام خمینی( ره)، اتوبوس های میدان معلم، ایستگاه رو به روی باغ موزه قصر

>> پایانه میدان رسالت، اتوبوس های پیچ شمیران، ایستگاه میدان پلیس، باغ موزه قصر

>> ترمینال میدان امام حسین( ع)، اتوبوس های شهید بهشتی، ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی، خیابان پلیس، باغ موزه قصر

> پایانه شهید بهشتی، اتوبوس های میدان امام حسین( ع)، ایستگاه انتهای خیابان مطهری تقاطع شریعتی، باغ موزه قصر

محلی که برای بنای باغ موزه قصر انتخاب شد در آن زمان به اراضي خرم آباد معروف بود

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش