موزه آب یزد یکی از با ارزشمندترین موزه های آب جهان

موزه آب یزد در خانه تاریخی کلاهدوزها دایر شده است

شهر یزد

یکی از شهرهای تاریخی ایران که قدمت جاذبه های آن باعث شده جزء نخستین شهر تاریخی خشتی ایران و دومین شهر تاریخی جهان باشد، شهر یزد است. با توجه به جاذبه های این شهر و بناهای خشتی اش،  نام این شهر تاریخی در سازمان یونسکو به ثبت رسیده و از آن بعنوان یک شهر بین المللی هم یاد می شود.

موزه آب یزد از سال ۱۳۷۹ و همزمان با همایش بین المللی کاریز کار خود را آغاز کرده است

موزه آب یزد

خانه ی پنج طبقه کلاهدوز ها موزه آب یزد نام دارد که در آن لوازم مختلفی چون حفاری قنات، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی، کتابچه میراب ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و خیلی از لوازم ارزشمند دیگر وجود دارد. خصوصیتی که این خانه را نسبت به خانه های مشابه خود در یزد متمایز کرده، وجود یک رشته قنات صد ساله است که از بین این خانه عبور می کند.

موزه آب یزد در شمال میدان امیرچخماق قرار گرفته است

جالب است بدانید چاه خانه ای در پشت بام موزه آب یزد، قرار دارد که توسط چرخ چاه از آن آب می کشیدند و آب‌انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می کردند. مساحت خانه کلاه دوز ۷۲۰ مترمربع  است که در سال ۱۲۶۶ خورشیدی به فرمان مرحوم حاج سید علی اکبر کلاه دوز از بازرگانان روزگار قاجاریه، در شمال میدان امیر چخماق ساخته شده است. دو قنات رحیم آباد و زارچ در گذشته از زیر این خانه عبور می کردند و هنوز هم قنات دو هزار ساله زارچ در زیر این خانه در جریان می باشد. در این عمارت و منزل هم جوار آن علاوه بر آقای كلاهدوز و همسرشان، دختر، دوپسر و عروسهایشان و نیز دو خانواده از خدمتكاران سیاه پوست سكونت داشته اند.

معماری خانه کلاهدوزها

به طور کلی معماری قدیم ایران و بالاخص شهر یزد بی نظیر بوده و بسیار چشمنواز بوده است. خانه کلاهدوزها هم یکی از مواردی است که به این ادعا صحه می گذارد. نقوش گچ کاری های موزه آب یزد به شکل گل و گیاه و جانوران است و همین مورد سبب شده تا چهره ی خاصی به بنا بخشیده شود. زمینه گچ کاری های طبقه چهارم خانه کلاهدوزها از کاهگل بسیار ظریف میباشد و زیبایی خاصی دارد. تالار آیینه یکی از دیگر نقاط بسیار زیبای خانه کلاهدوزها است که توسط خیلی از معماران و هنرمندان آن دوره مورد تحسین قرار گرفته است. از دیگر زیبایی های این خانه می توان به پنجره های اُرسی و شیشه های رنگین اشاره نمود که دنیای رنگارنگی را در آن ایجاد کرده اند.

در موزه آب یزد لوازم مختلفی برای حفر قنات مورد استفاده بوده است

اشیای موجود در موزه آب یزد

آثار مرتبط با آب را می توانید در موزه آب یزد ببینید. در این موزه بیش از ۲۰۰ شی تاریخی از وسایل کندن قنات گرفته تا اسناد و مدارک قنات‎های اصلی یزد نگهداری می شود.

۱. یادگاری قنات ها:

قنات یکی از سازه های مهم ایرانیان در زمینه آب است که نام آن امروزه در محافل جهانی هم مطرح می شود و در فهرست یونسکو نیز قنات ایرانی قرار دارد. مجسمه هایی از مردم که به کارهای مربوط به قنات مشغولند، را می بینید که به آنها مقنی میگویند و رنگ لباس آن ها نیز سفید است. مقنی ها بدین دلیل لباس سفید میپوشند که در داخل چاه های بزرگ یکدیگر را ببینند و همینطور به آن به چشم کفن نگاه می کردند به این دلیل که هر لحظه ممکن بود جان خویش را بر اثر ریزش از دست بدهند. یکی از اصلی­ ترین ابزار حفر کاریز( چرخ چاه) را در بخشی از موزه آب یزد می بینید که در جوار آن ماکتی از یک چاه ­کن قرار داده اند.

موزه آب یزد به دلیل جریان قنات در آن تا به امروز، برجسته‌ترین موزه آب کل کشور است

۲. اسناد و وسایل مربوط به تقسیم و وقف آب:

از دیگر موارد قابل رویت در موزه آب یزد،  اسناد و وسایل مربوط به تقسیم و وقف آب در آن هنگام بوده است. همینطور در این موزه اسناد توزیع آب وجود دارد که در آن زمان به چه تناسبی آب را بین کشاورزان تقسیم می کردند. چند سند ازدواج نیز در بین این اسناد توزیع آب به چشم می خورد به علت آنکه بعضی از مردم در آن زمان مهریه زن را آب تعیین می کردند؛ همان چیزی که حکم طلا را در کویر داشت. مدارک دیگری هم در موزه آب یزد وجود داشت که خیرین طبق آنها به زنان بیوه و یتیمان سهم آب می دادند.

۳. ظروف و وسایل موزه آب یزد:

لوله کشی های امروزی در گذشته وجود نداشت و مردم برای تهیه ی آب ناگزیر بودند آب را از منبع تا محل استفاده حمل کنند و البته مکانی هم برای نگهداری آب مایحتاج خود داشته باشند. همینطور در موزه آب یزد، ظروف نگهداری و حمل آب و خیلی از لوازم و اشیای مرتبط با آن من جمله انواع شیر‎های برداشت آب از آب انبار‎ها، ظرف‎های سفالی و شیشه‎ای ویژه حمل و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ... دیده میشود. از دیدنی های این موزه می توان به مشربه چند هزار ساله که از آن در کتاب‎های تاریخی کهن یاد شده است، اشاره کرد. در موزه آب یزد، ظرفی شیشه ‎ای وجود دارد که لوله‎ های جانبی دارد؛ صدها سال قبل ، آب را داخل این ظرف می ریختند و بالای آن برف می گذاشتند. این ظرف دو جداره بود و زمانیکه برف کم کم آب میشد، سبب می شد تا این آب خنک، تازه و بدون هر گونه آلودگی باشد و مانع از وارد شدن حشرات به درون آن میشد. 

موزه آب یزد یکی از بی‌نظیرترین موزه‌های آب در دنیا است

۴. ماکت ویژه موزه آب یزد:

بعضی از دیدنی های موزه آب یزد شامل ماکت نحوه گردش آب قنات‎ها است که شما را با اسرار ساخت و معماری آن آشنا میکند.

مسیر دسترسی به موزه آب یزد

برای دسترسی به موزه آب یزد میتوانید از اتوبوس های خط پایانه دروازه قرآن پایانه شهدای محراب و یا خط چهارراه بعثت راه آهن استفاده کرده و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با کمی پیاده روی به موزه برسید. همینطور روش دیگری برای رسیدن به موزه آب یزد وجود دارد. برای این منظور اتوبوس های خط چهارراه بعثت- راه آهن را سوار شوید و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با کمی پیاده روی به این موزه میتوانید دسترسی داشته باشید.

موزه آب یزد در یکی از خانه‌های قدیمی یزد برپاست

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش