کارشناس باستان‌شناسی اداره میراث فرهنگی استان لرستان در گفت‌وگو با «شهروند»: قرار بود ٤٠میلیون تومان برای انتقال ساختمان اداری سپاه از حریم قلعه فلک الافلاک پرداخت شود پرونده ثبت جهانی قلعه فلک‌الافلاک درحال آماده شدن است، اگر ساختمان سپاه که در حریم قلعه قرار دارد، تخریب نشود، قلعه ثبت جهانی نمی‌شود.
کنگره‌های گرد و کوتاه از بالای دیوارهای قد کشیده به آسمان، نشسته و شهر را و هر چه در آن هست، نظاره می‌کنند. آنها میان باد و بی‌قراری افق، آفتاب می‌گیرند و هیچ حواس‌شان به غلغله‌ای که آن پایین به پا شده نیست؛ غلغله دانش‌آموزان سورمه‌ای پوش که آخر هفته را به تماشای «دوازده برجی» آمده‌اند و با صدای خنده و خوشحالی و با خوراکی‌هایی که دست‌شان است، تکیه زده به دیوارهای خاکی، حضورشان در قلعه ساسانی را به روایت تصویر ثبت می‌کنند. کنگره‌ها یک رویشان به کوه‌های زاگرس است و روی دیگرشان به مردمی است که از سر و صورت‌های زخمی شان بالا می‌روند و دم بر نمی‌آورند. رشته کنگره‌هایی که دور تا دور قلعه، نشسته‌اند، بخشی از معماری دژ شاپوری‌اند، همان «فلک‌الافلاک» که سال‌هاست در انتظار طولانی برای ثبت جهانی نشسته‌اند. درست ٤٨سال پیش بود که قلعه، ثبت ملی شد و حالا از سال ٨٢ که قانون ساماندهی حریم این بنای تاریخی در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی تصویب شد و به تأیید شورای نگهبان رسید، نزدیک به ١٤سال می‌گذرد و هنوز قلعه اندر خم جهانی شدن است و ساختمان اداری سپاه، خیال اسباب‌کشی ندارد.
قلعه فلک الافلاک بر بلندای تپه‌ای باستانی و طبیعی در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد، هشت برج و دو حیاط مستطیل شکل دارد. ارتفاع بلندترین دیوار قلعه تا سطح تپه پنج متر و ٢٢ سانتیمتر و مساحت کلی آن پنج‌هزار و ٣٠٠ متر مربع و پلان بنای این قلعه تاریخی به صورت هشت ضلعی نامنظم است. همین معماری سبب شده تا از آن به‌عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا یاد کنند.
حالا هر صبحی که خورشید از کمان افق بالا می‌رود و هر شبی که از پشت کنگره‌ها پایین می‌آید، هشت برجی که دور تا دور قلعه، محکم پایشان را در زمین کوبیده‌اند، در انتظارند تا حریم خانه‌شان خلوت شود، تا خانه‌شان در لیست آثار جهانی قرار گیرد.
پیچ خیابان اصلی که تمام شود، تا ورودی قلعه راه زیادی نیست، ورودی باریک و بلندی که با چند پله سنگی و یک شیب تند، قلعه را بالا می‌رود. چند قدم پایین‌تر اما درست جایی که محوطه «فلک الافلاک» شروع می‌شود، یک ساختمان اداری با دیوارهای آجری، نمایان می‌شود. ساختمان اداری سپاه، در فاصله کمی از قلعه، بنا شده و حالا همین ساختمان، سنگ بزرگی بر سر راه ثبت جهانی قلعه انداخته است. ساختمانی که گفته می‌شود قرار بود با ٤٠میلیارد تومان، اسباب کشی کند، اما هنوز محکم سر جای خود ایستاده: «اطلاعی ندارم که سپاه برای انتقال از این مکان، ٤٠میلیارد تومان را گرفته یا خیر. اما آنچه شاهدش هستیم این است که هنوز هیچ اقدامی برای جابه‌جایی این ساختمان صورت نگرفته.» اینها را «رضا کوشکی»، کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان لرستان به «شهروند» می‌گوید و ادامه حرف‌هایش را می‌گیرد: «اسفندماه سال گذشته قرار بود این پول به سپاه داده شود، حتی استاندار و آقای نوبخت سخنگوی ریاست‌جمهوری هم آمدند و گفتند که بودجه‌ای می‌دهیم تا ساختمان سپاه که یک ساختمان اداری است از این‌جا نقل مکان کند، اما هنوز اتفاقی نیفتاده است.»
ساختمان سپاه، در حریم درجه یک قلعه فلک الافلاک قرار دارد. همه اینها درحالی است که در سال‌های گذشته، چند ساختمان مربوط به دانشگاه استان لرستان و اداره پست که در حریم قلعه قرار داشتند، تخریب شدند: «این‌جا حریم قلعه است و نباید در این حریم، ساخت و سازی انجام شود. البته آثار تاریخی حریم درجه یک و دو دارند، ساختمان سپاه در حریم درجه یک قرار دارد. پیش از این هم ساختمان چند طبقه دانشگاه لرستان در این حریم قرار داشت که ٦،٥ سال پیش تخریب شد، ساختمان اداره پست هم همین سرنوشت را داشت و به‌طورکلی تمام ساختمان‌هایی که در این حریم قرار داشتند تا پل صفوی، همه تخریب شدند. هر چند که در این محوطه چند ساختمان تاریخی مثل سربازخانه و اصطبل هم وجود دارد که به دلیل تاریخی بودن، سر جای خودشان قرار دارند.» کوشکی اینها را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «الان مانع اصلی برای ثبت جهانی قلعه، همان ساختمان سپاه است، اگر اینها از این‌جا بروند، طبیعتا باید ساختمان تخریب شود و مکان تبدیل به فضایی برای گردشگری شود.»
قلعه فلک الافلاک، رویای جهانی شدن در سر دارد، که اگر این اتفاق بیفتد، این تنها توریست‌های داخلی نیستند که بر روی سنگ فرش‌های قلعه، بالا بروند و پایین بیایند، توریست‌های خارجی هم، فرصتی برای حضور در این اماکن پیدا می‌کنند: «ما به توریست خارجی احتیاج داریم و این اتفاق تنها با ثبت جهانی رخ می‌دهد. به‌هرحال توریست‌ها برای بازدید از اماکن تاریخی، اولویت‌هایی دارند. اگر مکانی ثبت جهانی شود، در لیست اولویت بازدید گردشگران هم قرار می‌گیرد. مثلا حالا توریست‌ها وقتی وارد کرمانشاه می‌شوند، اول از بیستون بازدید می‌کنند و بعد سراغ مکان‌های دیگر می‌روند، اگر قلعه فلک الافلاک ثبت جهانی شود، تعداد گردشگران استان هم بالا می‌رود و این برای استان ایجاد سرمایه می‌کند.» این کارشناس باستان‌شناسی، به ثبت جهانی پل‌های لرستان هم اشاره می‌کند: «قرار بود پل‌های لرستان هم در لیست ثبت جهانی قرار گیرد، دره خرم‌آباد هم که قلعه در آن قرار دارد، دره‌ای است که در آن ٥ غار دوره پارینه سنگی وجود دارد که قدمت ٤٠ تا ٥٠هزار‌سال دارد، اینها به‌عنوان مجموعه پارینه سنگی می‌تواند ثبت جهانی شود.» به گفته او، ثبت جهانی این مکان‌ها، نیاز به تشکیل پرونده و صرف هزینه‌های زیاد دارد: « قلعه فلک‌الافلاک هم جز ماجرای ساختمان سپاه، نیاز به صرف هزینه‌های زیادی دارد، لازم است که کارشناس یونسکو از ساختمان بازدید کند و در صورتی که نیاز به ترمیم دارد، باید کارشناسان بر روی آن کار کنند، چرا که قلعه در طول زمان، دچار آسیب‌هایی شده و مرمت‌ها خیلی اصولی نبوده است. شاید با اغماض و تغییراتی که در بنا انجام شود، بتوان آن را ثبت جهانی کرد.» او این را هم اضافه می‌کند که پرونده ثبت جهانی این بنا، آماده شده است: «هنوز از این قلعه استفاده می‌شود و برای این‌که ثبت جهانی شود، نیاز به حفاری‌هایی دارد، در دوره قاجار و صفوی، بخش‌هایی به بنای فلک الافلاک اضافه شد، آن بناها نیاز به حفاری دارند، کف‌ها هم بعدا اضافه شد، آنها باید کنده شوند. موزه‌ای که اکنون در قلعه هست هم باید تعطیل شود، تأسیسات آن هم باید از قلعه خارج شوند.»
کوشکی که کارشناس ارشد جامعه‌شناسی هم است، نگاه دیگری به ورود توریست خارجی به کشور دارد و به مزیت‌های ثبت جهانی قلعه اشاره می‌کند: «تاکنون هیچ اثری از لرستان ثبت جهانی نشده است، اما اگر این اتفاق بیفتد، خیلی می‌تواند روی اقتصاد منطقه تاثیرگذار باشد، به‌هرحال ورود گردشگر به کشور، خوبی و بدی‌های خودش را دارد، برخی انتقاد می‌کنند که ورود گردشگر خارجی منجر به تاراج فرهنگ ایرانی و اسلامی می‌شود اما به‌هرحال با توجه به وجود بیکاری و شرایط اقتصادی مردم استان، می‌تواند اقتصاد را تکان دهد. از سوی دیگر منجر به دیده شدن و شناخته شدن استان می‌شود. درحال حاضر، خیلی از شهرهای دنیا که هیچ آثاری ندارند، برای جذب گردشگر اقدام به ساخت بناهای مدرن می‌کنند.» به اعتقاد این کارشناس میزان جذب توریست در چهار‌سال گذشته هم تغییر و تحولاتی داشته: «در این چهار سال، تعداد توریست خارجی در این استان بالا رفته است، حتی وضع خود خرم‌آباد از این نظر هم بهتر شده. تورگردان‌ها، توریست‌های بیشتری به این منطقه می‌آورند به‌طوریکه در برخی فصل‌ها، ظرفیت هتل‌ها پر می‌شود.»
- 13
- 3
