روزگار باشکوه خاطرات سپری شده!

همه داستان از ١٠‌سال پیش آغاز شد. از مراسمی که در ساختمانی رو به ویرانی به نام تئاتر نصر در واکنش به انتشار اخبار مربوط به سرقت از نخستین سالن تئاتر کشور و اوضاع نابسامان و رو به ویرانی آن برگزار شده بود. مراسمی که تئاتری‌ها حضور پررنگی در آن داشتند و در این بین عزت‌الله انتظامی به سیاق همیشه که سنگ هنر و هنرمند را به سینه زده، بلند شد و از وزارت ارشاد و شهرداری تهران خواست تئاتر نصر را به‌عنوان موزه ملی تئاتر حفظ کنند. این آغازین سطر حیات دوباره ساختمانی بود که نام بردن از آن به‌عنوان تاریخِ هنوز سر پای تئاتر ایران، چندان هم بیراه به نظر نمی‌رسد.

در آن مراسم، عزت‌الله انتظامی از دولت و شهرداری خواست بودجه لازم را برای راه‌اندازی موزه تئاتر در محل تئاتر نصر فراهم کنند. این هنرمند همیشه متعهد و همیشه مسئول باور داشت که تئاتر نصر به‌عنوان نخستین تئاتر ایران بهترین مکان برای راه‌اندازی موزه تئاتر است و به همین دلیل هم تجلیلی تمام‌عیار از این تئاتر به عمل آورد و گفت: تئاتر نصر شاهد فعالیت هنرمندان بسیاری بوده است و جای تاسف دارد که تبدیل به مکان ویرانه‌ای شود، چرا که می‌تواند به‌عنوان موزه تئاتر، یادگارهای گذشته هنرمندان این رشته را در خود جای دهد.

اشارات دلبسته‌وار انتظامی تنها به ساختمان خشک و خالی تئاتر نصر نبود. به باور او، راه‌اندازی موزه تئاتر می‌توانست خیابان رو به مرگ لاله‌زار را نیز دوباره به یاد بخشی از گذشته فرهنگی خود اندازد. این همان نکته‌ای بود که رئیس وقت مرکز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد، حسین پارسایی نیز آن را دنبال می‌کرد. در حقیقت این تیری با چند هدف بود و دم دست‌ترین هدفش نیز جلوگیری از بلای ویرانی و فراموشی تئاتر نصر بود؛ بلایی که پیش از این تئاتر خاطره‌ساز سالن‌هایی چون تئاتر جامعه باربد را در کام کشیده بود.

رویاهای امیدوارانه

روز گذشته وقتی اعلام شد که با امضای تفاهمنامه‌ای بین کمیته امداد امام(ره) به‌عنوان مالک، جهاد دانشگاهی به‌عنوان صاحب سرقفلی این بنای تاریخی و سازمان زیباسازی شهر تهران تملک این بنا در اختیار سازمان زیباسازی درآمد تا بعد از مرمت به موزه تئاتر تبدیل شود؛ خیلی‌ها نفس راحتی کشیدند و دلبستگان تاریخ پرفراز و نشیب تئاتر ایران که زیر سقف بلند تالار نصر نفس در هوای تئاتر کشیده و مو در پس دیوارهای این تئاتر سفید کرده بودند، خیالشان راحت شد که ساختمان رویاهای نمایشی آنها حداقل به این زودی‌ها به حضور مرگ نخواهد رفت.

شاید بشود گفت کیومرث مرادی، محمود عزیزی، حسین رحمانی و مجید جعفری شادمان‌ترین‌ها بودند. اعضای شورایی که اول گروهی بودند که پیگیری ساخت‌وساز تئاتر نصر به‌عنوان موزه تئاتر را به انجام رساندند. گروهی که حتی بازسازی این تئاتر را هم کلید زده و به همین مناسبت جشنی نیز در این تماشاخانه قدیمی برگزار کردند و پای وعده‌های معاون هنری وقت وزارت ارشاد که قول داد تا بهمن‌ماه ‌سال بعد فاز نخست تئاتر نصر را به بهر‌ه‌برداری برساند، امید را به رویاهاشان گره زدند، اما...

برگزاری نمادین مراسم افتتاحیه جشنواره آیینی و سنتی در تئاتر نصر انگار تشنگی مدیران و مسئولان را به تمامی رفع کرد و بعد از آن همه چیز دچار مشکل شد و به کُندی پیش رفت.

هراس ناامیدی

حالا ١٠‌سال از آن روزها گذشته. تئاتر نصر وضع و حالش بدتر شده. سقفی در آستانه آوار شدن، دیوارهایی ترک‌خورده از گذر زمان، سردری که هیچ نشانی از شکوه فرهنگ و هنر که زمانی به آن شهره بود، ندارد، اما جالب این‌که خبر خوب در همین وضع و حال است که می‌رسد. خبر خوبی که البته همچنان همراه با هراس تکراری به فراموشی سپردن وعده‌هاست که مدیران این سرزمین ید طولایی در آن دارند.

به همین دلیل هم هست که وقتی در ماه‌های آغازین امسال محمدباقر قالیباف در آخرین برنامه رسمی خود در سمت شهردار تهران همزمان با بازگشایی موزه مشاهیر در خانه اتحادیه با اشاره به این‌که مسائل مربوط به تملک تئاتر نصر حل شده است، گفت: تفاهمنامه این ملک امضا و به موزه تئاتر تبدیل می‌شود؛ باز هم خیلی‌ها یاد وعده‌های ١٠ ساله موزه‌شدن این ساختمان خاطره‌انگیز افتادند.

اما ظاهرا ماجرا داشت جدی‌تر دنبال می‌شد. این تنها قالیباف نبود که وعده عاقبت‌به‌خیری تئاتر نصر را می‌داد؛ احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران نیز در نخستین مراسم اعطای نشان داوود رشیدی به چهره‌های فرهنگی و هنری که پنجم شهریور ماه ‌سال جاری در تئاتر شهر برگزار شد، خبرهای خوشی درباره تئاتر نصر داد. این مدیر فرهنگی با بیان این‌که در آخرین تئاترگردی خود با حضور داوود رشیدی به او قول داده که موزه تئاتر راه‌اندازی شود، گفت: خیلی علاقه‌مند بودم که این خبر را در چنین مناسبتی بدهم؛ باید بگویم ساختمان پیشین تئاتر نصر خریداری شده و امیدواریم به‌زودی موزه تئاتر در این ساختمان راه‌اندازی شود.

بعد از آن سخنان انگار همه چیز سرعت بیشتری گرفت و نصر به موزه‌شدن نزدیک‌تر شد. جلسات پرشمار برگزارشده با حضور اصغر کاراندیش مروستی معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت ارشاد، علی مرادخانی معاون هنری وزارت ارشاد، مهدی شفیعی مدیرکل هنرهای نمایشی، احمد مسجدجامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران، محمود عزیزی رئیس موسسه هنرمندان پیشکسوت و عیسی علیزاده مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران در این مدت مبین جدیتی است که به نظر می‌رسد این‌بار در کار است.

می‌گویند تئاتر نصر بهترین جا برای احداث موزه تئاتر می‌تواند باشد. ساختمانی قدیمی که زمانی تماشاخانه تهران نام داشت و بعدتر در اول اردیبهشت‌ماه‌ سال ١٣٤١ با اجرای نمایش قهوه‌خانه ماه اوت به کارگردانی امیر شروان با نام تئاتر نصر به ‌طور رسمی افتتاح شد. سالنی که آن را می‌توان چکیده یک عمر تلاش سیدعلی خان نصر نامید که دلبسته تئاتر بود و به گفته داریوش اسدزاده در کتاب سیری در تاریخ تئاتر ایران، با تأسیس تماشاخانه تهران و بعدتر نصر، باعث شد تا کار تئاتر جدی گرفته شده و کارگردان موظف به کار منظم شود. تا پیش از آن نمایشگران پیش از اجرای هر نمایش صرفا چند ساعتی را با هم تمرین کرده و بعد به اجرای خود می‌پرداختند و طبیعی است که در این میان شغلی به نام کارگردان تئاتر معنای خاصی نداشت.

اما سیدعلی خان نصر که از سرشناس‌ترین سیاستمداران دوران خود نیز به شمار می‌رفت و کفالت وزارت پیشه و هنر را نیز در کارنامه داشت، با احداث این تئاتر و نیز با تأسیس هنرستان هنرپیشگی که به دلیل کمبود بازیگر تئاتر الزامی به نظر می‌آمد، علیه این کمبودها اقدام کرد. اسدزاده نکته مهم دیگری که درباره نصر بیان می‌کند این است که وی از امکانات و فرصتی که سیاست در اختیارش می‌گذاشت در راستای اعتلای تئاتر استفاده می‌کرد. به باور اسدزاده نصر با دعوت از چهره‌های سیاسی و افراد رده‌بالای اداری و دولتی برای دیدن تئاتر در تماشاخانه‌اش، وجهه خاصی به تئاتر و هنرمندان تئاتر بخشید و باعث تغییر دید عامه مردم شد که تا پیش از آن به این هنرمندان مطرب می‌گفتند.

تمام اینها تئاتر نصر را بدل به مکان مناسبی برای احداث موزه تئاتر می‌کنند. اما با این حساب معاون زیباسازی شهرداری تهران که تا چهار روز پیش سر کار بود، این را گفته که باید برای کاربری جدید این مجموعه مطالعه کنیم اما کاربری حتما فرهنگی خواهد بود. این جمله به این معناست که هیچ بعید نیست موزه‌شدن این مجموعه تاریخی، کان لم یکن شود.

پولاد امین