هجوم قاچاقچیان به اشیای ۵ هزار ساله جیرفت

حفاران و قاچاقچیان اشیای عتیقه بازهم تاریخ ۵ هزار ساله «جیرفت» را روی خط خبر آوردند. در تازه‌ترین عملیات، نیروی انتظامی کرمان با کمک اطلاعات سپاه توانسته است ۱۴ شیءمتعلق به هزاره سوم پیش از میلاد را از قاچاقچیان پس بگیرد. «محمد سالاری» مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جیرفت در گفت‌و‌گو با «ایران» اصالت ۸ شیء به حوزه هلیل رود را تأیید می‌کند و می‌گوید: «درباره اصالت ۶ شیء دیگر نیاز به بررسی بیشتر کارشناسان دارد.» هرچند مسئولان میراث فرهنگی استان کرمان هیچ علاقه‌ای به گفت‌و‌گو درباره محموله ضبط شده توسط نیروی انتظامی ندارند اما یک هشدار ترجیع بند حرف‌های آنهاست.

خشکسالی، بالا رفتن قیمت ارز و کاهش ارزش پولی، دوباره برخی را به سمت حفاری محوطه‌های باستانی می‌برد! تا این سؤال پیش بیاید که آیا تمدن هلیل رود یکبار دیگر فاجعه تلخ غارت تاریخی ۵ هزارساله دهه ۶۰ را تجربه می‌کند؟ باستان شناسان این محوطه را مهد تمدن حتی پیش از بین النهرین می‌دانند. مطالعات کربن ۱۱ در معتبرترین آزمایشگاه‌های امریکا نشان می دهد که سکوی کشف شده در جیرفت بین صد تا سیصد سال قدیمی‌تر از اولین زیگورات کشف شده در بین النهرین یعنی «اور» است!

 قاچاقچیان مشغول حفاری اند

سرنوشت اشیای ۵ هزار ساله جیرفت با قاچاق و حفاری‌های غیرمجاز گره خورده است. این حفاران بودند که باعث شدند تا «یوسف مجیدزاده» باستان شناس سرشناس ایرانی از فرانسه با یک تیم مشترک از بهترین پژوهشگران ایرانی، امریکایی و اروپایی به محوطه «کنار صَندل» بیاید تا نگاه بسیاری از شرق شناسان به جنوب شرق ایران خیره شود.مهم‌ترین یافته‌های جیرفت چهار کتیبه خطی هستند که پیدا شدن دو کتیبه اول آن برخلاف تصور بسیاری؛ نتیجه حفاری غیرمجاز بود. همان‌طور که پیشتر «یوسف مجیدزاده» به خبرنگار ما گفته بود این کتیبه ها بودند که او و تیم‌اش را از آنچه به آنها نسبت می‌دادند، نجات داد. وقتی مجیدزاده اعلام کرد که در جیرفت تمدن ناشناخته‌ای وجود دارد، بسیاری به او به دیده تردید نگریستند.

دلیل هم داشتند. مخالفان اعتقاد داشتند اگر این منطقه محل تولد تمدنی بوده باشد، باید نشانی از خط را در آن دید.«محمدمهدی افضلی» مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان به روزنامه ایران می‌گوید: «حتی یکی از روستاییان یادش نمی‌آمد که کتیبه را کجا قایم کرده بود. باستان شناسان رفتند نقطه‌ای را که نشان داده بود  کندند اما پیدا نکردند.» چند وقت بعد از آن، مرد روستایی جای دقیق دفن کتیبه را به خاطر می‌آورد و این بار کلنگ باستان شناسان آن را از خانه‌ای روستایی بیرون می‌کشاند. این چنین بود که مجیدزاده و تیم‌اش از اتهام مبرا شدند. نقش حفاران به همین جا ختم نمی‌شود.

همچنین آنچه از جیرفت و تمدن ۵ هزار ساله‌اش نگاه جهان را به جنوب شرق ایران دوخته بود؛ نتیجه حفاری غیرمجاز در گورستان باستانی «مطوط آباد» بود. باستان شناسان به تتمه آثار رسیدند و آن اطلاعاتی که در کنفرانس‌های بین‌المللی و دانشگاه‌های معتبر جهانی رد و بدل می‌شود را هم از همین تتمه بیرون کشیدند. در روزگار قحطی و خشکسالی که آسمان چشم بر نگاه پرتمنای کشاورزان جیرفتی بسته بود؛ پیدا شدن یک گورستان پر از شیء سنگ صابونی؛ هدیه‌ای از سوی خداوند تلقی می‌شد. به گفته مجیدزاده، روستاییان تنها از یک گور ۳۰ شیء سنگ صابون بیرون کشیده بودند. او احتمال می‌دهد آن گور متعلق به حاکم بوده باشد.

تعداد اشیای سنگ صابونی آنقدر زیاد بود که بازار اشیای سفالی حوزه هلیل رود شکسته شد. مردم دیگر اهمیتی به آنها نمی‌دادند. سیخ‌های بلند را در گورهای باستانی فرو می‌کردند تا فلز به سنگ صابون بخورد. در این میان اشیای سفالی بود که خرد می‌شد و خواب مردگان ۵ هزار ساله بود که آشفته! به گفته مجیدزاده کامیون کامیون اشیای جیرفت از کشور خارج شد. بخشی از آن به موزه لوور پاریس و تعدادی هم به سوئیس رفت. دلالان اسرائیلی و امریکایی هم بی‌نصیب نماندند. اشیایی از جیرفت هم به همسر امیر کویت رسید. دولت اصلاحات و مدیریت «حسین مرعشی» بر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، دوره طلایی حوزه «هلیل رود» جیرفت بود.

باستان شناسان از کرمان چون خوزستان به نام بهشت باستان شناسان یاد می‌کردند و می‌کنند. مرعشی ، کرمانی بود. شانس با جیرفت یار شد و کاوش آن به مجیدزاده باستان شناس نامی ایران ساکن فرانسه  رسید، او یک تیم ۱۰ تا ۱۵ نفره از بهترین باستان شناسان و پژوهشگران ایرانی، اروپایی و امریکایی را گرد خود آورد تا مطالعات زبان شناسان گروه روی کتیبه‌های حفر شده توسط روستاییان، نوید تولد خطی ناشناخته بدهد.

خط درمیان دژ پادشاهی پیدا می‌شود و باستان شناسان اسم آن را «خط شاهی» نهادند. بررسی خط را به «استاین کلر» زبان شناس و محقق دانشگاه هاروارد سپردند. نتیجه مطالعات «استاین کلر» جنجال برانگیز شد. بعد از سال‌ها که بین النهرین را مهد تمدن دنیا می‌دانستند، مطالعات او روی خط کشف شده از تاریخ و تمدنی سخن می‌گفت که همزمان با بین النهرین صاحب خط شده بود. البته این نظریه نیز بی‌مخالف نیست. استاین کلر پس از انجام مطالعات خود اعلام کرد که نباید از این به نام خط عیلامی که زیر نفوذ تمدن بین النهرین است نام برد، بلکه با توجه به کشف این خط در شهداد، ملیان و جیرفت باید از آن به «خط شرق»یاد کرد. کاوش‌های باستان شناس تعداد این کتیبه را به چهار خط رساند. کشف این خط اما پایانی بر حفاری‌های غیرمجاز حوزه هلیل رود ننوشت. همه آنچه که در دوره اصلاحات برای جیرفت رشته شده بود در دوره احمدی‌نژاد پنبه شد.

 مسأله تا آنجا رفت که اداره میراث فرهنگی جیرفت تا زمانی که «مسعود سلطانی فر» به‌عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی بعد از «محمدعلی نجفی» به عمارت آزادی رفت؛ مدیر نداشت. سلطانی فر تقریباً در آستانه وزیر شدن و رفتن از عمارت آزادی، مدیر اداره میراث فرهنگی جیرفت را انتخاب کرد. قاچاق اشیای حوزه هلیل رود هم جایگاه ویژه‌ای داشت. حتی به نظر می‌رسد کمتر از آنچه حفر و قاچاق می‌شود، در رسانه‌ها نمود پیدا می‌کند. «نادر سلیمانی علیدادی» مدیر پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی جنوب کرمان، حوزه هلیل رود را ۷ شهرستان و بالای ۵۰ هزار متر مکعب می‌داند. این مساحتی که سلیمانی می‌گوید از بافت کرمان شروع می‌شود و به جازموریان در سیستان و بلوچستان می‌رسد. او هم آماری از حفاری‌های غیرمجاز در این گستره تاریخی نمی‌دهد.

«سرهنگ نورعلی چوگانی» فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان هم می‌گوید:«کشف اشیا به معنای این نیست که دیروز حفاری کرده‌اند، ممکن است که حفاری‌ها در یکی دو سال گذشته اتفاق افتاده باشد.» او در نهایت پاسخ سؤال خبرنگار روزنامه ایران مبنی‌بر تعداد آمار کشفیات یگان حفاظت از قاچاق اشیا را به روابط عمومی استان حواله می‌کند و پاسخی نمی‌دهد. «افضلی» مسئول روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان باز هم موضوع گسترش محوطه باستانی زیر خانه‌های شهروندان جیرفتی و روستاهای اطراف آن را پیش می‌کشد. او می‌گوید:«به هرحال نمی‌شود وارد خانه‌های مردم شد. آنها می‌توانند به بهانه حفر چاه در داخل خانه خودشان حفاری کنند و ممکن است به اشیایی هم برسند.» بحث خرید خانه‌هایی که روی عرصه و حریم محوطه کنار صندل هستند، مسأله تازه‌ای نیست.

همچنین بعید به نظر می‌رسد که تمام مشکلات محوطه ۵۰ هزار مترمکعبی هلیل رود به ۱۰ خانه روستایی محدود شود... خشکسالی دست از سر جنوب شرق ایران برنمی دارد. گرانی‌ها هم سر به فلک گذاشته است و همان‌طور که مسئولان جیرفتی و کرمانی در میان حرف هایشان هشدار می‌دهند تا این سؤال پیش بیاید آیا حوزه هلیل رود دوباره زهرغارت دهه ۶۰ را خواهد چشید؟ اصلاً کسی می‌داند در این محدوده ۵۰ هزار متر مکعبی چند گورستان ۵ هزار ساله مثل مطوط آباد جیرفت وجود دارد؟

زهرا کشوری